Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
21.7°C26.3°C
2 BF 38%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.6°C24.9°C
3 BF 38%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
19 °C
19.4°C24.3°C
2 BF 55%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.4°C21.6°C
2 BF 64%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
21.9°C23.5°C
0 BF 37%
Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και η Aκροδεξιά: μια σφοδρή σύγκρουση
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και η Aκροδεξιά: μια σφοδρή σύγκρουση

Του Νικ. Παρασκευόπουλου*

- Φυσικά, χαώδης απόσταση διαχωρίζει τους ναζί από τους οπαδούς της οικογενειοκρατίας. Κι όμως, ένας συνδετικός ιστός υπάρχει! Δύο βασικά χαρακτηριστικά συνενώνουν και αποκαλύπτουν την πεμπτουσία αυτών των κατηγοριών. Το πρώτο είναι η προσήλωση στο «κοινό αίμα». Όλοι τους, από τους ναζί με τους Τεύτονες προπάτορες έως τις κάστες και τις κακοφορμισμένες οικογενειακές «μαφίες», στηρίζουν τη δύναμη, την εξουσία και την ταυτότητά τους στην καταγωγή.

Α. Τι θυμόμαστε από την αξιοπρέπεια;

Τη συνταγματική εγγύηση για την προστασία της αξίας του ανθρώπου, έγραφε ο Αριστόβουλός Μάνεσης, δεν πρέπει ούτε να την υποτιμούμε ούτε να την υπερτιμούμε. Ας μην την υπερτιμούμε, αφού πρόκειται για μια κατευθυντήρια αρχή, που έχει ανάγκη από εξειδικεύσεις για να την καταλάβουμε και να την εφαρμόσουμε. Ούτε όμως μπορούμε να την υποτιμούμε, αφού σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να χρησιμεύει για την απευθείας εκτίμηση θεσμών της κείμενης νομοθεσίας1. Παρά τις διαφωνίες, η νεωτερική φιλοσοφία δέχεται ότι η έννοια αυτή έχει ένα ουσιαστικό πυρήνα: ο άνθρωπος είναι ένα ον με αυτοπροσδιορισμό, με ατομική ταυτότητα και ευθύνη, και δεν επιτρέπεται να αντιμετωπίζεται σαν ένα πράγμα (res).

Αυτή η νεωτερική έννοια της αξιοπρέπειας του ανθρώπου, σημειωτέον, έχει μια περίεργη προϊστορία. Η ρωμαϊκή αρχαιότητα γνώριζε μια ανάλογη έννοια και την ονόμαζε dignitas. Η dignitas ήταν η αρετή, η αξιοσύνη του εξέχοντος, του πολίτη, των λίγων. Στη νεωτερική εποχή, ωστόσο, έχουμε φθάσει σε μια πλήρη αντιστροφή: η αξιοπρέπεια δεν είναι μια σπάνια αρετή επιφανών, αλλά η ελάχιστη εκείνη οντότητα (ανθρωπιά) την οποία διαθέτει κάθε άνθρωπος: ακόμη και ο πιο άσημος ή ο πιο φτωχός τω πνεύματι ή τω βαλαντίω.

Τη συγκρουσιακή σχέση αυτής της έννοιας της αξιοπρέπειας με την Ακροδεξιά θα προσπαθήσω κάπως να δείξω αμέσως παρακάτω.

Β. Οι στιβάδες της Ακροδεξιάς

Ό,τι σήμερα ονομάζουμε Ακροδεξιά2 διαθέτει μια πρώτη ύλη που εντάσσεται σε ομόκεντρους κύκλους. Ο πυρήνας περικλείνει ό,τι πιο άγριο και βίαιο έχει εμφανιστεί στην ιστορία της ανθρωπότητας. Τον κύκλο των ναζί.

Ένας πρώτος επάλληλος κύκλος εκτός από τους ναζί περιλαμβάνει κι όλους όσους προσφεύγουν στη βία (άμεση, ωμή κρατική, παρακρατική) για να λύνουν όλα τους τα ατομικά και κοινωνικά προβλήματα. Στον περίγυρο αυτό, επομένως, συναντούμε, τους ρατσιστές, τους φασίστες και τους φονταμενταλιστές της θεοκρατίας. Σε έναν ακόμη πιο διευρυμένο περίγυρο τέλος συναντούμε κατηγορίες που λίγο (εθνικισμός) ή ελάχιστα (οικογενειοκρατία) απέχουν από την κανονικότητα.

Φυσικά, χαώδης απόσταση διαχωρίζει τους ναζί από τους οπαδούς της οικογενειοκρατίας. Κι όμως, ένας συνδετικός ιστός υπάρχει! Δύο βασικά χαρακτηριστικά συνενώνουν και αποκαλύπτουν την πεμπτουσία αυτών των κατηγοριών. Το πρώτο είναι η προσήλωση στο «κοινό αίμα». Όλοι τους, από τους ναζί με τους Τεύτονες προπάτορες έως τις κάστες και τις κακοφορμισμένες οικογενειακές «μαφίες», στηρίζουν τη δύναμη, την εξουσία και την ταυτότητά τους στην καταγωγή. Κυρίαρχα ή και αποκλειστικά. Ανατρέχουν στα γονίδια, όχι για να εξηγήσουν μια διαχρονική αγάπη - στοργή, αλλά για να επιβάλουν τη δική τους εξουσία επί των αλλόφυλων, ξένων κλπ. Ο μπράβος της πατριαρχικής γραμμής βλέπει τον διαφορετικό σαν εχθρό και του επιτίθεται εύκολα, γιατί νιώθει πως δεν τον συνδέει τίποτε μαζί του.

