Του Πάνου Λάμπρου*
Μπορεί η πολιτική ατζέντα να αλλάζει, να γίνονται τεκτονικές ανατροπές, ωστόσο ένα θέμα παραμένει μόνιμα ψηλά: οι φυλακές και το ζήτημα της ασφάλειας και της...τάξης. Είναι η Νέα Δημοκρατία αυτή που συχνά πυκνά μας το υπενθυμίζει, όπως άλλωστε και η «αόρατη» (στην πραγματικότητα εντελώς ορατή) σωφρονιστική εξουσία, η οποία φροντίζει να πυροδοτεί το κλίμα, να φαντασιώνεται ή να κατασκευάζει τον πανικό και το φόβο...
Η ασφάλεια και η τάξη είναι μια από τις αγαπημένες ατάκες, στην ουσία ιδεολογικός μανδύας, της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Και δεν αφορά μόνο τον κόσμο της φυλακής. Αφορά και τα Εξάρχεια που δαιμονοποιούνται, τις φτωχογειτονιές, τα πανεπιστήμια, τους χώρους ελεύθερης έκφρασης... Η ανομία και οι κίνδυνοι, σύμφωνα με το κόμμα του Κ. Μητσοτάκη, κυκλοφορούν παντού. Τρόμος πάνω από την πόλη...
Από τη δική μας πλευρά, από την πλευρά της Αριστεράς δηλαδή, η συζήτηση που αφορά το σωφρονιστικό σύστημα και άρα τις φυλακές, διεξάγεται ή πρέπει να διεξάγεται με τη ματιά μας κυρίως στα δικαιώματα και τις ελευθερίες. Άλλωστε, δεν υπάρχει καλύτερη συνταγή, η οποία να εξασφαλίζει, ανάμεσα σε άλλα, και την ίδια την ασφάλεια για όλους.
Η σύγκρουση των δύο αυτών ανταγωνιστικών λογικών είναι σε πλήρη εξέλιξη. Ασφάλεια και ανελευθερία εναντίον δικαιωμάτων και ελευθεριών...
Μια μεγάλη τομή
Το πρώτο μεγάλο διάστημα, όταν ο ΣΥΡΙΖΑ ανέλαβε το τιμόνι της χώρας, την περίοδο που υπουργός Δικαιοσύνης ήταν ο Νίκος Παρασκευόπουλος, έγιναν μεγάλα βήματα και τομές στο σωφρονιστικό σύστημα. Δεν ήταν μόνο η κατάργηση της βαρβαρότητας των φυλακών τύπου Γ΄, των φυλακών μέσα στις ίδιες τις φυλακές δηλαδή. Ήταν και η ουσιαστική κατάργηση των φυλακών ανηλίκων, η δυνατότητα απεξάρτησης για τους κρατούμενους εκτός φυλακής, η δημιουργία νέων σχολικών μονάδων, η κατάργηση των φρικιαστικών «μπλε» κελιών στο ψυχιατρείο των φυλακών, η διαδικασία για ένταξη του νοσοκομείου και του ψυχιατρείου των φυλακών στο ΕΣΥ, που είναι σήμερα σε εξέλιξη, η διαφορετική αντιμετώπιση των αναπήρων και η δυνατότητα που τους δόθηκε να ζήσουν εκτός φυλακής και, τέλος, η γενναία ρύθμιση για αποφυλάκιση με όρους ενός σημαντικού μέρους των κρατουμένων, που έδωσε ανάσα, ζωτικό χώρο αναπνοής στη χώρα των κλουβιών. Όλα αυτά, που δεν συνιστούν ασφαλώς επανάσταση, αλλά σημαντική τομή στο πλαίσιο του εξανθρωπισμού και της λιγότερης φυλάκισης, αντιμετωπίστηκαν με ασίγαστο μίσος από το συντηρητικό μπλοκ, αλλά ενίοτε και από τον ξένο παράγοντα, που είδαν σε αυτές τις αυτονόητες κινήσεις να διαταράσσεται το δόγμα της «ασφάλειας» και όχι μόνο... Η εκδικητική λογική, ο τιμωρητικός μηχανισμός της σωφρονιστικής εξουσίας είχε υποστεί μια μεγάλη ήττα. Και αυτό δεν το ξεχνούν ποτέ οι ιθύνοντες του αυταρχισμού. Και επανέρχονται σε κάθε ευκαιρία.
