Η φωνή της εκπέμπει βαθιά συναισθήματα, εκφράζει σκέψεις και νοήματα. Με αυτά ταυτίζεται ο κόσμος που τη συναντά από κοντά σε μεγάλους συναυλιακούς χώρους ή στα μικρά τζαζ μπαράκια.
Ένα πιάνο στο σπίτι της δωδεκάχρονης παιδικής της φίλης, που έπαιζε το Πρελούδιο No 4 σε Μι ελάσσονα του Σοπέν, της χάρισε την πρώτη δυνατή συγκίνηση. Η πρώτη της επαφή με τη μουσική ήρθε από τον πατέρα της, που έπαιζε κιθάρα, μαντολίνο και τραγουδούσε καντάδες, ρετρό ή παραδοσιακά, γεμίζοντας το σπίτι μουσική. Ένα κόκκινο πικ-απ βαλιτσάκι ήταν ο ενθουσιασμός της, το καλύτερό της παιχνίδι.
Η Σοφία Νοητή γεννήθηκε και μεγάλωσε στο περιορισμένο πολιτισμικά περιβάλλον της μικρής Σαλαμίνας. Ο πολιτισμός εκεί ήταν κάτι το απρόσιτο στα πρώτα μεταδικτατορικά χρόνια. Όμως, κάποια στιγμή, δίπλα στο πατρικό της άνοιξε ένα εξειδικευμένο στο ροκ, την τζαζ και την κλασική μουσική δισκάδικο. Τα ακούσματα αυτά ήταν καταλυτικά για τη μικρή Σοφία. Ένας πολιτιστικός σύλλογος που έστησε μια ντόπια παρέα, η λέσχη των φίλων του σινεμά κι ένα περιοδικό για τον πολιτισμό, ήταν οι χώροι όπου ζυμώθηκε με τις τέχνες. Κάποια απ’ αυτά τα παιδιά είναι σήμερα γνωστοί σκηνοθέτες, ηθοποιοί και μουσικοί.
Με τους "Κροκάνθρωπους" του Άσιμου
Το πιάνο ήταν μια δυσπρόσιτη πολυτέλεια για την οικογένεια της Σοφίας. Με μια κιθάρα, δώρο της μαμάς, άρχισε να μαθαίνει τα πρώτα κλασικά κομμάτια, με τη βοήθεια του αρχιμουσικού θείου της πιανίστριας γειτόνισσάς της. Μάθαινε ακόμα με το αυτί τα κομμάτια των Pink Floyd ή των Led Zeppelin που τη μάγευαν. Το "The Boxer" των Simon & Garfunkel ήταν το πρώτο κομμάτι που τόλμησε να παίξει στην παρέα.
Αυτό την άκουσε να παίζει ένα βράδυ στο Skylab της Πλάκας ο Νικόλας Άσιμος και την πήρε στους δικούς του "Κροκάνθρωπους". "Στρατηγείο" της ομάδας, το ημιυπόγειο διαμέρισμα του Άσιμου στην οδό Αραχώβης, στο οποίο έμπαινες από το παράθυρο και όχι από την πόρτα! Μέχρι που ο εκρηκτικός τραγουδοποιός τη χαστούκισε, λέγοντάς της: "για να βγάλεις τον μπάτσο που έχεις μέσα σου!". Από τότε, οι δρόμοι τους χώρισαν.
Ένα βράδυ στο "Βεάκειο", εκεί ψηλά στον Πειραιά, συνάντησε το τρίο του Μίμη Πλέσσα με τον Νίκο Λαβράνο στα τύμπανα. Στο ακουστικό μπάσο ήταν ο σπουδαίος Γιώργος Φιλιππίδης. Το άκουσμά του της γνώρισε έναν άγνωστο ηχητικό κόσμο και η Σοφία ούτε μπορούσε να φανταστεί πως δέκα χρόνια μετά ο Φιλιππίδης, μαζί με το πιάνο του αξέχαστου Μάρκου Αλεξίου και τα τύμπανα του Σπύρου Παναγιωτόπουλου, θα συνόδευαν την τζαζ φωνή της στο "Παράφωνο" και στο "Half Note".
