Μια πραγματικά διαφορετική από τις υπόλοιπες έκθεση για τον κορυφαίο ζωγράφο της Αναγέννησης Δομήνικο Θεοτοκόπουλο που έγινε γνωστός στην Ευρώπη απλώς ως Ο Έλληνας (El Greco) διοργανώνει ο δήμος της γενέθλιας πόλης του, του Ηρακλείου Κρήτης. Με τη συμβολική αδελφοποίηση του Ηρακλείου με το Τολέδο, την ισπανική πόλη στην οποία έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του και δημιούργησε ο Θεοτοκόπουλος, να έχει ολοκληρωθεί πέρυσι τον Οκτώβριο, ο οικείος δήμος προχωρεί τώρα στην έκθεση «Απηχήσεις της αρχαιότητας στο έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου», την οποία επιμελήθηκε η ιστορικός τέχνης Ανθή Ασημακοπούλου και θα πραγματοποιηθεί στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου από τις 9 Σεπτεμβρίου μέχρι τις 6 Οκτωβρίου. Η διαφορά της έγκειται στο ότι βασίζεται σε ψηφιακές αναπαραστάσεις έργων του Θεοτοκόπουλου που παραχώρησαν τα μουσεία Τολέδου, Μαδρίτης, Βατικανού, Νέας Υόρκης, Ρώμης, Φλωρεντίας, Οξφόρδης και άλλων πόλεων.
Με τη σύγχρονη τεχνολογία να αποτελεί κεντρικό στοιχείο της έκθεσης, δεν είναι παράξενο ότι οι διοργανωτές θέλησαν να προσθέσουν και μιαν επιπλέον διάσταση με τρισδιάστατες εγκαταστάσεις (installations) στις οποίες οι ψηφιακές αναπαραστάσεις των έργων συνδυάζονται με βίντεο, ήχους και μουσική. Ο συνθέτης Τάσος Ρωσόπουλος που, όπως λέει, «πολύ συχνά χρησιμοποιώ ‘ζωγραφικά’ ερεθίσματα που με βοηθούν στην δομή και το περιεχόμενο ενός έργου μου ακόμα και αν δεν είναι απαραίτητη η θέαση του πίνακα - αναφοράς», έγραψε τέσσερα ηχοτοπία για ισάριθμους πίνακες του Θεοτοκόπουλου. «Ο επισκέπτης της έκθεσης θα ακούει -βλέποντας ταυτόχρονα τους πίνακες- τα έργα που εστιάζουν στον ίδιο τον Θεοτόκοπουλο. Δεν προσπάθησα να ερμηνεύσω μουσικά το περιεχόμενο των συγκεκριμένων πινάκων αλλά με μιαν αυθαίρετη διαίσθηση (και αρκετή μελέτη) να δημιουργήσω έναν ηχητικό κόσμο ο οποίος πιθανώς να υπήρχε στο μυαλό του μεγάλου δημιουργού την στιγμή που ζωγράφιζε. Σημαντικά στοιχεία για την αποτύπωση αυτή είναι μια ευθεία γραμμή που ενώνει την αρχαία ελληνική ζωγραφική, τη βυζαντινή, τον μανιερισμό της Αναγέννησης αλλά και τον ιδιαίτερο μοντερνισμό -σχεδόν εξπρεσιονισμό- τα οποία ο Θεοτοκόπουλος συνδύασε με ευφυέστατο τρόπο», λέει ο συνθέτης.
