Πριν από λίγους μήνες κυκλοφόρησε από την ανεξάρτητη εταιρεία Μετρονόμος ένα (βιβλίο) CD διαφορετικό από τα περισσότερα άλλα. Αντίθετα με ό,τι είθισται, να κάνει έναν δίσκο ένας συνθέτης σε στίχους περισσοτέρων του ενός στιχουργών, στο «Ένας καιρός αντάρτης» έχουμε το αντίστροφο: τους στίχους όλων των τραγουδιών έχει γράψει η ποιήτρια και στιχουργός Βέρα Βασιλείου - Πέτσα, αλλά τη μουσική τους τρεις διαφορετικοί συνθέτες, οι Μανώλης Ανδρουλιδάκης, Νεοκλής Νεοφυτίδης και Αντώνης Παπαγγελής και σε ένα μόνο ο σπουδαίος Χρήστος Λεοντής. Συνομιλήσαμε με τους τρεις δημιουργούς μουσικής και τη μία έμμετρου λόγου για την εμπειρία τους από αυτόν τον πρωτότυπο, ενδιαφέροντα και αξιόλογο δίσκο.
* Με ποιον τρόπο προέκυψε αυτή η συνεργασία; Είχατε ζητήσει στίχους από τη Βέρα Βασιλείου - Πέτσα ή εκείνη σας τους πρότεινε;
Μανώλης Ανδρουλιδάκης: Με τη Βέρα έχουμε φιλική σχέση και είμαστε σε επικοινωνία και συν-δημιουργία. Μου έστειλε στίχους λέγοντάς μου ότι θα συμμετείχαν οι αγαπημένοι μου Νεοκλής και Αντώνης, καθώς και ο δάσκαλος όλων μας Χρήστος Λεοντής και δεν μπορούσα να αρνηθώ μια τέτοια τιμητική πρόσκληση.
Νεοκλής Νεοφυτίδης: Ήταν μια δική της πολύ ωραία και τιμητική ιδέα το να μας προτείνει να μελοποιήσουμε στίχους της κι αυτά τα τραγούδια να δέσουν με ένα του Χρήστου Λεοντή, του ανθρώπου «κοινής συνισταμένης» όλων μας.
Αντώνης Παπαγγελής: Η συνεργασία αυτή προέκυψε ύστερα από την τιμητική πρόταση της Βέρας Βασιλείου - Πέτσα. Αισθάνθηκα μεγάλη χαρά για το ότι θα συμπράτταμε με τους Μανώλη Ανδρουλιδάκη και Νεοκλή Νεοφυτίδη, πόσο μάλλον και με τον μέντορα όλων μας, τον ΧρήστοΛεοντή.
* Αισθάνεστε τρεις συν-δημιουργοί ενός δίσκου ή ότι συμμετέχετε σε έναν δίσκο ο οποίος κατά κύριο λόγο ανήκει στη Βέρα Βασιλείου - Πέτσα;
Μ.Α.: Ο συνδετικός κρίκος φυσικά είναι η Βέρα και της ανήκει το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης και το όραμα της δημιουργίας αυτού του δίσκου. Βεβαίως, εκτός του ότι είμαστε συν-δημιουργοί των τραγουδιών μας, έχουμε κοινή αισθητική και απόψεις σε πολλά καλλιτεχνικά, κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα.
Ν.Ν.: Γνωρίζουμε ο καθένας τη μουσική και την αισθητική του άλλου. Το ύφος και η θεματολογία των στίχων της Βέρας έθεσαν το πλαίσιο και εκεί μέσα δημιουργήσαμε ελεύθερα. Κατ’ αυτήν την έννοια νιώθουμε συν-δημιουργοί σε μια εργασία - πόνημα μιας στιχουργού.
Α.Π.: Το τραγούδι είναι μια «οντότητα» διαφορετική απ' ό,τι ο στίχος ή η μουσική μόνα τους. Υπό αυτήν την έννοια, αισθάνομαι συν-δημιουργός. Πρακτικά, όμως, τον συντονισμό όλων μας ανέλαβε η Βέρα. Οι στίχοι της άλλωστε ήταν ο συνεκτικός ιστός αυτής της εργασίας.
* Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα σημαντικότερα στοιχεία της ποίησής της, αλλά και τα πιο ενδιαφέροντα ως προς το να μελοποιηθεί;
Μ.Α.: Η τέχνη της διαπνέεται, ακόμα και στα πιο «σκληρά» της σημεία, από ρομαντισμό τον οποίο αγαπάμε και μελοποιούμε.
Ν.Ν.: Οι στίχοι της έχουν έντονη ποιητική διάθεση, αλλά ταυτόχρονα δημιουργούν και ένα ελκυστικό κράμα δυναμισμού και ρομαντισμού. Κύριος πρωταγωνιστής τους ο έρωτας -αλλά πάντοτε σε ένα ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο-, που αναδεικνύεται ουσιαστικά σε έρωτα - λυτρωτή και επαναστάτη.
Α.Π.: Το σημαντικότερο στοιχείο για μένα είναι ότι η Βέρα ανήκει στην κατηγορία των σύγχρονων ποιητών που δεν ασχολούνται απλώς με τον μικρόκοσμο των δικών τους συναισθημάτων. Έχει ανοιχτά μάτια σε όσα συμβαίνουν γύρω μας και, το κυριότερο, παίρνει θέση απέναντι σ’ αυτά.
* Με δεδομένο ότι θα ήταν ένας πολυσυλλεκτικός δίσκος, προσεγγίσατε τη μελοποίηση των στίχων με ένα συγκεκριμένο συνθετικό και ενορχηστρωτικό ύφος ή το κάνατε όπως κάθε άλλη φορά, ακολουθώντας μόνο την έμπνευσή σας;
Μ.Α.: Προσωπικά, ακολούθησα τον τρόπο μελοποίησης και ενορχήστρωσης που ακολουθώ πάντα.
Ν.Ν.: Ακολούθησα την έμπνευσή μου και τη σχέση που έχτισα με τα ίδια τα κείμενα. Αυτό μου μίλησε και με οδήγησε. Προσπάθησα μόνο να διαφοροποιήσω το ενορχηστρωτικό ύφος των τεσσάρων τραγουδιών που μελοποίησα για να προκύψουν άλλες χροιές και αρώματα.
Α.Π.: Η επιλογή μας από τη Βέρα στόχευε ακριβώς στην αποτύπωση της διαφορετικής ματιάς μας στους στίχους της. Εξάλλου, η σύνθεση είναι προσωπική και μοναχική πνευματική δραστηριότητα. Η όποια ομοιογένεια προέκυψε εκ των υστέρων οφείλεται σε κοινές μας θέσεις για το σύγχρονο ελληνικό τραγούδι.
* Με ποιο κριτήριο επιλέξατε καθένας τους/τις ερμηνευτές/τριές του για τη συγκεκριμένη εργασία;
Μ.Α.: Το «Δεν θέλει τ’ άδικο ανοχή» δημιουργήθηκε έχοντας κατά νου τους Παντελή Θαλασσινό και Βασίλη Σκουλά, οι οποίοι συνεργάζονται τακτικά και εξαρχής επιθυμούσα να το μοιραστούν. Το «Ρηχό φιλί» ζητούσε μια semi-tenorale , απόδοση και ο μόνος που μπορούσε να το κάνει είναι ο συνεργάτης μου Βασίλης Γισδάκης. Ενώ είχα ερμηνεύσει αρχικά εγώ το «Φεντερίκο», όταν αποφασίσαμε να το εντάξουμε στο CD, ευτύχησε να έχει την τέλεια ερμηνεία της Ιωάννας Φόρτη, της σημαντικότερης, θεωρώ, στο συγκεκριμένο στιλ, που το αγάπησε από την πρώτη στιγμή. Η επιλογή για το «Ένας καιρός αντάρτης» -καθότι το ομότιτλο της συλλογής- μας βασάνισε αρκετά. Καταλήξαμε ως ιδανική επιλογή στον Κώστα Θωμαΐδη και είμαστε ευτυχείς γιατί η επιθυμία μας για τη συμμετοχή αυτού τον σπουδαίου ερμηνευτή πραγματοποιήθηκε.