Οι "Κροκάνθρωποι" του Ν. Άσιμου. Δεξιά, η Σοφία Νοητή. Χειμώνας 1982, στην Πλάκα
Τα "άπιαστα θεϊκά πλάσματα"
Παράλληλα, η Σοφία σπούδαζε κλασικό τραγούδι στο Εθνικό Ωδείο. Ήθελε να καταλάβει πώς λειτουργεί η ανθρώπινη φωνή. Να γνωρίσει το όργανό της. Μέχρι που "ερωτεύτηκε" τη φωνή της Divina Maria. Της μεγάλης Ελληνίδας του λυρικού τραγουδιού Μαρίας Κάλλας. Ακούγοντάς την να τραγουδάει το "La Mama Morta", από μια όπερα του Umberto Giordano, συγκινημένη ξεσπούσε σε δάκρυα. Συνεπαρμένη από τις μεγάλες λυρικές φωνές, τη Janis Joplin, τη Billie Holiday, τη Mahalia Jackson ή τη Nina Simone, η Σοφία αποφάσισε πια πως ήθελε να γίνει μία απ’ αυτές, γνωρίζοντας βαθιά αυτά τα "άπιαστα θεϊκά πλάσματα".
Το 2004 παρακολουθεί στη Νέα Υόρκη master classes φωνητικού αυτοσχεδιασμού και τα "Circle Songs" του Bobby McFerrin. Το 2006 εντάσσεται στο Speech Level Singing (SLS), παγκόσμιο οργανισμό για την εκπαίδευση δασκάλων της φωνητικής. Το 2007, πηγαίνει στο Λος Άντζελες κάνοντας μαθήματα και σεμινάρια φωνητικής με τους Seth Riggs, Dave Stroud αλλά και μαθήματα τζαζ αυτοσχεδιασμού με τους Rosanna Eckert και Michele Weir. Συνεχίζει στο Λονδίνο, στο Graz της Αυστρίας και στο Μιλάνο.
Η δύναμη της ανθρώπινης φωνής
Μια και μόνη συγχορδία, μια μουσική φράση ή ένας στίχος συγκινεί τη Σοφία, που βρίσκει τη φόρτιση που υπάρχει "από κάτω". Κάθε λέξη, κάθε νότα την αφορά. Η Σοφία νιώθει πως παίρνει ενέργεια από τη φύση, από το σύμπαν, το θείο. Την βοήθησαν να προσεγγίσει την αλήθεια της τέχνης, την ενέργεια και τη δύναμη της ανθρώπινης φωνής, που μπορεί να ξεσηκώνει τους λαούς, να τους κάνει να διεκδικούν ένα καλύτερο μέλλον. Η κοινωνική διάσταση της τζαζ μέσα από τον δίσκο “We Insist!” του Max Roach, με την ασύλληπτη φωνή της Abbey Lincoln, άνοιξε τη σκέψη της. Κατάλαβε ότι η τζαζ δεν είναι μόνο μια δεξιοτεχνική μουσική.
Με τον Φούρη
Η φωνή της, οι ερμηνευτικές της δυνατότητες εντωμεταξύ μεστώνουν. Ήταν η στιγμή που στον δρόμο της είχε την τύχη να συναντήσει το τότε "παιδί θαύμα", τον σημερινό καλό δάσκαλο της νέας γενιάς των τζαζ μουσικών της χώρας μας. Στα μέσα της δεκαετίας του ’90, αυτή, μια λυρική φωνή, μαγεμένη από τις ιδιότητες των μεγάλων τζαζ φωνών σαν τη Sarah Vaughan, "κόλλησε" σαν μαγνήτης με τον πιανίστα Γιώργο Κοντραφούρη. Βρήκε τον ιδανικό συνοδοιπόρο στη μουσική, την "αδελφή ψυχή" της.
Το ντουέτο τους είχε πολλούς κοινούς μουσικούς "κώδικες", που άγγιζαν από τη μία πλευρά την τζαζ και από την άλλη την κλασική μουσική.