Το δεύτερο κοινό χαρακτηριστικό του κύκλου του αυταρχισμού είναι επομένως η περιφρόνηση της ανθρώπινης προσωπικότητας και του αυτοπροσδιορισμού. Ο ρατσιστής, φασίστας κ.λπ., πλήττει τον «εχθρό», όχι όμως επειδή το συγκεκριμένο άτομο που βρίσκεται απέναντί του είναι επιθετικό ή έχει κάποια συγκεκριμένα ελαττώματα ή έχει κάνει άδικες πράξεις. Τον πλήττει επειδή ανήκει σε άλλη φυλή, επειδή είναι παρίας, και επομένως για μια γενική ιδιότητα που έχει ως είδος και όχι για ένα ατομικό του χαρακτηριστικό. Παραγνωρίζοντας πλήρως έτσι την ατομική προσωπικότητα και ευθύνη των θυμάτων, ισοπεδώνει την αξιοπρέπειά τους.

Γ. Συσχετίζοντας τις δύο έννοιες

Τα παραπάνω δυο κοινά κύτταρα της Ακροδεξιάς εξηγούν γιατί είναι εύκολο πολλές φορές να συστρατεύονται ή απλώς να στέκονται δίπλα δίπλα πολίτες από τις παραπάνω κατηγορίες. Επίσης, εξηγεί για ποιόν λόγο μια πολιτική αντιμετώπισης των μορφωμάτων της Ακροδεξιάς δεν πρέπει ποτέ να εγκαταλείπει τον αγώνα υπέρ της δημοκρατίας και υπέρ της θεσμικής κατοχύρωσης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Φθάνουμε, λοιπόν, έτσι στο «παρασύνθημα» αυτού του άρθρου: Η ελληνική ποινική νομοθεσία σχετικά πρόσφατα προσέθεσε στο αντιρατσιστικό της οπλοστάσιο δυο σημαντικές ποινικές εγγυήσεις για τον έλεγχο των προσβολών της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Τις θυμίζω.

Η πρώτη είναι η διάταξη εκείνη (άρθρο 361Β Ποινικού Κώδικα)3, που τιμωρεί την προσφορά ειδών πρώτης ανάγκης με εξαίρεση - καταφρόνηση κάποιων προσώπων, λόγω των χαρακτηριστικών φυλής, χρώματος, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, γενεαλογικών καταβολών, θρησκείας, αναπηρίας, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου. Στις αξιόποινες αυτές περιπτώσεις οι δράστες αποκλείουν από ζωτικά αγαθά έναν άνθρωπο, όχι λόγω της ατομικά προσδιορισμένης συμπεριφοράς του, αλλά για ένα γενικό χαρακτηριστικό το οποίο μπορεί και να μην έχει καν αυτός επιλέξει. Το μήνυμα του δράστη είναι, «όποιος δεν ανήκει στην φυλή μας δεν ενδιαφέρει αν πεινάει, αν κρυώνει, αν έχει οποιαδήποτε ατομική ανάγκη. Είναι σαν ένα άψυχο πράγμα».

Η ρύθμιση αυτή του άρθρου 361Β ευτύχησε. Ενώ μέχρι την θέσπισή της είχαν εμφανιστεί πολλά φαινόμενα προσφοράς τροφίμων κλπ από χρυσαυγίτες μόνο σε ομόφυλους, ο απόηχος της συζήτησης στη Βουλή φρέναρε την άθλια πρακτική. Έγινε δημόσια γνωστό πως πρόκειται για μια αθέμιτη και όχι για δικαιωματική παρέμβαση, και έτσι φθάσαμε στην επιθυμητή πρόληψη.

Μια δεύτερη σχετική ρύθμιση του ίδιου νόμου (ν.4356/2015) κινήθηκε στην ίδια κατεύθυνση. Πρόβλεψε βαρύτερη απειλούμενη ποινή στις περιπτώσεις όπου κάποια εγκλήματα κατά του προσώπου έχουν ρατσιστικά χαρακτηριστικά.

Το μήνυμα, λοιπόν, των δύο ρυθμίσεων είναι κοινό. Η ρατσιστική καταφρόνηση των ανθρώπων βλάπτει την τιμή και την αξιοπρέπειά τους και πρέπει να αποφεύγεται. Αυτό το μήνυμα, αποκτά ένα νέο ενδιαφέρον και μια νέα βαρύτητα σήμερα, καθώς πολλά περιστατικά βίας κατά μεταναστών βλέπουν το φως της δημοσιότητας και η Ακροδεξιά φουντώνει.

Σήμα κινδύνου, λοιπόν, το άρθρο αυτό στα Ενθέματα. Σήμερα περισσότερο από ποτέ οι παραπάνω ρυθμίσεις, δημιουργήματα της προοδευτικής Αριστεράς και του κράτους δικαίου, αποτελούν ανεκτίμητη κληρονομιά και εργαλείο ανθρωπισμού. Μις ενδεχόμενη απάλειψή τους θα ήταν η ίδια εγκληματική και ιστορικά επιζήμια.

* Βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ Α’ Θεσσαλονίκης - Ομότιμος Καθηγητής Νομικής ΑΠΘ

1 Α. Μάνεσης, Ατομικές Ελευθερίες, 1979, σ.112

2 Μια γλωσσική προσέγγιση του όρου μπορεί να είναι αιφνιδιαστικά συντομότερη σε σχέση με την κοινωνική περιγραφή. Βλ. Ν. Σαραντάκου, «Δεξιά και Ακροδεξιά», Ενθέματα Αυγής, 3.3.2019.

3 Θεσπίστηκε με το άρθρο 29 του Ν. 4356/2015

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL