Του Κώστα Καναβούρη
Το ποίημα έχει τίτλο «1939-1999» και φέρει την υπογραφή του μεγάλου Στυλιανού Αλεξίου, που εκδήμησε πριν από λίγες ημέρες καταλείποντας, σε όσους μπορούν να το αξιωθούν, ένα πολύτιμο έργο, φιλολογικό και αρχαιολογικό, ένα έργο ζωής ερωτευμένης με τη ζωή, και γι' αυτό ερωτικής. Μας άφησε επίσης -λαμπρό δείγμα σοβαρότητας και συνέπειας- μία και μόνη ποιητική συλλογή (εκδ. «στιγμή»), που περιλαμβάνει όλα κι όλα εξήντα ποιήματα γραμμένα στη διάρκεια εξήντα ετών, από το 1939 έως το 1999, εμπνευσμένα, όπως διαβάζουμε στο αυτί του βιβλίου (εξαιρετικά επιμελημένου, όπως πάντα, από τον εκδότη και φίλο εγκάρδιο του εκλιπόντος, Αιμίλιο Καλιακάτσο), «από εμπειρίες των πολεμικών χρόνων 1941- 1944, από πράγματα της Ιστορίας και του πολιτισμού μας και από ποικίλα βιώματα».
Εξήντα μόνο ποιήματα στη διάρκεια μιας ολόκληρης ζωής. Τόσα μόνον. Διότι τόσα μόνο θεώρησε τελειωμένα ο δημιουργός τους, που σίγουρα θα μπορούσε να έχει εκδώσει (γιατί μέσα στα συρτάρια του δεν ξέρουμε τι υπάρχει) πολλά περισσότερα. Ιδού ένα υψηλό δείγμα του απέριττου, ιδού ένα γαλήνιο υπόδειγμα σοβαρότητας και συνέπειας. Ιδού και με τον τρόπο της ποιήσεως αυτό που υπήρξε σε όλη του τη ζωή χωρίς παρεκκλίσεις ο ευγενής (και όχι απλώς ευγενικός) Στυλιανός Αλεξίου: ένας άνθρωπος απέραντης καθαρότητας, ενέργειας και σοφίας αποκτημένης με αδιάκοπη, επίμοχθη προσπάθεια. Πράγματα πάντοτε πολύτιμα, που καλό θα είναι να τα σκεπτόμαστε, με όσο μυαλό και όση ψυχή μάς απέμεινε σ' αυτά «τα χρόνια τα σακάτικα», μήπως και μπορέσουμε να σταθούμε στα πόδια μας.
Ο Στυλιανός Αλεξίου ανήκει στη βαθιά περιουσία της Ελλάδας. Κι αλίμονο αν δεν μπορέσουμε να κατανοήσουμε ότι σε μια περιουσία, που διαρκώς λιγοστεύει επειδή την αρπάζουν από τα χέρια μας, τέτοια «περιουσιακά στοιχεία» τα προφυλάσσεις με όλες σου τις δυνάμεις. Τα προφυλάσσεις -όσο κι αν ακούγεται περίεργο- με το να τα εκμεταλλεύεσαι. Με το να μαθαίνεις δηλαδή και το έργο και τον δημιουργό του. Με το να διδάσκεσαι, κάνοντας πράξη την κινέζικη παροιμιακή φράση που λέει πως «όταν ο μαθητής είναι έτοιμος, ο δάσκαλος θα εμφανιστεί». Κι είναι ανάγκη πάσα να αρθούμε στο ύψος των περιστάσεων, ώστε να εμφανιστούν στη ζωή μας και ο Στυλιανός Αλεξίου και οι άλλοι διδάσκαλοι που έχουμε ανάγκη.