Η μουσική στη ζωγραφική
Ως συνέχεια αυτής της «μουσικής διάστασης» της έκθεσης θα πραγματοποιηθεί στη Βικελαία Βιβλιοθήκη την Τρίτη 10 Σεπτεμβρίου (στις 8 μ.μ.) ομιλία της σολίστ της κλασικής κιθάρας και διδάσκουσας του οργάνου στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου Κορίνας Βουγιούκα με θέμα «Ο ζωγράφος των χεριών: Η μουσική στη ζωγραφική του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου». Όπως λέει η ίδια, «στη διάλεξη αυτή εστιάζω στη διάσταση του ήχου στο έργο του Θεοτοκόπουλου συμπληρώνοντάς την με μιαν ακόμα, εκείνη της σιωπής. Για να προσεγγίσεις ένα τέτοιο θέμα πρέπει να μελετήσεις οτιδήποτε σχετικό, ειδικά μάλιστα όταν ο ίδιος ο Θεοτοκόπουλος, με ειρωνικό βλέμμα, στέκεται στην είσοδο, ράθυμος και χωρίς να παραμερίζει για να μπούμε και υπενθυμίζει με τις σημειώσεις του στο βιβλίο ‘Περί Αρχιτεκτονικής’ του Ρωμαίου αρχιτέκτονα Βιτρούβιου ότι ‘η ζωγραφική είναι η ανώτερη από τις τέχνες επειδή μιμείται την πραγματικότητα, ακόμη και όταν δεν την αναπαριστά επακριβώς’. Αυτήν την τελευταία φράση την τονίζει με αινιγματικότητα και σαρκασμό, σαν να ήθελε να πει σχεδόν το αντίστροφο, ότι η ζωγραφική δεν αναπαριστά την πραγματικότητα επακριβώς γιατί δεν υπάρχει πραγματικότητα παρά μόνο το υποκειμενικό βλέμμα του ζωγράφου, του ανθρώπου που μεταμορφώνει ό,τι βλέπει με την αιχμηρή ματιά του.
Για να εισχωρήσεις σε αυτό το ζήτημα λοιπόν πρέπει να μελετήσεις όλα τα πονήματα για τα έργα και τη ζωή του Θεοτοκόπουλου και γενικότερα για την αναγεννησιακή ζωγραφική, εργασίες που συνδέουν τη ζωγραφική με τη μουσική, τις σημειώσεις του ιδίου σε βιβλία ή λεγόμενά του που έχουν καταγραφεί από λογίους της εποχής του με τους οποίους σχετιζόταν, να ερευνήσεις σχολαστικά τις χρονολογίες μήπως ανακαλύψεις μουσικούς οι οποίοι ίσως να είχαν ζήσει στα ίδια μέρη με αυτόν, ακόμα και να ακούσεις τις μουσικές που έπαιζαν και τραγουδούσαν οι άνθρωποι στους δρόμους όπου περπάτησε. Το Τολέδο ήταν μια πολυπολιτισμική πόλη, κάτι που συχνά αποτυπώνεται στους πίνακές του. Πρέπει όμως να ακούσεις επίσης έργα λίγο μεταγενέστερών του συνθετών καθώς η αισθητική τους έχει συχνά περισσότερα κοινά σημεία με τη δική του συγκριτικά με αυτήν συγχρόνων του. Από την προσπάθεια όμως να ερμηνεύσω τη ζωγραφική του με μουσική γλώσσα και να μετατρέψω την εικαστική αφήγηση του σε μουσική και τραγούδι δεν μπορούσε φυσικά να απουσιάζει ο λόγος, αιτία και κινητήρια δύναμη κάθε μορφής δημιουργίας. Για παράδειγμα, ήταν αδύνατο να μην θυμηθώ ότι ο Γιώργος Σεφέρης χρησιμοποίησε τον τίτλο του πίνακα ‘Άποψη και χάρτης του Τολέδο’ ως μότο στη ‘Στέρνα’, ένα από τα πλέον σκοτεινά ποιήματα του».
Οι επισκέπτες της έκθεσης λοιπόν θα έχουν την ευκαιρία, εκτός από τα να δουν τα χρώματα, να αφουγκραστούν με ποικίλους τρόπους και τα ηχοχρώματα που αναδεικνύονται αβίαστα από το έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου.
