Του Αδάμ Γιαννίκου
Η 10η Απριλίου θα καταγραφεί ως μια από τις πιο σημαντικές ημερομηνίες στην ιστορία της επιστήμης. Είναι η μέρα που δημοσιεύεται η πρώτη φωτογραφική απεικόνιση μαύρης τρύπας. Το μεγάλο γεγονός συμβαίνει εκατό και τέσσερα χρόνια μετά από την παρουσίαση της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας του Αϊνστάιν, η οποία προέβλεπε την ύπαρξη μαύρων οπών στο διάστημα, μιας ακραίας κατάστασης στη γεωμετρία του χωροχρόνου, όπου οι βαρυτικές δυνάμεις είναι τόσο ισχυρές που ακόμα και το φως δεν μπορεί να ξεφύγει. Η ιστορία της μαύρης τρύπας είναι μια ιστορία θανάτου. Ένα μεγάλο άστρο χάνει τη μάχη με τη βαρύτητα, έχοντας εξαντλήσει το υδρογόνο του, και εκρήγνυνται. Ό,τι μένει, ένα απίστευτα συμπυκνωμένο υλικό, δημιουργεί μια μαύρη τρύπα, όπου η πυκνότητα είναι άπειρη, ο χώρος έχει άπειρη καμπυλότητα και ο χρόνος σταματά να υπάρχει.
Η φωτογράφιση του ορίζοντα γεγονότων, του ορίου της τεράστιας μαύρης τρύπας στο κέντρο του γαλαξία Messier 87, σε απόσταση 55 εκατ. ετών φωτός από τη Γη, προκάλεσε κύματα ενθουσιασμού στην επιστημονική κοινότητα. Η διεθνής κοινότητα ακολούθησε, προσπαθώντας να συλλάβει τα μεγέθη ενός φαινομένου, που περιγράφεται ως κάτι με διάμετρο περίπου 40 δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων, ως κάτι τρία εκατομμύρια φορές μεγαλύτερο από τη Γη, σε μια αδιανόητη απόσταση 500 εκατομμυρίων τρισεκατομμυρίων χιλιομέτρων από τον πλανήτη μας. Η απεικόνιση που δόθηκε στη δημοσιότητα, μία πύρινη κυκλική λάμψη σαν δαχτυλίδι,γύρω από μία μαύρη τρύπα κι ένα μαύρο φόντο που αγκαλιάζει τα πάντα, εντυπώθηκε στη συλλογική συνείδηση.
Ο κόσμος είδε το αποτέλεσμα μιας πορείας βαθιά ανθρώπινης: σχεδίαση που κράτησε χρόνια, κατασκευή και χρήση νέων συσκευών, δημιουργία νέων μαθηματικών τύπων, υπολογισμός, διόρθωση και συγχρονισμός ενός τεράστιου όγκου δεδομένων, συνεργασία πολλών ανθρώπων από όλα τα μήκη και πλάτη της Γης. Ο κόσμος είδε το αποτέλεσμα της ανθρώπινης διάνοιας και μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα το προσωποποίησε στη τριαντάχρονη επιστήμονα Κέιτι Μπούμαν, δημιουργό του αλγορίθμου CHIRP, με τον οποίο έγινε επεξεργασία σε 5 petabytes δεδομένων από ραντάρ στημένα σε κάθε άκρη της Γης. «Είδαμε αυτό που δεν μπορεί να ιδωθεί», είπαν οι επιστήμονες που συμμετείχαν στο μεγάλο έργο για λογαριασμό της ανθρωπότητας. Οι ίδιοι μπόρεσαν να εκλαϊκεύσουν τα μεγέθη: τα δεδομένα που αναλύθηκαν αντιστοιχούν σε ακρόαση μουσικών αρχείων mp3 διάρκειας 5.000 ετών ή «όλες τις σέλφις που 40.000 άτομα θα τραβήξουν στη διάρκεια της ζωής τους», όπως είπε ο Νταν Μαρόν από το Πανεπιστήμιο της Αριζόνα. «Είναι συναρπαστικό, είναι όμορφο, είναι μια μεγάλη ανακούφιση», όπως είπε ο Δημήτρης Ψάλτης, καθηγητής αστρονομίας που συμμετείχε στο πρότζεκτ του τηλεσκοπίου Event Horizon –στην πραγματικότητα ενός δικτύου ραδιοτηλεσκοπίων που εισήλθαν στο διεθνές πρότζεκ πριν από δέκα χρόνια.