Ν.Ν.: Με το βασικό κριτήριο του ποιος θα υπηρετούσε καλύτερα το τραγούδι και ποιος πίστευα ότι θα τον ενδιέφερε να μπει στη διαδικασία να ανακαλύψει το ίδιο το τραγούδι. Νομίζω ότι όλοι και όλες απέδωσαν εξαιρετικά και προσέφεραν το ζητούμενο.
Α.Π.: Κριτήριο ήταν η ταύτιση της προσωπικότητας του/της ερμηνευτή/τριιας με το πνεύμα των στίχων της Βέρας και η απόδοση του κλίματος της μουσικής όπως διαμορφώθηκε στο μυαλό μου. Μας τίμησαν ο Παντελής Θαλασσινός και η Δέσποινα Ραφαήλ, των οποίων οι ερμηνείες ξεπέρασαν κάθε προσδοκία μας.
* Και μια τελευταία, λίγο πρωτότυπη ερώτηση: τι θα είχατε να πείτε καθένας για τα τραγούδια των άλλων δύο στον δίσκο, όχι φυσικά αξιολογώντας τα, αλλά τις εντυπώσεις σας από αυτά;
Μ.Α.: Γενικά είμαι fan τους, ως συνθέτες και ως χαρακτήρες, οπότε δεν είμαι αντικειμενικός. Τα τραγούδια τους είναι διαμάντια. Πέραν όμως από αυτό, και τα δικά μου τραγούδια απέκτησαν, χάρη στις πινελιές του Νεοκλή και του συνόλου του, μια άλλη διάσταση και τον ευχαριστώ γι' αυτό. Χαίρομαι γιατί, παρά τις διαφορές μας, υπάρχει ενότητα και κοινή αισθητική. Ας μου επιτραπεί ένα ευχαριστώ και στον Χρήστο Λεοντή, στον οποίο οφείλουμε τη, μακρόχρονη πλέον, γνωριμία μας.
Ν.Ν.: Θα σταθώ σε δύο τραγούδια που με συγκινούν ιδιαίτερα, το «Ρηχό φιλί» του Μανώλη με τον Β. Γισδάκη, μια σπαρακτική καντάδα με έντονο «κατωιταλικό» χρώμα και το «Άκου τον άνεμο» του Αντώνη με τον Π. Θαλασσινό, που με την πανέμορφη και ανοιχτή μελωδία του καταφέρνει να ξυπνήσει μπροστά στα μάτια μας τον έρωτα - ελευθερωτή.
Α.Π.: Τόσο ο Μανώλης όσο και ο Νεοκλής είναι κορυφαίοι συνθέτες της γενιάς τους. Για άλλη μια φορά θαύμασα την πρωτότυπη, ευφάνταστη, σχεδόν αντιστικτική επεξεργασία του Νεοκλή και την απέριττη, στέρεα μελωδία του Μανώλη, που φέρνει αβίαστα τον στίχο στα χείλη του ακροατή.
Αυτό δηλαδή που πρέπει να κάνει κάθε καλό τραγούδι και το καταξιώνει ως τέτοιο...
Βέρα Βασιλείου - Πέτσα: Με τους στίχους μου καταγράφω την εποχή του τεμαχισμένου κόσμου
* Έγραψες αυτούς τους στίχους έχοντας κατά νου ότι θα γίνονταν τραγούδια ή αυτό προέκυψε στη συνέχεια;
Ναι, από την αρχή τους προόριζα για τραγούδια.
