Iστορίες για μαυραγορίτες και δωσιλόγους, για γυναίκες που πήγαιναν με Γερμανούς ή Έλληνες συνεργάτες τους αλλά δεν ήταν αυτό που η γειτονιά αποκαλούσε ασυλλόγιστα "πόρνη", ιστορίες για μπλόκα και αντιναζιστικές πράξεις... H Kατοχή ξανά στο προσκήνιο. Αυτή τη φορά ως πρόσληψη και αποτύπωμα συλλογικής μνήμης, ως καμβάς για να ξεδιπλώσουν τις ιστορίες τους 14 γνωστοί Έλληνες δημιουργοί κόμικς. Εκεί λοιπόν που η Ιστορία συναντάει την 9η τέχνη, η Αθήνα της Κατοχής ξαναζωντανεύει μέσα από τα σκίτσα και τα κείμενα της πρώτης ανθολογίας κόμικς για την σκληρή εκείνη περίοδο, με ιστορίες που γράφουν και εικονογραφούν 14 γνωστοί Έλληνες δημιουργοί κόμικς. Ο τίτλος του βιβλίου, "Γλυκό ξημέρωμα" (εκδ. Jemma Press), παρμένος από τον πρώτο στίχο του αγραμμοφώνητου ρεμπέτικου "Ο Μπλόκος της Κοκκινιάς" που αποδίδεται στον Ελασίτη λοχαγό Νίκο Δημόπουλο ή Τούντα, μοιάζει παράταιρος. Μέχρι να ξημερώσει η 12η Οκτωβρίου 1944, κάθε ξημέρωμα παρέπεμπε στον ζόφο και τον φόβο. Όχι όμως και άκαιρο.
Επειδή λοιπόν "το παρελθόν βαδίζει στους ίδιους δρόμους με εμάς, αλλά περνά απαρατήρητο αν δεν έχουμε την αφορμή, τον λόγο να ασχοληθούμε μαζί του", σύμφωνα με τον ιστορικό Μενέλαο Χαραλαμπίδης "ηθικό αυτουργό" και εκ των επιμελητών της έκδοσης, μαζί με τον θεωρητικό των κόμικς Γιάννη Κουκουλά, το βιβλίο έρχεται να επισημάνει τον τρόπο με τον οποίο σήμερα οι 14 δημιουργοί του εμπνέονται από την εμβληματική εκείνη περίοδο. Μπροστά στο δέος και τον αποτροπιασμό που γεννά η τρομακτική διάσταση του εγκλήματος, καθένας από τους δεκατέσσερις αντιτάσσει τη μνήμη, προτάσσει τη γνώση και παρακινούν σε εγρήγορση.
Η ιστορία της έκδοσης ξεκινάει το 2016. Ετοιμάζοντας τις δράσεις του "12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα Ελεύθερη" ο ιστορικός και εμπνευστής του προγράμματος Μενέλαος Χαραλαμπόπουλος αναζητούσε τρόπους για την προσέλκυση ενός πιο νεανικού κοινού. Η ιδέα μιας έκθεσης κόμικς που θα αφορούσαν την Κατοχή βρήκε έδαφος όταν ο γνωστός ιστορικός συναντά τον συμμαθητή του Γιάννη Κουκουλά, που πλέον διδάσκει θεωρία των κόμικς στην ΑΣΚΤ, και μαζί αναλαμβάνουν να οργανώσουν μια έκθεση, για την περίσταση. Μετά από τέσσερις μήνες προετοιμασίας, εργαστηρίου με τους ίδιους τους δημιουργούς που ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση του Γ. Κουκουλά, όπου ο Μ. Χαραλαμπίδης μίλησε για την Κατοχή, πρόβαλε χαρακτικά και πολύ υλικό που θα βοηθούσε στη δημιουργία των ιστοριών τους, η έκθεση στο Πνευματικό Κέντρο "Μελίνα", στο Θησείο, τον Οκτώβριο του 2016, εξέπληξε ευχάριστα, γνώρισε πολύ μεγάλη επιτυχία κι έδωσε από την πλευρά της "ένα εξαιρετικό υλικό", τις ιστορίες της σημερινής έκδοσης.
Κάπως έτσι, για πρώτη φορά στη χώρα μας, οι ιστορικοί συναντήθηκαν με τον κόσμο του κόμικ. "Στο πλαίσιο της δημόσιας Ιστορίας, δηλαδή της προσπάθειας διάχυσης της ιστορικής γνώσης στο ευρύ κοινό, τέτοιες συνεργασίες είναι συνηθισμένες στο εξωτερικό. Στην Ελλάδα μας προκαλεί εντύπωση γιατί είναι η πρώτη φορά που γίνεται οργανωμένα και ομαδικά" εξηγεί ο Μ. Χαραλαμπίδης.
Στις σελίδες της ανθολογίας ξεδιπλώνεται όλη αυτή η σκληρή ιστορική περίοδος μέσα από τα στιγμιότυπα που επέλεξαν να αναδείξουν οι δημιουργοί κόμικς, αντλώντας είτε από αφηγήσεις παππούδων είτε από διαβάσματα, και αναδεικνύοντας μια ουμανιστική οπτική και σίγουρα ο καθένας την προσωπική του τεχνοτροπία.
