Της Μυρσίνης Ζορμπά*
Ύστερα από χρόνια υστέρησης και στασιμότητας, ο σύγχρονος πολιτισμός και η καλλιτεχνική δημιουργία χρειάζονται όχι μόνο στήριξη, αλλά και όραμα. Δυστυχώς, η αρχιτεκτονική του νομοσχεδίου για το «Ακροπόλ» υπηρετεί την κρίσιμη στρατηγική τού υπουργείου απέναντι στο σύγχρονο πολιτισμικό πεδίο προκαλώντας δύο ανεπανόρθωτες βλάβες στον πολιτισμό και στις τέχνες της χώρας. Αφενός αναστρέφει και αναιρεί τη μοναδική απόπειρα δημιουργίας ενός νέου καινοτόμου θεσμού, κομβικής σημασίας για την εφαρμογή ενός πλέγματος αποφάσεων πολιτισμικής πολιτικής με επίκεντρο την υποστήριξη της ανεξάρτητης καλλιτεχνικής παραγωγής. Αφετέρου εγκαθιδρύει ένα έμπιστο, στενό ανεξέλεγκτο διευθυντήριο, με ισχυρούς μηχανισμούς παράκαμψης κάθε διαφάνειας και λογοδοσίας, που θα διαχειρίζεται και θα ελέγχει την, όπως αποκαλείται, «δεξαμενή καλλιτεχνών».
Τι σημαίνει θεσμός κομβικής σημασίας; Σημαίνει τον κρίσιμο ρόλο του για τον σύγχρονο πολιτισμό και το όραμα πολιτισμικής πολιτικής που οφείλει να αγκαλιάζει ολόκληρη τη χώρα, εξ ου και συνδέεται με την περιφερειακή πολιτική πολιτισμού, με την καλλιτεχνική εκπαίδευση, με τη δημιουργία Συμβουλίου Τεχνών, με τον Οργανισμό Βιβλίου. Το «Ακροπόλ» δεν μπορεί να αποτελεί, όπως προτείνει το νομοσχέδιο, μια απομονωμένη νησίδα, έναν συγκεντρωτικό τεχνοκρατικό πυρήνα με κύριο στόχο του την κατάρτιση των καλλιτεχνών στη διαχείριση και την προώθηση εργασιακών και επιχειρηματικών μοντέλων. Δεν είναι αυτό που χρειάζεται, δεν είναι αυτό που ζητάει ο κόσμος του πολιτισμού. Υπάρχουν μερικές χιλιάδες επαρκείς πολιτιστικοί διαχειριστές στη χώρα, υπάρχουν μεταπτυχιακά πανεπιστημιακά προγράμματα που διδάσκουν πολιτιστική διαχείριση εδώ και χρόνια με αποτελεσματικότητα. Αντίθετα, το «Ακροπόλ» είχε νόημα να αποτελέσει τη συστατική συνθήκη, τον αφετηριακό κρίκο μιας αλυσίδας σημαντικών πολιτικών αποφάσεων και ενεργειών. Έναν νέο δημόσιο θεσμό, ύστερα από χρόνια υστέρησης και απραξίας, που θα αγκάλιαζε όλες τις τέχνες και τους καλλιτέχνες, θα πρόσφερε χώρο και υποστήριξη στη σύγχρονη ανεξάρτητη καλλιτεχνική παραγωγή χωρίς διακρίσεις, καθώς και ευρύτερο διάλογο για τον σύγχρονο πολιτισμό με το βλέμμα στραμμένο στο κοινό και στη συμμετοχή του προκειμένου όλα αυτά μαζί να αλλάξουν ουσιαστικά τον χάρτη του σύγχρονου πολιτισμού και της δημιουργίας στη χώρα, να της προσφέρουν έδαφος ανάπτυξης ώστε να αξιοποιήσει ιδέες και ανθρώπους, να συνομιλήσει με το κοινό της περισσότερο και υπό καλύτερες συνθήκες, να τονώσει τη διεθνή της διάσταση.
