Μετά τη δυσμενή για την Αθήνα έκβαση της μάχης του Δηλίου το 424 π.Χ., οι νικητές Βοιωτοί δεν απέδιδαν στους Αθηναίους τους νεκρούς τους για ταφή. Με αφορμή το επεισόδιο αυτό του Πελοποννησιακού πολέμου, ο Ευριπίδης θα συνθέσει, δύο χρόνια αργότερα, την τραγωδία του “Ικέτιδες”. Ενώ τρέφει ακόμη ελπίδες ότι η Αθήνα μπορεί να σωθεί. Γράφει στην ουσία έναν ύμνο για το δημοκρατικό πολίτευμα του άστεως, τιμώντας την παλιά παραδοσιακή αρετή της ανδρείας στη μάχη (αληθινός “Επιτάφιος”), όπου προτάσσει τον πανελλήνιο άγραφο νόμο της ταφής των νεκρών, απέναντι σε οποιαδήποτε πολιτική σκοπιμότητα. Πλέκει το εγκώμιο των επτά πεσόντων Αργείων λοχαγών για να αναστρέψει δημιουργικά τη λογική των αισχυλικών “Επτά επί Θήβας”, όπου οι Αργείοι παρίστανται σαν να εκπροσωπούν τις αξίες της βαρβαρότητας και οι Θηβαίοι τις αντίστοιχες του πολιτισμού. Θέλοντας, έτσι, προφανώς να συσφίξει τη συμμαχία της Αθήνας με το Άργος, μοναδική δύναμη στην Πελοπόννησο ανεξάρτητη από τη Σπάρτη.
Το επεισόδιο του “αγώνα λόγου” ανάμεσα στον Θησέα, που απαιτεί την απόδοση των νεκρών σωμάτων των Αργείων, και στον Κήρυκα των Θηβαίων, που την αρνείται, είναι ένα αριστούργημα αμφισημίας, καθώς ο λόγος του Κήρυκα δεν αντανακλά μόνο τις απόψεις του αυταρχικού καθεστώτος της Θήβας, αλλά και εκείνες των ολιγαρχικών της Αθήνας που επεδίωκαν με κάθε τρόπο την ανατροπή της Δημοκρατίας.
Το έργο, από όπου και αν το δούμε, είναι καθαρά πολιτικό, μάλιστα με μια εκπλήσσουσα επικαιρότητα. Αλλά, πιστεύω, λόγω της παλαιότροπης, παραδοσιακής ρητορικής δομής του, πρέπει να δείχνεται πιο πολύ παρά να παίζεται: σαν μέσα από ένα προστατευτικό θαμπό γυαλί, όπως οι παλιές και σπάνιες φωτογραφίες. Η έκθεση σε υπερβολικό φως μπορεί να το κάψει.
Έρχομαι στο προκείμενο, στις “Ικέτιδες” του Ευριπίδη, με το Εθνικό και τον ΘΟΚ στην Επίδαυρο. (Παρακολούθησα την παράσταση του Ηρωδείου.) Τι είδε και τι έδωσε από το έργο η σκηνοθεσία του Στάθη Λιβαθινού; Λίγα, φοβάμαι. Ένας ψευδώνυμος “ρεαλισμός”, ενισχυμένος με ισχυρές δόσεις μελό και ψήγματα παρωδίας. Μια παράσταση “κουρασμένη”, που διατηρεί ως πρόσχημα το κέλυφος του έργου, παραγεμισμένο όπως - όπως με ετερογενή υλικά, στολισμένο με χάντρες και καθρεφτάκια. Η πολιτική διάσταση δεν βγήκε, κρύφτηκε κάτω από ποικίλες ευκολίες. Όλα τα παλιά κλισέ, της σχολής του Εθνικού, του Θεάτρου Τέχνης κ.ά., είναι εδώ.
Ο χορός (κίνηση Φώτη Νικολάου, μουσική διδασκαλία Μελίνας Παιονίδου), με τις ικέτιδες μητέρες των νεκρών να θρηνούν ακαταπαύστως γοερά στο ιερό της Ελευσίνας, παρά τα ικανά, έμπειρα στελέχη που τον αποτελούν και την πειθαρχημένη εν γένει συγκρότησή του από τις καλές Άννα Γκαγκιώζη, Κόρα Καρβούνη, Τζίνη Παπαδοπούλου, Αγλαΐα Παππά, Μαρία Σαβίδου, Νιόβη Χαραλάμπους, Κωνσταντίνα Τάκαλου, Άνδρη Θεοδότου, Τάνια Τρύπη - ξεχώρισα τις δύο τελευταίες, δεν παύει να αποτελεί ένα σκηνοθετικό/δραματουργιό lapsus: για τους αρχαίους δεν είναι ανεκτός ο θρήνος στα ιερά των θεών. Εδώ απαιτείται ένα είδος μιμικής χορογραφίας. Το εύρημα με την παιδική χορωδία, στο τέλος, το αφήνω ασχολίαστο.
Σε επίπεδο ρόλων, η Κάτια Δανδουλάκη ως Αίθρα αφέθηκε μόνη, να παίζει μάλλον τον οικείο της Πιραντέλλο ή κάτι ανάλογο. Ο καλός Άκης Σακελλαρίου, “φορτώθηκε”, χωρίς λόγο, έναν ασήκωτο Θησέα - Λατινοαμερικανό δικτάτορα. Η πάντα ευαίσθητη Αγλαΐα Παπά επωμίσθηκε μια μόρτισσα Αθηνά, που ρίχνει στο τέλος το σακάκι κουτσαβάκικα στον ώμο της και αναχωρεί “σφυρίζοντας” για αλλού. Προς τι αυτή η παρωδία; Η νέα ηθοποιός Κατερίνα Λούρα (Ευάδνη) δεν απέφυγε την παγίδα του μελό και ο Θοδωρής Κατσαφάδος (Ίφις), σε ύφος νεοελληνικής ταινίας του '50, το ολοκλήρωσε. Ο Χρήστος Σουγάρης (Άδραστος) ρεαλίζει τον ρόλο κάπως υπερβολικά. Ο Χάρης Χαραλάμπους (Κήρυκας) διαθέτει μια άνεση προσωπικής έκφρασης που σε άλλη παράσταση, άλλου σύγχρονου έργου, θα ήταν περισσότερο χρήσιμη. Ο Ανδρέας Τσέλεπος (Άγγελος) είναι “εντάξει”. Τα σκηνικά και τα κοστούμια (Γιώργος Σουγλίδης) υπερβολικά. Η ενδιαφέρουσα και ευχάριστη ως άκουσμα μουσική του Άγγελου Τριανταφύλλου, στρατηγικά τοποθετημένη στους αρμούς της δράσης.
