Της Λούκας Τ. Κατσέλη*
Οι επερχόμενες ευρωεκλογές θα κρίνουν το μέλλον του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Αν συνεχισθούν οι ίδιες νεοφιλελεύθερες πολιτικές που έχουν διευρύνει τις ανισότητες και υποβαθμίσει τους όρους διαβίωσης εκατομμυρίων Ευρωπαίων, τότε οι φυγόκεντρες δυνάμεις θα ενταθούν, ενώ η ενίσχυση των δεξιών και εθνικιστικών δυνάμεων θα υπονομεύσει ακόμα περισσότερο την εύθραυστη ευρωπαϊκή δημοκρατία.
Η Ευρώπη σε κρίσιμο σταυροδρόμι
Σήμερα, πάνω από 118 εκατ. Ευρωπαίοι, δηλαδή το ένα τέταρτο του ευρωπαϊκού πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένων και εκατομμυρίων παιδιών, ζουν στα όρια της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Το 5% του ευρωπαϊκού πληθυσμού κατέχει το 40% του συνολικού ιδιωτικού πλούτου. Η εύρεση σταθερής και ικανοποιητικά αμειβόμενης εργασίας έχει καταστεί δύσκολη. Η κοινωνική κινητικότητα είναι χαμηλή, ενώ οι προοπτικές βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης για τη νέα γενιά είναι αμφίβολες.
Η διεύρυνση των ανισοτήτων δεν είναι αναπόφευκτη απόρροια της παγκοσμιοποίησης ή των τεχνολογικών αλλαγών. Οφείλεται σε επιλογές πολιτικής που προωθήθηκαν από το πολιτικό σύστημα κάτω από την πίεση του παγκόσμιου, κυρίως χρηματοπιστωτικού, κεφαλαίου .
Η γενικευμένη απορρύθμιση αγορών κεφαλαίου και εργασίας, η αποδυνάμωση των συνδικάτων, η επιβολή πολιτικών λιτότητας, η προώθηση ιδιωτικοποιήσεων και φορολογικών πολιτικών που ευνόησαν κυρίως τις μεγάλες εταιρείες και την φοροαποφυγή, συνετέλεσαν στη συγκέντρωση ισχύος σε λίγες μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες,στη βίαιη ανακατανομή εισοδήματος προς όφελος των κερδών έναντι των μισθών, στη συσσώρευση πλούτου στα χέρια ολίγων, στη μείωση των παραγωγικών επενδύσεων, στον αναπροσανατολισμό της παραγωγικής δομής προς χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, και τελικά στην απονομιμοποίηση του ίδιου του πολιτικού συστήματος. Ένας μικρός αριθμός πολυεθνικών επιχειρήσεων -147 σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη- ελέγχει περίπου το 40% του ιδιωτικού παγκόσμιου πλούτου. Tο μερίδιο μισθών στο εισόδημα στην Ευρώπη μειώθηκε από 73%, το 1980, σε 63%, το 2005. Περίπου 6 τρις ευρώ είναι τοποθετημένα σε εξωχώριες εταιρείες και παραμένει αφορολόγητο, ενώ οι ακαθάριστες επενδύσεις μειώθηκαν από 27% περίπου, το 1970, σε 20%, το 2015.
Η αντιστροφή της επικίνδυνης αυτής πορείας είναι δυνατή, αλλά απαιτεί μια πολύχρονη μάχη σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Ως αποτέλεσμα της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, το εθνικό κράτος έχει απωλέσει ισχύ και βαθμούς ελευθερίας. Καμία κυβέρνηση δεν είναι σε θέση από μόνη της να διαχειριστεί αποτελεσματικά τις μεταναστευτικές εισροές, να αντιμετωπίσει την κλιματική αλλαγή, να εποπτεύσει πολυεθνικούς ομίλους και τράπεζες ή να ρυθμίσει φορολογικούς παραδείσους. Μια οικονομικά, όμως, ευημερούσα Ένωση 500 εκ. ανθρώπων διαθέτει ισχυρή διαπραγματευτική δύναμη και μπορεί να παράσχει δημόσια και συλλογικά αγαθά, ικανά να διασφαλίσουν μια βιώσιμη ευημερία για όλους.
Επομένως, η μάχη πρέπει να δοθεί σε εθνικό επίπεδο για να αλλάξει η ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη και για να αλλάξει η πολιτική στόχευση, οι πολιτικές επιλογές, το μείγμα πολιτικής και η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση προς μια προοδευτική κατεύθυνση. Σε αντίθεση με όσα ισχυρίζονται οι ευρωσκεπτικιστές, η άμβλυνση των ανισοτήτων και η επίλυση σημαντικών κοινωνικών προβλημάτων προϋποθέτει μια πιο ισχυρή και πιο αποτελεσματική και προοδευτική Ευρώπη.