Αληθινός εμπαιγμός
Αντί γι’ αυτά, το «Ακροπόλ» εμφανίζεται τώρα σαν το μαγικό ραβδί στα χέρια ενός διευθυντή - υπερμάνατζερ και ενός μικρού και έμπιστου Δ.Σ. με άλλοθι μια σκιώδη διεθνή επιτροπή, όπου όλοι διορίζονται από τον υπουργό και διαχειρίζονται την... άτυχη «δεξαμενή καλλιτεχνών». Ακόμη και το άρθρο του νομοσχεδίου, που, για τα μάτια του κόσμου, προβλέπει προκήρυξη για τη θέση του διευθυντή ανακαλύπτει κανείς μετά από προσεκτικό διάβασμα ότι βρίσκεται σε αναστολή και άρα ο διευθυντής θα διοριστεί εντέλει και στο μέλλον βλέπουμε. Αληθινός εμπαιγμός. Ένας μικρός αριθμός προβλεπόμενων υπαλλήλων, απολύτως ανεπαρκής τόσο για τους μεγαλόστομους στόχους που γενικόλογα αραδιάζονται, όσο και για τα 6.500 τ.μ. του κτηρίου δεν δείχνει, παρά τις εργολαβίες και τους παρόχους υπηρεσιών να αποτελούν εκ γενετής τον όρο λειτουργίας του. Ούτε μάλιστα οικονομικός και διοικητικός διευθυντής δεν προβλέπεται, κάτι που έχει γίνει πια συνείδηση ότι απαιτείται σε έναν τέτοιο οργανισμό και μάλιστα όταν σε τροπολογία στο ίδιο νομοσχέδιο τον καθιερώνουν για άλλα νομικά πρόσωπα του υπουργείου που έως τώρα δεν είχαν.
Κατά συνέπεια, ο χώρος της ανεξάρτητης καλλιτεχνικής δημιουργίας θα ζημιωθεί ανεπανόρθωτα, καθώς θα βρεθεί απέναντι σε μια ομάδα με κρατική χρηματοδότηση και κυνική μανατζερίστικη αντίληψη. Ένα ΙΕΚ που θα χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό προκειμένου ο ανεξάρτητος καλλιτεχνικός χώρος να μεταλλαχθεί σε entrepreneurs και start uppers, δηλαδή σε «πρόσωπα τα οποία, αναδυόμενα μέσα από μια αμιγώς καλλιτεχνική δεξαμενή και συνδεδεμένα αδιατάρακτα, λειτουργικά και οργανικά, με τη δεξαμενή αυτή θα εφοδιαστούν με δεξιότητες», όπως περιγράφεται χωρίς ίχνος ευαισθησίας και σεβασμού απέναντι σε όσους παράγουν πολιτισμό.
Πού είναι, αλήθεια, οι επενδύσεις στον πολιτισμό; Πού είναι τα προγράμματα δημοσίων επενδύσεων για την επιβίωση και την ανάκαμψη; Ούτε ένα καθολικό επίδομα δεν μπόρεσαν να εξασφαλίσουν για όλους στην ώρα του και χρειάστηκαν κινητοποιήσεις για να υποχωρήσουν.
Στο άμεσο μέλλον, με την ύφεση και τα προβλήματα που μαστίζουν το καλλιτεχνικό και πολιτιστικό πεδίο, είναι απαραίτητη η δημόσια πολιτική για τη σύγχρονη ανεξάρτητη παραγωγή. Αυτό τον ρόλο θα έπρεπε να παίξει το «Ακροπόλ» κι εδώ βρίσκεται το μεγάλο στοίχημα των ημερών για τις τέχνες και τους καλλιτέχνες. Αντιθέτως, το σχέδιο νόμου που έρχεται στη Βουλή για ψήφιση, και φέρει το χωρίς εμφανή δικαιολόγηση παρατσούκλι «Across», βρίσκεται όντως απέναντι και αντίπερα στις ανάγκες του σύγχρονου πολιτισμού, αλλά και αντίθετα στα ρεύματα των τεχνών που ύψωσαν φωνή απελπισίας το τελευταίο διάστημα με την κρίση του κορωνοϊού, ζητώντας λογικές ρυθμίσεις και αξιώνοντας αναγνώριση. Το υπουργείο έδειξε να μην γνωρίζει και να μην θέλει να μάθει ποια είναι τα κρίσιμα ζητήματα των τεχνών στη χώρα, καθώς και ποιοι είναι αυτοί που τα υπηρετούν. Τώρα, μέσα από ένα μείγμα φόβου και αλαζονείας, δείχνει να επιδιώκει συστηματικά να οδηγήσει το πολιτιστικό πεδίο σε ασφυξία.
