Συνέντευξη στη Μάνια Ζούση
«Ο Τόμας Μπέρνχαρντ μάς αφορά πολύ περισσότερο σήμερα παρά ποτέ, καθώς αναδεικνύεται, δυστυχώς, σε έναν ανατριχιαστικά επίκαιρο συγγραφέα, που μιλά με τον τρόπο του για όλη αυτήν την ύπουλη και επικίνδυνη επανεμφάνιση του φασισμού στην Ευρώπη.
Υπάρχει μια σοκαριστική φράση στο έργο ‘Πριν την αποχώρηση’ που λέει: ‘Τώρα είναι που αρχίζουν οι ενδιαφέρουσες δίκες’! Κάτι που δεν μπορεί να μην σε κάνει να σκεφτείς τις δίκες της Χρυσής Αυγής. Θέματα που δεν μπορεί να χωρέσει το μυαλό ενός λογικού ανθρώπου. Και μάλιστα μετά από τόσες ανθρώπινες θυσίες. Είναι σαν να μην υπάρχει μνήμη».
Βαδίζοντας χρόνια σε μια σταθερή και συνεπή θεατρική πορεία, που χαρακτηρίζεται από δυνατά αντανακλαστικά κοινωνικής και πολιτικής εγρήγορσης και διορατικότητας, η Μπέττυ Αρβανίτη, έχοντας συνοδοιπόρο στη ζωή και την τέχνη της τον Βασίλη Πουλαντζά, επιλέγει, σοφά και βασανιστικά, έργα και συγγραφείς που η γλώσσα τους μιλάει στο σήμερα και το αύριο.
Υψηλής σκηνικής νοημοσύνης και ευφυΐας καλλιτέχνις, η δημοφιλής ηθοποιός, δεν κρύβει έναν εφηβικής δύναμης και διάθεσης ενθουσιασμό, κάθε φορά που μιλά για τα έργα και τους συνεργάτες της.
«Τα κείμενα και οι παραστάσεις είναι ο τρόπος μου να μιλώ και να σχολιάζω. Δεν έχω άλλο δρόμο. Και αν έχω κάτι να πω, αξίζει τον κόπο να το προσπαθήσω, χωρίς να έχει σημασία αν πετύχει ή όχι. Αλλιώς δεν θα έκανα θέατρο, άλλωστε κανείς δεν με υποχρεώνει να το κάνω, εκτός μόνο από τη δική μου περιέργεια και ανάγκη. Έχω ακόμα περιέργειες. Και κάθε έργο και παράσταση είναι, κάθε φορά, εμπειρία ζωής», υποστηρίζει.
Η «αρρώστια» του δυτικού πολιτισμού
Είκοσι χρόνια μετά την πρώτη, πετυχημένη και βραβευμένη παρουσίασή του στο Θέατρο Οδού Κεφαλληνίας, η Μπέττυ Αρβανίτη επιστρέφει στο «Πριν την αποχώρηση» του Μπέρνχαρντ, που παρουσιάζεται σε μετάφραση Βασίλη Πουλαντζά και σκηνοθεσία Νίκου Μαστοράκη.
Δίνοντας πολιτικές διαστάσεις σε ένα ψυχολογικό, οικογενειακό δράμα, ο σπουδαίος Αυστριακός καταδεικνύει, μέσα από γκροτέσκα διάθεση, την «αρρώστια» του δυτικού πολιτισμού.
“Πρόκειται για μια καταραμένη οικογένεια, όπου τρεις άνθρωποι, ο Ρούντολφ Χέλλερ, που υποδύεται ο Περικλής Μουστάκης, η Κλάρα, που την ερμηνεύει η Σμαράγδα Σμυρναίου, και η Βέρα, που την κάνω εγώ, ‘αντιπροσωπεύουν’ αντίστοιχα τον ναζισμό, τον αναρχισμό και τον συντηρητισμό, χειρότερο από όλους. Καθώς ο συντηρητικός άνθρωπος και κατ’ επέκταση ο συντηρητικός λαός, το μόνο που θέλει είναι να βολευτεί, να μην διαταράξει τίποτα και να συντηρήσει όλη αυτήν την ιστορία και την εκκόλαψη εν τέλει του αυγού του φιδιού. ‘Κλείνουμε τις κουρτίνες’, λέει σε ένα σημείο ο Μπέρνχαρντ. ‘Κανείς δεν ξέρει τι σκεφτόμαστε, κανείς δεν ξέρει τι είμαστε’”.
Στο «Πριν την αποχώρηση», ένας πρώην ναζί, που κατάφερε να διαφύγει τη σύλληψη και να ανέλθει στο ανώτατο κρατικό αξίωμα του δικαστή στη μεταπολεμική Γερμανία, ζει με τις δύο αδελφές του προσπαθώντας να κρατήσει ζωντανή την ανάμνηση του ζοφερού παρελθόντος.