Μια άλλη Ευρώπη είναι εφικτή
Όταν το πολιτικό σύστημα έχει απονομιμοποιηθεί στα μάτια του κόσμου, όταν οι πολίτες προσφεύγουν σε δημαγωγούς για να αναζητήσουν λύσεις, χρειάζεται ένα εναλλακτικό, προοδευτικό πρόταγμα που θα συγκινήσει και θα συνεπάρει ευρύτατα κοινωνικά στρώματα. Χρειάζονται επίσης ανατρεπτικές, ριζοσπαστικές και καινοτόμες πολιτικές που θα το υλοποιήσουν.
Το κεντρικό μήνυμα της πρόσφατα δημοσιευμένης Έκθεσης της Ανεξάρτητης Επιτροπής για την Ευημερία και Ισότητα σε μια Βιώσιμη Ευρώπη είναι ότι μια άλλη Ευρώπη, μια Ευρώπη που θα προάγει την ευημερία για όλους, και όχι για τους λίγους, μια Ευρώπη συμμετοχική, δίκαιη και βιώσιμη, μια Ευρώπη που θα κάνει τους πολίτες να εμπιστευτούν ξανά το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, είναι εφικτή.
Ένα καινοτόμο, προοδευτικό ευρωπαϊκό πρόταγμα είναι αναγκαίο
Η μονοδιάστατη μέτρηση της «ανάπτυξης» της οικονομίας με βάση το ΑΕΠ δεν αντικατοπτρίζει τα επίπεδα της πραγματικής ευημερίας μιας κοινωνίας και τις ανισότητες που υπάρχουν. Ένα προοδευτικό πρόταγμα δεν μπορεί να συνοψίζεται σε πιο γρήγορους ρυθμούς μεγέθυνσης ή σε δημοσιονομική και χρηματοοικονομική σταθερότητα. Πρέπει να επικεντρώνεται στον κάθε άνθρωπο με όρους πλήρους ισότητας και προστασίας των ανθρωπίνων και κοινωνικών δικαιωμάτων. Σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο, η κοινωνική πρόοδος συμβαδίζει με τη βελτίωση της ευημερίας για όλους και όχι με τη διασφάλιση προνομίων και κεκτημένων για ολίγους.
Λαμβάνοντας υπόψη τη Στρατηγική της Λισσαβόνας και του Γκέτεμποργκ (2000-01), αλλά και τη δέσμευση των Ευρωπαίων ηγετών να υλοποιήσουν έως το 2030 τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ, η Έκθεση προτείνει 110 μέτρα για την ενδυνάμωση της συμμετοχής των πολιτών στη λήψη και υλοποίηση αποφάσεων, την αναμόρφωση του υπάρχοντος καπιταλιστικού συστήματος, την προώθηση της κοινωνικής δικαιοσύνης, τη διασφάλιση οικολογικής και κοινωνικής προόδου, καθώς και τη ριζική αλλαγή του συστήματος διακυβέρνησης της Ευρώπης.
Προτείνονται τολμηρά, αλλά ρεαλιστικά μέτρα, όπως η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού οργανισμού για το οικονομικό έγκλημα και τη φοροδιαφυγή, η δημιουργία κοινής ενοποιημένης βάσης φορολογίας εταιρειών, η φορολόγηση των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών και των ψηφιακών εταιρειών, η ενίσχυση της δημόσιας εποπτείας του ιδιωτικού χρηματοπιστωτικού τομέα, και η καθιέρωση νομικά δεσμευτικού Διαβατηρίου Εταιρικής Ευθύνης που θα παρέχει άδεια λειτουργίας στην ενιαία αγορά για εταιρείες με ετήσια έσοδα που υπερβαίνουν τα 500 εκατομμύρια ευρώ. Η υιοθέτηση ευρωπαϊκού πλαισίου δράσης για δίκαιους μισθούς και για την προστασία των παιδιών, η ενίσχυση του κατώτατου μισθού και η υιοθέτηση πολιτικών για την καταπολέμηση της φτώχειας, η επένδυση στα δημόσια εκπαιδευτικά συστήματα, η στήριξη της κοινωνικής οικονομίας και η υλοποίηση πολιτικών «δίκαιης μετάβασης» για την αποτελεσματική διαχείριση της κλιματικής αλλαγής, αλλά και των τεχνολογικών κλυδωνισμών, αποτελούν προτεραιότητες.
Για την υλοποίηση των ανωτέρω προτείνεται η αντικατάσταση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης από ένα Σύμφωνο Βιώσιμης Ανάπτυξης που συμπληρώνει τη χρήση δημοσιονομικών δεικτών με δείκτες βιωσιμότητας που λαμβάνουν υπόψη τις οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνθήκες σε κάθε κράτος-μέλος.
Τίποτα από τα παραπάνω δεν μπορεί να επιτευχθεί, αν δεν υπάρξουν, στη βάση προγραμματικών συγκλίσεων, ισχυρές προοδευτικές συμμαχίες πολιτών, πολιτικών δυνάμεων, συλλογικοτήτων και προοδευτικών κομμάτων. Η συγκρότηση της Προοδευτικής Συμμαχίας στη χώρα μας αποτελεί ένα πρώτο αλλά ουσιαστικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.
* Συμπρόεδρος Ανεξάρτητης Επιτροπής για την Ευημερία και Ισότητα σε μια Βιώσιμη Ευρώπη