Δεν πέρασε ούτε ένας μήνας όταν μια άλλη ανακοίνωση τράβηξε τα φώτα δημοσιότητας, προκαλώντας αυτή τη φορά θλίψη. Ένα εκατομμύριο είδη από τα οκτώ εκατομμύρια που ζουν στη Γη απειλούνται με εξαφάνιση, ανακοίνωσε έκθεση που δόθηκε στη δημοσιότητα στις 6 Μαΐου από τη Διακυβερνητική Πλατφόρμα Επιστημονικής Πολιτικής για τη Βιοποικιλότητα και της Υπηρεσίες Οικοσυστήματος (IPBES), ένα περιβαλλοντικό πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών με τη συμμετοχή 145 εμπειρογνωμόνων από 59 χώρες του οργανισμού. «Καταστρέφουμε τα ίδια τα θεμέλια των οικονομιών μας, τα μέσα επιβίωσης, τη διατροφική ασφάλεια, την υγεία και την ποιότητα της ζωής σε ολόκληρο τον κόσμο», έγραψε ο Ρόμπερτ Γουότσον, πρόεδρος της IPBES. Για πολλούς επιστήμονες αυτή θα είναι η 6η μαζική εξαφάνιση στα χρονικά του μπλε πλανήτη. Αλλά, η πρώτη για την οποία υπεύθυνος θα είναι ο άνθρωπος.
Στο ενδιάμεσο αυτών των ανακοινώσεων μια είδηση από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ήρθε να δείξει πως τα όρια ανάμεσα στην απελπισία και το θαύμα είναι απρόσμενα, απροσμέτρητα και ταυτόχρονα αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης κλίμακας. Μετά από εικοσιεπτά χρόνια, η Μουνίρα Αμπντουλά, που βρισκόταν σε κωματώδη κατάσταση ύστερα από ένα τρομακτικό αυτοκινητιστικό ατύχημα, ξύπνησε. Ήταν 32 ετών όταν το όχημά της συγκρούστηκε με ένα σχολικό λεωφορείο. Μαζί της ήταν ο τετράχρονος γιος της Ομάρ Γουεμπαΐρ, που γλίτωσε με μερικούς μώλωπες στο κεφάλι. Κάθονταν στο πίσω κάθισμα, με οδηγό τον αδερφό του άντρα της. Ο Ομάρ έμεινε στο προσκέφαλό της όλα τα επόμενα χρόνια, ελπίζοντας. «Εκείνη την μέρα δεν υπήρχε σχολικό για να με γυρίσει σπίτι», αφηγείται ο νεαρός άντρας. «Δεν παραιτήθηκα, πάντα είχα την αίσθηση ότι μια μέρα θα ξυπνήσει». Το πρώτο πράγμα που είπε η μεσήλικη πια μητέρα, όταν βρήκε τις αισθήσεις της, ήταν το όνομα του γιου της. Μετά άρχισε να φωνάζει, ωσάν να ξαναβιώνει το ατύχημα, και μετά ξύπνησε. Σ' έναν κόσμο που δεν έχει καμία σχέση με αυτόν πριν από τρεις δεκαετίες. Σε έναν κόσμο που ξαναμαθαίνει να κοιτά αυτό που δεν μπορεί να ιδωθεί· να ξυπνά και να ελπίζει.