Τη Νέα Δημοκρατία, όμως, τη γνωρίζουμε. Εγκλωβισμένη στα γρανάζια της ακροδεξιάς της πτέρυγας, αλλά και των έτσι κι αλλιώς βαθιά συντηρητικών της απόψεων, απευθύνεται στα μικροαστικά τμήματα της κοινωνίας, καλλιεργώντας το φόβο. Γνωστή τακτική από το παρελθόν.
Η επιλογή της ασυνέχειας
Εκείνη, λοιπόν, την πρώτη μεγάλη περίοδο ο ΣΥΡΙΖΑ και το Υπουργείο Δικαιοσύνης τόλμησαν, κόντρα σε θεούς και δαίμονες, να βάλουν τα θεμέλια για μια ριζικά διαφορετική φιλοσοφία της σωφρονιστικής και αντιεγκληματικής πολιτικής. Η τότε ηγεσία του Υπουργείου Δικαιοσύνης αρνήθηκε να αποδεχτεί τη λογική ότι το κράτος έχει συνέχεια, δηλαδή ότι ανεξάρτητα προσώπων, κομμάτων, κυβέρνησης, η πολιτική κατεύθυνση παραμένει ίδια ή περίπου ίδια. Και έκανε την επιλογή της τομής και της ασυνέχειας.
Η πίεση όμως συνεχίστηκε. Η ορατή και αόρατη εξουσία, οι αρχιτέκτονες του εγκλεισμού συνέχισαν να πυροβολούν κάθε απόπειρα, κάθε κίνηση εξανθρωπισμού. Η φυλακή έπρεπε να παραμείνει κλειστή, φοβική, εξοντωτική για τους περισσευούμενους του κόσμου, για το λαό της.
Σαν να κουράστηκε...
Πέρασαν τέσσερα ολόκληρα χρόνια. Εκείνη η μεγάλη τομή έχασε την ορμητικότητα της, τον ενθουσιασμό της νιότης της. Σαν να ωρίμασε ξαφνικά, σαν να κουράστηκε από τη σύγκρουση, να συμβιβάστηκε με την ιδέα του άφρονα σωφρονισμού. Και έπαψε να τολμά... Η φυλακή, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες και τις σταδιακές βελτιώσεις, που πράγματι συνεχίζονται, παραμένει ένας χώρος, που ο κυρίαρχος του παιχνιδιού είναι ο φύλακας και όχι ο δάσκαλος, ο γιατρός, ο κοινωνικός επιστήμονας. Η φυλακή παραμένει το κάστρο του αυταρχισμού. Αλλά, αν ο βασικός μας στόχος είναι η ομαλή και δημιουργική επανένταξη, η διακοπή του φαύλου κύκλου της παραβατικότητας και του εγκλεισμού, πως θα γίνει αν δεν επενδύσουμε στην κοινωνική διαθεσιμότητα, στην ενεργοποίηση των κοινωνικών φορέων, στις εναλλακτικές μορφές έκτισης της ποινής; Πως θα αλλάξει η καθημερινότητα αν οι προσλήψεις του προσωπικού αφορούν σχεδόν αποκλειστικά φυλακτικό και όχι επιστημονικό δυναμικό;
Παράδειγμα: σε αρκετές φυλακές της χώρας λειτουργούν σχολικές μονάδες. Και αυτό είναι σημαντικό, μια μεγάλη κατάκτηση. Ωστόσο, ένας άνθρωπος που κινείται στη χώρα των φυλακών, εύκολα μπορεί να διακρίνει την αντίθεση, τη σύγκρουση ανάμεσα σε αυτές τις δύο δομές. Το σχολείο είναι όαση ελευθερίας, η φυλακή η αποθέωση της ανελευθερίας. Το ένα συγκρούεται με το άλλο και το ένα ακυρώνει το άλλο. Ό,τι καταφέρνει το σχολείο, συντρίβεται στην αθλιότητα των κελιών και των θαλάμων, εκεί που η αναπνοή κόβεται, που τα δικαιώματα εξορίζονται. Το σχολείο και η γνώση χάνουν τη δυναμική τους, τη μόνη που είναι σε θέση να διαμορφώσει συνειδήσεις, να αλλάξει ανθρώπινες πορείες και στάσεις ζωής. Άλλωστε, για μας, αυτό είναι το ζητούμενο.