Συγκεντρωτισμός, αδιαφάνεια και εργολαβίες
Το μοντέλο που χρησιμοποιείται συνδυάζει τα χειρότερα χαρακτηριστικά των παλιότερων εποπτευόμενων νομικών προσώπων με τα πιο κλειστά και αδιαφανή συστήματα διαχείρισης, τις εργολαβίες, τις υπηρεσίες κέντρων κατάρτισης, το μάρκετινγκ και τις δημόσιες σχέσεις. Ένα μοντέλο εξαιρετικά επικίνδυνο για το πεδίο των τεχνών σήμερα στη χώρα μας. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στον οικονομικό προϋπολογισμό, που αναφέρει τις δαπάνες μισθών και λειτουργικών εξόδων επακριβώς, όχι όμως και τον προϋπολογισμό για τη διοργάνωση δράσεων, εκδηλώσεων και εκθέσεων, υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, χορήγηση υποτροφιών, φιλοξενία καλλιτεχνών, συμμετοχή σε διεθνή φεστιβάλ, χρηματοδότηση της παραγωγής καλλιτεχνικών έργων κ.λπ. Δίνει την εντύπωση ότι όλος ο μηχανισμός θα βρίσκεται στη θέση του και θα πληρώνεται, αλλά ο προϋπολογισμός για το έργο που οφείλει να φέρνει σε πέρας... δεν υπάρχει, δεν μπορεί να υπολογιστεί κι αυτό, μη χειρότερα, γράφεται και θεωρείται «κανονικό».
Ας κλείσουμε με ακόμα μερικά ευτράπελα. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν ζητείται στην έκθεση αξιολόγησης που συνοδεύει το σχέδιο νόμου να υποδείξουν έναν παρόμοιο οργανισμό, οι φωστήρες απαντούν με λιτή σοφία: «Διεθνώς υπάρχουν διάφοροι φορείς οι οποίοι επιτελούν το έργο το οποίο το ‘Aropole Across’ φιλοδοξεί να επιτελέσει».
Όταν τους ζητούν αναλυτικά τις κοινωνικές και οικονομικές ομάδες που επηρεάζει άμεσα κι αυτές που επηρεάζει έμμεσα η αξιολογούμενη ρύθμιση και να προσδιορίσουν τον λόγο της επιρροής, απαντούν αυθόρμητα και χωρίς πολλή σκέψη: υπάλληλοι του ΥΠΠΟΑ, μέλη της καλλιτεχνικής και δημιουργικής κοινότητας (καλλιτέχνες / δημιουργοί κάθε τομέα και είδους), κοινό.
Στην ερώτηση που ζητεί να προσδιορίσουν αναλυτικά τυχόν συνέπειες της προτεινόμενης ρύθμισης στην εθνική οικονομία, απαντούν: ο υπό ίδρυση φορέας αναμένεται να επιδράσει καταλυτικά στην εθνική οικονομία μέσω της μεγιστοποίησης του οφέλους των επενδυόμενων στον πολιτισμό πόρων.
Κι όταν η έκθεση αξιολόγησης ζητάει να αναφερθούν τα σημερινά δεδομένα για καθέναν τομέα και καθεμία κοινωνική ομάδα που επηρεάζονται από την αξιολογούμενη ρύθμιση, όπως αυτά προκύπτουν από την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία, γράφουν: ο υπό ίδρυση φορέας αναμένεται να επιδράσει καταλυτικά στην προβολή του νέου προσώπου της Ελλάδας στον κόσμο.
Ελπίζουμε ότι, όπως όλα τα χαμένα, κι αυτή η άνοιξη θα καταφέρει να πάρει την εκδίκησή της με συλλογικότητα, δημιουργικότητα, συμμετοχικότητα όλων όσοι έχουν όραμα για τον σύγχρονο πολιτισμό και πιστεύουν στην ανάγκη πολιτισμικής πολιτικής για τη χώρα.
* Η Μυρσίνη Ζορμπά είναι πρώην υπουργός Πολιτισμού
Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.
