Του Αδάμ Γιαννίκου
Το «Poor Richard’s Downtown» είναι ένα διώροφο εστιατόριο στην πόλη Κολοράντο Σπρινγκς, στη μεσοδυτική πολιτεία του Κολοράντο. Έχει πάρει το όνομά του από τον ιδιοκτήτη του, Ρίτσαρντ Σκόρμαν, ο οποίος ήταν φοιτητής, όταν σε ηλικία 22 ετών αποφάσισε να αναλάβει τις τύχες ενός βιβλιοχαρτοπωλείου που κατέβαζε ρολά, κάνοντάς το αξιοθέατο της πόλης του.
Ακριβώς στα μέσα της δεκαετίας του ’70, ο νεαρός Αμερικανός θα επωμιζόταν ένα ασυνήθιστο επιχειρηματικό εγχείρημα, μετατρέποντας το βιβλιοπωλείο σε βιβλιοπωλείο-εστιατόριο, όπου ο καθένας θα μπορούσε να γευματίζει και να διαβάζει. Κάπως έτσι το πρώτο όνομα του μαγαζιού που στήθηκε με τα λεφτά μιας κληρονομιάς, ενός δανείου και της βοήθειας απ’ τον πατέρα του ονομάστηκε «Poor Richard’s Feed and Read». Σκοπός του «φτωχού Ρίτσαρντ» ήταν οι συμπολίτες του να αισθάνονται σαν στο σπίτι τους κάθε φορά που περνούσαν τις πόρτες του. Όπως το ίδιο μαγαζί διαφημίζεται σήμερα στην ιστοσελίδα του, «από το 1975 θρέφει το μυαλό, το σώμα και το πνεύμα της κοινότητάς μας».
Το 1975 η Αμερική ζούσε στον απόηχο της κοινωνικής έκρηξης των προηγούμενων ετών. Ήταν μια πολύ διαφορετική χώρα από ό,τι είναι σήμερα, όπως και ο υπόλοιπος πλανήτης άλλωστε. Κανένας δεν μπορούσε να προβλέψει τότε την πορεία των πραγμάτων. Το όνομα ενός άλλου Ρίτσαρντ είχε ταυτιστεί απόλυτα με το μεγαλύτερο πολιτικό σκάνδαλο στην ιστορία της χώρας. Είχε, όμως, προλάβει να ταυτιστεί και με τη μεγαλύτερη πολιτικοοικονομική αλλαγή των τελευταίων δεκαετιών. Η επιλογή του 37ου Προέδρου των ΗΠΑ και εμβληματικής μορφής των αμερικανών συντηρητικών, Ρίτσαρντ Νίξον, να αναστείλει το σύστημα σταθερών ισοτιμιών του Μπρέτον Γουντς, αλλά και η πρόσφατη πετρελαϊκή κρίση, συνετέλεσαν στην ανατροπή των κεϋνσιανικών προσεγγίσεων που επικρατούσαν μεταπολεμικά στις δυτικές οικονομίες. Ο συνδυασμός υψηλού πληθωρισμού και χαμηλής ανάπτυξης έκανε τον μέσο Αμερικανό να αισθάνεται φτωχός. Το φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού στις ΗΠΑ συγκλόνισε τα θεμέλια του αμερικανικού ονείρου και νίκησε κατά κράτος τον κρατισμό, αφήνοντας ελεύθερο πεδίο για τη νεοφιλελεύθερη επέλαση που θα κέρδιζε τον Ψυχρό Πόλεμο στο όνομα της Δύσης. Η κυριαρχία των νέων ηθών στην παγκόσμια οικονομία κατέστη απόλυτη στο πέρασμα του χρόνου και διαμόρφωσε πλήρως τους όρους επιβίωσης κατά το πέρασμα της διεθνούς κοινότητας από τον 20ο στον 21ο αιώνα.