Μαζί του εκπαιδευόταν να ταυτίζεται ψυχικά μ’ έναν σπουδαίο μουσικό. Κι αυτός μαγευόταν από τις λυρικές, ροκ ή τζαζ ερμηνευτικές της δυνατότητες. Η Σοφία ακούμπαγε στο πιάνο του και υποσυνείδητα "έπαιζε" αυτά που ο Γιώργος ήθελε. Το απωθημένο της με το πιάνο την οδηγούσε.
Στο "μεγάλο σχολείο" της τζαζ
Την Πανευρωπαϊκή Ημέρα της Μουσικής του 1997, μια διεθνούς φήμης αρχιμουσικός, η αξέχαστη Λούλη Ψυχούλη, την άκουσε να τραγουδάει με το κουϊντέτο του Δημήτρη Βασιλάκη. Την κάλεσε να διδάξει το τζαζ τραγούδι στο εντυπωσιακό κτίριο του "Athenaeum" της οδού Αμερικής.
Εκεί, γύρω της, σχηματίστηκε μια ιδανική ομάδα καθηγητών περί την τέχνη του αυτοσχεδιασμού. "Θεωρητικά" και τα αντίστοιχα όργανά τους δίδασκαν ο σαξοφωνίστας Σύλβιος Σύρρος κι ο Γιώργος Κοντραφούρης. Το σχήμα αυτό μεγάλωσε και προσέλκυσε μια μεγάλη ομάδα νέων παιδιών. Ανάμεσά τους γεννήθηκαν τα πιανιστικά ταλέντα του Σπύρου Μάνεση και του Κώστα Γιαξόγλου, του μπασίστα Πέτρου Κλαμπάνη, του σαξοφωνίστα Γιάννη Παπαναστασίου και οι εκφραστικές φωνές της Νάσιας Γκόφα, της Ειρήνης Κωνσταντινίδη, της Αγγελικής Τουμπανάκη.
Θεωρία, "σύνολα" και οι τακτικές συναυλίες μέσα στο Ωδείο "ζύμωσαν" αυτούς τους νέους μουσικούς με τις μουσικές που αγαπούσαν και τις διδάσκονταν εμπνευσμένοι από τους δασκάλους τους, παίρνοντας την έμπνευση και αναπαράγοντάς την στις δικές τους δημιουργικές μουσικές προσωπικότητες. Και η Λούλη Ψυχούλη, μια από τις κορυφαίες μορφές της ευρωπαϊκής τέχνης, ήταν πάντα εκεί. Παρακολουθούσε, εκτιμούσε και με ενθουσιασμό αγκάλιασε το τζαζ τμήμα της σχολής της.
"Η κατάργηση των καλλιτεχνικών μαθημάτων από τα σχολεία, με αντιστάθμισμα την 'καλή διαγωγή' είναι αναχρονιστικό μέτρο. Η σύγχρονη διδασκαλία απαιτεί την εξέλιξη της ανθρώπινης ψυχής, η οποία εξαρτάται από τη δημιουργικότητα που καταλαγιάζει τα βίαια ένστικτα και αναπτύσσει ισορροπημένες κοινωνικές σχέσεις. Ο πολίτης τού σήμερα, του αύριο, πρέπει να γνωρίζει πώς δημιουργείται και εκφράζεται η ανθρώπινη τέχνη" λέει η Σοφία.
Το 2004, τα "Spontaneous Ιnventions" στο Omega Institute, ένα εναλλακτικό ινστιτούτο ζωής, φιλοσοφίας και τέχνης στα περίχωρα της Νέας Υόρκης, την προσέλκυσε. Τα σεμινάρια εκεί ήταν ένα ακόμα "πολιτισμικό σοκ" για τη Σοφία. Και ο Bobby McFerrin, ένας ήπιος άνθρωπος, που σαν ένας άγγελος έμοιαζε να μην πατάει στη γη, τη μύησε.
Εκεί ξανάνιωσε βλέποντας πάλι ζωντανά μπροστά της το πώς η τέχνη ενώνει τους ανθρώπους πέρα από χρώμα, φυλές, σύνορα, πολιτισμούς, προκαλώντας έντονα συναισθήματα αδελφοσύνης. Αυτές οι στιγμές απέδειξαν στη Σοφία το πόσο ανθρωποκεντρική είναι η μουσική, το πόση αλήθεια περιέχει. Το είχε νιώσει λίγα χρόνια πριν, όταν ηχογραφούσε δίπλα στον Κοντραφούρη μια παλιά ιδέα της. "Βρε Γιώργο, τι λες να κάνουμε έναν δίσκο που να περιέχει αυτά που παίζουμε στα λάιβ μας;". Ο Γιώργος συμφώνησε.