* Υπάρχει μια κεντρική θεματολογική ιδέα στον δίσκο και, ανεξάρτητα από αυτό, ο τίτλος «Ένας καιρός αντάρτης» έχει μια συγκεκριμένη, ίσως και συμβολική σημασία;
Οι στίχοι είναι πολυθεματικοί με έμφαση στα σημερινά κοινωνικοπολιτικά ζητήματα (πρόσφυγες, νεοφασισμός). Οι περισσότεροι έχουν θέμα μιαν από τις μεγαλύτερες πανανθρώπινες αξίες, αυτήν του έρωτα, δίχως την αισθηματική ελαφρότητα. Ελπίζω ο τίτλος να μην καταδικάσει τα τραγούδια ως αμιγώς πολιτικά. Ο τίτλος έχει πράγματι μια συμβολική σημασία, μια αλληγορική έννοια για την παγκόσμια κοινωνική κατάσταση, η οποία θέλει τον καιρό μας αντάρτη για νέες «εξεγέρσεις» ενάντια στα κακώς κείμενα που τον ταλανίζουν. Ωστόσο στους στίχους μου δεν υπάρχουν συνθήματα και «επαναστατικές» διαθέσεις, καταγράφω την εποχή μας περνώντας υποδόρια την τραγική εικόνα του τεμαχισμένου κόσμου.
* Εκτός από τα τραγούδια των τριών δημιουργών, πώς προέκυψε το ένα και μοναδικό του Χρήστου Λεοντή και ποια είναι η εντύπωσή σου από αυτό, τόσο από μουσικής πλευράς όσο και από την ερμηνεία του Βασίλη Κορακάκη;
Από την εφηβεία μου θαύμαζα το έργο του σπουδαίου συνθέτη. Μια ευτυχής συγκυρία, η στενή συνεργασία του με τους άλλους τρεις, μας έφερε πολύ κοντά και άδραξα την ευκαιρία για να του ζητήσω να συμμετέχει με ένα τραγούδι. Είχε διαβάσει ποίησή μου, με γνώρισε, του άρεσαν οι στίχοι που του έστειλα και μου έκανε αυτό το θείο δώρο, «αγκαλιάζοντας» έτσι γενναιόδωρα και τους τρεις συνεργάτες του στον ίδιο δίσκο. Η δική μου εντύπωση από τη μουσική του δεν έχει τόση σημασία όσο εκείνες που εισπράττω από τους ακροατές και είναι βεβαίως άριστες. Η ερμηνεία του Βασίλη Κορακάκη με εξέπληξε ευχάριστα. Έδωσε το λαϊκό χρώμα που επιθυμούσαμε ο συνθέτης και εγώ.
* Και τι θα είχες να πεις επιγραμματικά για τον τρόπο που καθένας από τους τρεις συνθέτες προσέγγισε τους στίχους σου;
Ο Μανόλης Ανδρουλιδάκης χρωμάτισε τον κοινωνικοπολιτικό μου λόγο επικολυρικά τονίζοντας το νόημά του. Ο Νεοκλής Νεοφυτίδης με ευαισθησία και άρτια ενορχήστρωση προσέδωσε αρμονική δομή και λυρισμό στα ερωτικά στοιχεία των στίχων μου. Ο Αντώνης Παπαγγελής με μελωδική «εσωστρέφεια» και λιτή ομοιόμορφη ενορχήστρωση ανέσυρε τις «εξομολογήσεις» των μύθων μου δημιουργώντας αισθαντικές μπαλάντες. Και οι τρεις κατέθεσαν τα διακριτικά χαρακτηριστικά τους, τόσο στις μελωδίες όσο και στις ενορχηστρώσεις τους, συγκροτώντας έναν ομοιογενή κύκλο τραγουδιών.
* Υπάρχει ένα από τα τραγούδια καθενός που προτιμάς και αγαπάς ιδιαίτερα και γιατί;
Είναι όλα τους «παιδιά» μου και τα αγαπώ εξίσου, αλλά οι αδυναμίες δεν κρύβονται. Το «Ρηχό φιλί» του Μανόλη, μια βαρκαρόλα όπου η ιδιαίτερη ενορχήστρωση και η εκπληκτική ερμηνεία του Βασίλη Γισδάκη αποτύπωσαν την ερωτική έξαρση των στίχων μου. Τo «Έρωτας - πόλεμος» του Νεοκλή για την ισορροπημένη σύζευξη της λυρικής μελωδίας με τους στίχους μου μέσα από μια σύνθετη ενορχήστρωση. Και το «Ερημιά» του Αντώνη με μόλις τρία όργανα και την αισθαντική φωνή της νεαρής Δέσποινας Ραφαήλ που σε αγγίζει «απ’ την ψυχή ώς την ψυχή»...