Με τον καιρό τα πάθη του ’70 είχαν ξεχαστεί. Άλλα είδωλα εκείνης της εποχής γέρασαν και άλλα ταξίδεψαν στον άλλο κόσμο. Ο επίγειος κόσμος έζησε ανεπανάληπτες τεχνολογικές αλλαγές, που συμπαρέσυραν τις ιδέες κι ό,τι χτίζεται πάνω σ’ αυτές. Το μαγαζί του Ρίτσαρντ και της συζύγου του Πατρίσια Σίτορ εξελίχθηκε και όλοι πλέον το αναγνώριζαν ως ένα βιβλιοπωλείο-εστιατόριο, με εξαιρετικές κριτικές στο Trip Advisor, με ένα εκλεκτό μενού τοπικών, οργανικών, χωρίς συντηρητικά τροφών, με έναν κατάλογο έξυπνων προϊόντων από ανακυκλωμένα υλικά, με δώρα και άλλα εμπορεύματα βασισμένα στη φιλοσοφία του δίκαιου και αλληλέγγυου εμπορίου και την πολιτική της περιβαλλοντικά βιώσιμης ανάπτυξης. Με τον καιρό η νεοσυντηρητική και νεοφιλελεύθερη συναίνεση που αντικατέστησε τη μεταπολεμική συναίνεση ομογενοποίησε τους δύο βασικούς πόλους των δυτικών δημοκρατιών. Το Τέλος της Ιστορίας, όπως διακηρύχθηκε από τους επιγόνους του μεγάλου Ρίτσαρντ, φάνταζε ως φυσική εξέλιξη ενός κόσμου που υποσχόταν στους μικρούς Ρίτσαρντ ότι θα γίνουν μια μέρα πλούσιοι· αρκεί να αποδέχονταν τη νομοτέλεια των αγορών και την αυτορρύθμισή τους. Τελικά, η συναίνεση χαντακώθηκε στην κρίση που η ίδια δημιούργησε και στην οποία είναι ακόμα παγιδευμένη.
Δέκα χρόνια έχουν περάσει από το ξέσπασμα της κρίσης. Πολλοί αναρωτήθηκαν τότε αν οι δυτικές οικονομίες αντιμετωπίζουν ξανά τις ίδιες συνθήκες στασιμότητας που συνετέλεσαν στην αλλαγή παραδείγματος -όταν οι «φτωχοί Ρίτσαρντ» του κόσμου άνοιγαν ρολά ελπίζοντας στο καλύτερο. Η γνωστή πλέον συνέχεια ανέτρεψε κάθε νόμο και ορθοδοξία. Οι αρχιερείς των οικονομικών δογμάτων αδυνατούν μέχρι σήμερα να ερμηνεύσουν επαρκώς τα σημεία των καιρών. Για πρώτη φορά από την εποχή του Νίξον συζητείται ανοιχτά το ενδεχόμενο παραπομπής αμερικανού Προέδρου. Έχοντας ανδρωθεί επιχειρηματικά σ’ εκείνη τη δεκαετία του ’70, ο Ντόναλντ Τραμπ αγνοεί επιδεικτικά κάθε πολιτικό κανόνα. Ο επίγονος προβάλλει μεν εαυτόν ως τη φωνή των απανταχού «φτωχών Ρίτσαρντ», λειτουργεί δε όπως κάθε συντηρητικός ιεράρχης υπέρ των ομώνυμων «πλουσίων». Οι αντίπαλοί του Δημοκρατικοί αρνούνται να συναινέσουν στο όραμά του για το περιβόητο τείχος στα σύνορα με το Μεξικό. Δεν εγκρίνουν τον προϋπολογισμό του 45ου Προέδρου. Δεκάδες χιλιάδες δημόσιοι υπάλληλοι παραμένουν απλήρωτοι μέχρι νεωτέρας. Οι δύο πόλοι συγκρούονται. Το κράτος έχει κατεβάσει ρολά.
Ο «φτωχός» Ρίτσαρντ Σκόρμαν ανακοίνωσε ότι το εστιατόριό του θα παρέχει δωρεάν γεύματα σε δημοσίους υπαλλήλους. «Δουλεύουν αθόρυβα, κανείς δεν νοιάζεται γι’ αυτούς, δεν περιμένουν ευγένεια από κανέναν», θα πει. Αυτό είναι κάτι που σίγουρα δεν είχαν προβλέψει οι ιεράρχες της ελεύθερης αγοράς.