Είναι ανάγκη πάσα να κατανοήσουμε ότι, ξεχνώντας τον άνδρα και το έργο του (που είναι ή πρέπει να είναι κτήμα όλων), αφήνουμε να μας αρπάξουν μέσα από τα χέρια μας τμήμα του εδάφους, με ό,τι μπορεί να εννοηθεί σαν έδαφος. Δεν είναι δύσκολο∙ δυο-τρεις λέξεις να μας αρπάξουν και η καταστροφή έχει συντελεστεί. Δυο-τρεις λέξεις να αποθεσμίσουν ή να στρεβλώσουν το νόημά τους και η καταστροφή έχει συντελεστεί. Και είναι ανάγκη πάσα -λαμπρό παράδειγμα ο Στυλιανός Αλεξίου- να γίνει κατανοητό ότι χρειάζεται αγώνας μιας ολόκληρης ζωής για να μη χαθεί το νόημα αυτής της ίδιας της μοναδικής ζωής. Της δικής μας και των άλλων. Αυτής που περιγράφει στο τελευταίο ποίημα της συλλογής του ο Στυλιανός Αλεξίου με τον τίτλο που ανέφερα στην αρχή του κειμένου: «1939-1999»: «Τη νύχτα αργά, στο ερημικό περπάτησε ακρωτήρι / και σκέψου πάλι, σιωπηλός τη μοίρα των κυμάτων: / πρώτα μικρό ανατρίχιασμα, μακριά, μες το σκοτάδι / κι ύστερα ολόλευκη έπαρση και δύναμη και ορμή, / κι έπειτα λιγοστός αφρός στα βράχια αργά που σβήνει. / Εν' άστρο τότε πρόσεξε που πέφτει από τα ύψη. / Θυμήσου τόπους της ζωής σου που έχουν τόσο αλλάξει! / Και το μεγάλο, από ψυχές γεμάτο, αγαπημένο σπίτι, / ερείπιο τώρα - άδειο απ' τη ζωή που είχε στεγάσει. / Τόση ομορφιά και καλοσύνη, οστών σωροί σε τάφους! / Νεκρών στοργή∙ κανένας δεν την έχει ανταποδώσει. / Τότε αποφάσισε και αργά προχώρησε και αφήσου:/ Λίγος αφρός, στη μουσική της νύχτας ένας ήχος».
Ώστε αυτό είναι; «Λίγος αφρός, στη μουσική της νύχτας ένας ήχος»; Ναι, αυτό είναι. Γι' αυτόν τον λίγο αφρό, γι' αυτόν τον ήχο μέσα στη μουσική της νύχτας γίνεται όλος ο αγώνας κι όλος ο πόλεμος. Γι' αυτόν τον λίγο αφρό, γι' αυτόν τον ήχο αγωνίσθηκε με το έργο του και με το σθένος του (που δεν έκαμψε ούτε το βαθύ γήρας, μέχρι κυριολεκτικώς την τελευταία στιγμή) μια ολόκληρη ζωή «κεκοσμημένου λόγου» ο Στυλιανός Αλεξίου. Γι' αυτόν τον λίγο αφρό άφησε πίσω του αρχαιολογικό έργο παγκόσμιας εμβέλειας. Γι' αυτόν ίδρυσε τα μουσεία Χανίων και Αγίου Νικολάου, ώστε να γίνει γόνιμο το έδαφος της μνήμης, αυτό το ίδιο έδαφος που ξεπουλάνε όσο - όσο οι ξεδιάντροποι χυδαιόφρονες της οικονομικής τρομοκρατίας των αριθμών και της ανάπηρης δημοκρατίας. Αυτοί που έχουν μετατρέψει την άγνοια σε θηριωδία και προσπαθούν να αποτιμήσουν σε χρυσάφι (για τους εαυτούς τους) τον λίγο αφρό και τον ήχο μέσα στη μουσική της νύχτας.
Κι από την άλλη, ο Στυλιανός Αλεξίου, που για χάρη του μας ξαναχάρισε με τις μελέτες του τον Σολωμό, τον Ερωτόκριτο και τόσα άλλα πολύτιμα της σερμαγιάς μας. Και πάνω από όλα την απίστευτης ομορφιάς μετάφραση των αποσπασμάτων της «Οδύσσειας», πάντοτε από τη «στιγμή» (από όπου κυκλοφορούν τα περισσότερα βιβλία του). Αναζητήστε τη για να νιώσετε πραγματικά τον λόγο που ο Όμηρος είναι ο γενάρχης της παγκόσμιας ποίησης. Ας αναζητήσουμε όλοι το έργο αυτού του ανθρώπου. Έτσι που να κατορθώσουμε να βαδίσουμε -όπως γράφει στον πρόλογο των «Στίχων Επιστροφής»- «προς μια οργανωμένη και σαφέστερη ποιητική έκφραση, βασισμένη στην πραγματικότητα και στη ζωή».