Μια αντιπολεμική ιστορία, μια ιστορία συμφιλίωσης
"Η ιστορία μου έχει ένα κοινό με το 'Αϊβαλί' γιατί πάλι προέρχεται από μια ιστορία του παππού μου όπως μου την περιέγραψε ο πατέρας μου. Αφηγείται την ιστορία δύο Γερμανών αεροπόρων που σκοτώθηκαν στην Κατοχή" μας λέει ο Soloup, κατά κόσμον Αντώνης Νικολόπουλος, που δημιουργεί μια αντιπολεμική ιστορία μια ιστορία συμφιλίωσης. "Είναι η ανθρώπινη πλευρά αυτών που είχαμε μάθει όλα τα χρόνια ως "κακούς κατακτητές". Οι άνθρωποι και οι λαοί, είτε Έλληνες είτε Γερμανοί βρίσκονται σε ένα πόλεμο πάντα από την ίδια πλευρά, των θυμάτων", εξηγεί.
Αντιθέτως, ο Σπύρος Δερβενιώτης κάνει μια ενδιαφέρουσα αναγωγή στο σήμερα καταφεύγοντας σε σύμβολα πραγματικά, όπως ο Γλέζος και ο Σάντας που κατέβασαν τη ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη, και ιδεολογικές κατασκευές, όπως ο μύθος του "εύζωνα Κοκκίδη".
"Όλο το διακύβευμα των χρόνων της κρίσης δεν ήταν τα γεγονότα αυτά καθαυτά αλλά το πώς θα παρουσιαστούν προκειμένου αν είναι δυνατόν, να ξαναγραφτεί η Ιστορία. Η δική μου συνεισφορά στο ξανακοίταγμα εκείνων των χρόνων είναι ότι κάθε πόλεμος που γίνεται, είτε πραγματικός με πυρά είτε επικοινωνιακός, κοινωνικός, ιδεολογικός, οικονομικός, έχει πάντα στο οπλοστάσιό του και έναν πόλεμο συμβόλων. Το γεγονός ότι για γεγονότα που μας χωρίζουν τόσες δεκαετίες συνεχίζεται μέχρι σήμερα ο συγκεκριμένος πόλεμος συμβόλων δεν μας αφήνει περιθώρια αισιοδοξίας. Για παράδειγμα, το ποιος ήταν ο θύτης και ποιο το θύμα της κρίσης που ξεκίνησε το 2008 και συνεχίζεται (αέναος πόλεμος χωρίς κανόνια) θα είναι ένα καλό παράδειγμα για όποιον επιχειρήσει ένα ανάλογο εγχείρημα κάποιες δεκαετίες μετά" εξηγεί ο γνωστός δημιουργός.
Ο Τόμεκ Γιοβάνης δημιουργεί μια ιστορία για μαυραγορίτες, ο Γιώργος Γούσης για την ΟΠΛΑ, ο Πέτρος Ζερβός θυμίζει την ανατίναξη των γραφείων της φιλοναζιστικής ΕΣΠΟ, ο Δημήτρης Καμμένος βάζει έναν Αυστριακό στρατιώτη να γράφει υπαινικτικά στον καθηγητή του ψυχολογίας για τα κατορθώματα της Βέρμαχτ, ο Λέανδρος και ο Γιώργος Φαραζής αποτυπώνουν ιστορίες γυναικών, ο Tasmar, κατά κόσμον Τάσος Μαραγκός, μια ιστορία ανθρωποφαγίας, ο Θοδωρής Μπαργιώτας και ο Θανάσης Πέτρου δημιουργούν ιστορίες για την πείνα, η Αλεξία Οθωναίου για μια ιταλική μπερέτα, ο Αλέκος Παπαδάτος για τη σωτήρια καπαρντίνα, ο Πέτρος Χριστούλιας μια ιστορία ενοχής.
Μια ανθρωποκεντρική ματιά
"Μέσα από τις συγκεκριμένες ιστορίες κόμικ παίρνουμε ένα πολύ χαρακτηριστικό αποτύπωμα αυτής της μνήμης" εξηγεί ο Μ. Χαραλαμπίδης, που ως ιστορικό "με ενδιέφερε να διαπιστώσω πως έχει αποτυπωθεί η περίοδος της Κατοχής στη συλλογική μας μνήμη. Για παράδειγμα, βλέπουμε ότι παραμένουν στη συλλογική μνήμη θέματα όπως τα μπλόκα της Κατοχής, η πείνα και οι εκτελέσεις που πραγματοποιούσαν οι Γερμανοί και οι Έλληνες συνεργάτες τους" λέει ο Μ. Χαραλαμπίδης, για τον οποίο είναι επίσης "πολύ σημαντικό να συνεργάζονται άνθρωποι με διαφορετικές αφετηρίες και διαδρομές, δηλαδή επιστήμονες και καλλιτέχνες, γιατί μέσα από αυτή τη συνεργασία μαθαίνουν αμφότεροι να βλέπουν το έργο τους από διαφορετική οπτική και να καταργούν τα στεγανά που εμποδίζουν την επικοινωνία ανάμεσα σε ομάδες διαφορετικών ιδιοτήτων".
Αντιστοίχως, ο Γιάννης Κουκουλάς διαπιστώνει ότι "από τον αντιστασιακό και τον Επονίτη ποδοσφαιριστή μέχρι τους δωσίλογους και τους συνεργάτες των ναζί και από τις γυναίκες που κοιμήθηκαν με Γερμανούς μέχρι τους γονείς εκτελεσμένων, οι 14 δημιουργοί προσεγγίζουν την Κατοχή με μια ανθρωποκεντρική ματιά, δίνοντας έμφαση στον αφανή πολίτη της σκληρής καθημερινότητας της εποχής". Ωστόσο ο θεωρητικός των κόμικς σημειώνει: "Ο αντιναζιστικός αγώνας εξακολουθεί να είναι επίκαιρος και τα κόμικς με το ιδιαίτερο εικαστικό τους λεξιλόγιο μπορούν να παίξουν πρωταγωνιστικό ρόλο σε έναν τέτοιο αγώνα".