«Ο Μπέρνχαρντ δεν χαρίζεται. Καταγγέλλει τα κακώς κείμενα, χρησιμοποιώντας ως κεντρικό πυρήνα την οικογένεια όπου συμβαίνουν όλα τα κακά και τα καλά. Σε μεγάλο βαθμό πρόκειται για πολιτική σάτιρα, αλλά την ίδια ώρα θίγει και ψυχολογικά θέματα. Τα πρόσωπα δεν είναι μόνο φορείς ιδεών, αλλά είναι και άνθρωποι. Ο ίδιος χαρακτηρίζει το έργο του κωμωδία, όπου οι σοβαρές φράσεις λειτουργούν σαν κόλλα που συνδέει τις κωμικές. Και είναι κάπως έτσι. Ο τρόπος που γράφει είναι καταιγιστικός. Με επαναλήψεις και πολλή σάτιρα, όπου ενυπάρχουν πάρα πολύ σημαντικές ιδέες».
Στην ερώτηση ποιο είναι εκείνο το στοιχείο που συγκλονίζει, ταράζει και ξεσηκώνει την ίδια, η Μπέττυ Αρβανίτη δεν διστάζει να απαντήσει: «Όλο το έργο, από την αρχή μέχρι το τέλος. Αλλά το τερατώδες σε αυτούς τους ανθρώπους που υποδυόμαστε είναι ότι βιώνουν τα θέματα ως φυσιολογικά. Αυτό θεωρώ ότι είναι κάτι που συνταράζει τον θεατή. Ο Μπέρνχαρντ βάζει βαθιά το νυστέρι και αποκαλύπτει πολλά».
Για το πώς θα χαρακτήριζε τη Βέρα, τη γυναίκα που υποδύεται, και τον τρόπο που ζει και σκέφτεται, η ηθοποιός είναι αποκαλυπτική: «Είναι μια φρικτή γυναίκα, που για να την υποδυθώ έπρεπε να την καταλάβω. Για το πώς έφτασε να γίνει αυτό που είναι. Δεν την δικαιολογώ, απλώς την καταλαβαίνω. Καταλαβαίνω τι έχει συμβεί για να φτάσει εκεί που έφτασε. Ο άνθρωπος έχει μέσα του τα πάντα. Από τα ανώτερα και τα καλά έως τα πλέον εγκληματικά στοιχεία. Δεν προσπαθώ να δικαιολογήσω την ύπαρξη των συνθηκών και την ανυπαρξία της επιλογής. Υπάρχει επιλογή. Γιατί αυτοί οι τρεις άνθρωποι προέκυψαν διαφορετικοί κάτω από τις ίδιες συνθήκες.
Αυτή η γυναίκα δεν κάνει τίποτα άλλο από το να προσπαθεί να συντηρεί, να μην αλλάζει και να μη διορθώνει τίποτα, αν και είναι έξυπνη και καταλαβαίνει απολύτως τι κάνει. Ξέρει τι της συμβαίνει. Μάλιστα λέει πως όλα αυτά είναι τρέλα. Έχει μια αιμομικτική σχέση με τον αδελφό της. Είναι η ίδια που όταν εκείνος κρυβόταν στο υπόγειο, του πήγαινε φαγητό αλλά του προσέφερε και σεξ, καλύπτοντας έτσι όλες του τις ανάγκες, κάτι τερατώδες. Τον σιχαίνεται και τον αγαπάει ταυτόχρονα. Του κάνει όλα τα χατίρια και χειροκροτεί όλες του τις αποφάσεις. Αλλά τον τρέμει κιόλας γιατί είναι και επικίνδυνος.
Την αδελφή της την Κλάρα τη βρίζει χυδαία αλλά παράλληλα της λέει ότι την αγαπά. Όλα όσα κάνει και λέει αυτή η γυναίκα είναι μέσα στην υποκρισία και τη σκληρότητα. Είναι ολόκληρη ένα ψέμα».
Στην ερώτηση αν θεωρεί πως η ηρωίδα της αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο ποσοστό ενός κοινού που ξέρει και δεν μιλά, τραβάει τις κουρτίνες και αποσιωπά, η Μ. Αρβανίτη απαντά: «Ακριβώς, είναι κάτι που το βλέπουμε πάρα πολύ συχνά και σε τεράστια γεγονότα. Η διαστροφή κραυγάζει καθημερινά μέσα από τις ειδήσεις. Και η τέχνη είναι το απόλυτο ‘όπλο’ απέναντι σε αυτή τη διαστροφή και στον φασισμό που προελαύνει».