Ο "Άγιος Χρόνος"
Στο άλμπουμ "Άγιος Χρόνος", που κυκλοφόρησε στις αρχές του νέου αιώνα, οι δυο συνεργάτες άφησαν πίσω τους τα standards της jazz, που τόσο καλά ήξεραν και αγαπούσαν, για να ερευνήσουν το πνεύμα κάποιων παλιών ρεμπέτικων και παραδοσιακών κομματιών, παράγοντας ένα δίσκο με απόλυτη αισθητική συνοχή.
Η επιλογή των κομματιών δεν έγινε τυχαία. Τα ρεμπέτικα θίγουν συχνά αλήθειες, κοινωνικά προβλήματα. Για παράδειγμα, ο "Κοκαϊνοπότης" ("Γι’ αυτό φουμάρω κοκαΐνη") του Παναγιώτη Τούντα αφηγείται την ιστορία μιας πανέμορφης γυναίκας που τα έχει με έναν μόρτη, έναν "μάγκα πρώτης", ένα βαποράκι δηλαδή, που τελικά την καταστρέφει, την κάνει πρεζόνι.
Η φωνή των φωνών
Η Σοφία από μικρή σαγηνευόταν από τις δασκάλες της. Της πέρασε από το μυαλό να γίνει μια. Κι έτσι, όταν πια ένιωσε ότι μπορεί να μεταδώσει την ψυχική δύναμη που περιέχει το τραγούδι, άρχισε να διδάσκει τις νέες φωνές. Η μεταδοτικότητά της είναι παροιμιώδης.
Οραματίστηκε να διαδώσει το τζαζ τραγούδι στην Ελλάδα. Τραγουδούσε πάντα με το ίδιο πάθος, είτε είχε έναν ακροατή από κάτω είτε εκατό, φτιάχνοντας αφίσες που μόνη της κόλλαγε τα βράδια στους τοίχους της Αθήνας, πείθοντας τους μαθητές της να στραφούν στην τζαζ.
Η σημερινή τζαζ σκηνή της χώρας μας της οφείλει πολλά. Η παρουσία της πάνω σε μια σκηνή είναι μια ανεπανάληπτη εμπειρία για εμάς τους απλούς ακροατές της, αλλά και για τις φωνές που εμπνεύστηκαν από αυτήν.
Η πίστη της Σοφίας σε μια υπέρτατη δύναμη την οδηγεί σε ενεργειακά κανάλια από τα οποία αντλεί την έμπνευση να εκφράζεται ανεπιτήδευτα. Σαν "ένα αερικό", λένε κάποιοι. Στη φωνή της, στην ερμηνεία της, βρίσκει κανείς πάθος, σπαραγμό, χιούμορ, ευαισθησία, αισθαντικότητα, συγκίνηση. Σήμερα εργάζεται πάνω στον συνδυασμό του ήχου της φωνητικής τζαζ με την ελληνική ποίηση και μουσική.
Η Σοφία Νοητή έχει συμπράξει με αξιόλογους μουσικούς του ελληνικού τραγουδιού και της ελληνικής τζαζ σκηνής: Μάρκο Αλεξίου, Γιώργο Κοντραφούρη, Δήμο Δημητριάδη, Δημήτρη Βασιλάκη, Δημήτρη Καλαντζή, Νίκο Καπηλίδη, Γιώργο Φακανά, Παντελή Μπενετάτο κ.λπ. Έχει ακόμα συμμετάσχει στο φεστιβάλ τζαζ της Τεχνόπολης, το Διεθνές Φεστιβάλ Πάτρας Jazz+Πράξεις μαζί με τη Σαββίνα Γιαννάτου και τη Γεωργία Συλλαίου αλλά και στο Φεστιβάλ της Σαλαμίνας σαν ηθοποιός και μουσικός.
Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.