Υπάρχει και αντίλογος, σεβαστός. Το δημοσιονομικό πλαίσιο παραμένει σφιχτό με αποτέλεσμα οι αλλαγές σε επίπεδο υποδομών να προχωρούν με αργούς ρυθμούς ή να μην προχωρούν καθόλου. Είναι μια υπαρκτή και βάσιμη αιτιολογία. Την ακούμε προσεχτικά. Όμως, το δημοσιονομικό ασφυκτικό πλαίσιο δεν δικαιολογεί την αδράνεια ως προς τις μωρομάνες, που παραμένουν έγκλειστες σε άθλιες συνθήκες μαζί με τα μωρά τους, που ασφαλώς δεν έχουν φταίξει σε τίποτα. Κρατούμενα από την κούνια... Δεν δικαιολογεί το αδιέξοδο και αυταρχικό βέτο του εισαγγελέα, δεν δικαιολογεί τις τσιγκούνικες άδειες που προκύπτουν με το σταγονόμετρο, τις αθρόες προφυλακίσεις, τη μεγάλη καθυστέρηση του νέου ποινικού κώδικα, που ελπίζουμε να έρθει για διαβούλευση άμεσα, την υποστελέχωση των αγροτικών φυλακών, του έστω και ενός ολοκληρωμένου θετικού υποδείγματος, που θα μπορούσε να αποτελέσει οδηγό στον οδικό χάρτη για όλες τις φυλακές της χώρας.
Το θετικό υπόδειγμα
Ως τομέας Δικαιωμάτων του ΣΥΡΙΖΑ έχουμε προτείνει αρκετές φορές ότι αυτό το ένα, το πρώτο θετικό ολοκληρωμένο υπόδειγμα, οδηγός για όλες τις φυλακές της χώρας, θα μπορούσε να είναι οι φυλακές νέων. Εκεί, δηλαδή, που οι συνειδήσεις, οι χαρακτήρες, οι προσωπικότητες, είναι ακόμα υπό διαμόρφωση, πλάθονται. Και εκεί, σε Αυλώνα και Βόλο, οι φυλακές μπορούν να μετατραπούν επί της ουσίας σε ολοήμερα παιδαγωγικά κέντρα, σε χώρους μόρφωσης και πολιτισμού, με μια αναλογία προσωπικού σαφώς υπέρ του επιστημονικού και όχι του φυλακτικού. Να αντιστρέψουμε δηλαδή την εικόνα. Να μειωθούν κατά πολύ τα χαρακτηριστικά της κράτησης, να ενισχυθούν αυτά της εκπαίδευσης, του πολιτισμού, της άθλησης. Ο μεγάλος στόχος δεν μπορεί παρά να είναι η ομαλή επανένταξη.
Στο πλαίσιο αυτής της λογικής, άλλωστε, θα πρέπει να κινηθεί η Πολιτεία και στο νευραλγικό χώρο του νοσοκομείου και ψυχιατρείου των φυλακών Κορυδαλλού. Η ένταξη τους στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, σημαίνει, χωρίς καμία αμφιβολία, τη μετατροπή των χώρων αυτών σε πραγματικά νοσοκομεία -κάτι που δεν συμβαίνει σήμερα-, με απόλυτο σεβασμό στα δικαιώματα των ασθενών, και όχι σε χώρους κράτησης... πρώτων βοηθειών.
ΥΓ.: Το... σύστημα δεν ξεχνά ποτέ αν κρίνουμε και από την απορριπτική πρόταση του εισαγγελέα στην αίτηση του Δ. Κουφοντίνα για τακτική άδεια, όπως βάση του νόμου δικαιούται.
* Τμήμα Δικαιωμάτων του ΣΥΡΙΖΑ
