Του Νίκου Σαραντάκου
Για όγδοη χρονιά, η στήλη θα ενδώσει στο έθιμο των ημερών, κι έτσι το σημερινό άρθρο θα έχει χαρακτήρα ανασκόπησης. Θα επιχειρήσουμε να καταγράψουμε τις λέξεις της χρονιάς, μ’ άλλα λόγια τις λέξεις που σημάδεψαν το 2018, που συζητήθηκαν και ακούστηκαν πολύ, ή και που γεννήθηκαν μέσα στη χρονιά που πέρασε.
Οι επισκέπτες του ιστολογίου «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία», που έχει τον ίδιο τίτλο με τη στήλη μας, και που τους κάλεσα να διαλέξουν τη Λέξη του 2018, ανέδειξαν στην πρώτη θέση, με αρκετή διαφορά από τις άλλες, τη Συμφωνία των Πρεσπών, έναν πολυλεκτικό όρο που ακούστηκε πολύ την προηγούμενη χρονιά, αλλά υπόσχεται να ακουστεί και φέτος, αφού η συμφωνία, περνώντας από όχι λίγους σκοπέλους, αναμένεται να έρθει σύντομα σε ψηφοφορία στη Βουλή.
Οι Πρέσπες φυσικά είναι οι δυο λίμνες, Μικρή και Μεγάλη Πρέσπα, που βρίσκονται στα σύνορα ανάμεσα στην Ελλάδα, τη μελλοντική Βόρεια Μακεδονία και την Αλβανία -μάλιστα το τριεθνές σημείο των συνόρων των τριών χωρών βρίσκεται στα νερά της Μεγάλης Πρέσπας, όχι μακριά από το χωριό Ψαράδες. Το τοπωνύμιο Πρέσπα είναι σλαβικό, και η λέξη σημαίνει “συσσώρευση”, προφανώς από συντόμευση όρου όπως vodna prespa “υδάτινη συσσώρευση”. Ο όρος μπήκε στη γλώσσα τα βυζαντινά χρόνια (“και εις λίμνην λεγομένην Πρέσπαν” λέει ο Κεδρηνός). Στην αρχαιότητα λεγόταν Βρυγηίς απο την αρχαία πόλη Βρύγιον που βρισκόταν στη βόρεια όχθη της λίμνης.
Δεν ήταν τυχαία αυτή η προτίμηση, αφού η συζήτηση για το όνομα της γειτονικής χώρας κυριάρχησε τη χρονιά που πέρασε και μας χάρισε ολόκληρο θύσανο από λέξεις: το ονοματολογικό, όπως επικράτησε να αποκαλείται η συζήτηση για το όνομα, το νεοπαγές όνομα Βόρεια Μακεδονία, το μακεδονικό, ως περιγραφή του συνολικού ζητήματος, ενώ πολύ ακούστηκαν επίσης λέξεις όπως ιθαγένεια, εθνικότητα ή αλυτρωτισμός. Και βέβαια, ένας όρος που δέσποσε στη συζήτηση ιδίως κατά το πρώτο εξάμηνο του 2018 ήταν το erga omnes, η απαίτηση το όνομα που θα συμφωνηθεί να ισχύει σε όλες τις χρήσεις, «έναντι όλων» όπως είναι η κατά λέξη μετάφραση του λατινικού όρου. Αυτό το erga είναι πρόθεση, δεν έχει σχέση με το ελληνικό “έργο”.
Όμως, δεν σταματήσαμε να συζητάμε για την οικονομία. Φέτος έληξε το πρόγραμμα, οπότε ένας όρος που ακούστηκε ήταν η έξοδος από τα μνημόνια και μάλιστα η καθαρή έξοδος. Με άλλα λόγια, μπήκαμε στη μεταμνημονιακή εποχή, έχοντας για προφύλαξη από τους κραδασμούς των αγορών το δημοσιονομικό μαξιλάρι. Χάρη στο υπερπλεόνασμα του προϋπολογισμού έχει δημιουργηθεί δημοσιονομικός χώρος και έγινε δυνατό να δοθεί κοινωνικό μέρισμα και, εξίσου σημαντικό, να αποφευχθεί η περικοπή των συντάξεων. Ένας όρος που ακούστηκε και φέτος και έχει λεξιλογικό ενδιαφέρον ως οξύμωρο είναι ο υποκατώτατος μισθός, οξύμωρο αφού ήταν... κατώτερος από τον κατώτατο και ίσχυε μόνο για τους νέους. Από την αρχή του χρόνου, αυτή η προσβολή της λογικής καταργήθηκε. Τέλος, σε πολλές συζητήσεις αναδεικνύεται ως ζητούμενο ή και ως κεκτημένο η επιστροφή στην κανονικότητα.
Στον κοινωνικό τομέα, η συζήτηση για την αναδοχή παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια ανέδειξε τον σχετικά νέο όρο τεκνοθεσία (την οποία πάντως δεν ρυθμίζει το νομοσχέδιο που ψηφίστηκε). Είχαμε και το σχέδιο συμφωνίας με την εκκλησία κι έτσι ακούστηκαν για μια ακόμα φορά όροι όπως εκκλησιαστική περιουσία και χωρισμός κράτους-εκκλησίας.
Είχαμε μέσα στη χρονιά την τραγωδία στο Μάτι με τους περίπου εκατό νεκρούς, και φυσικά ακούστηκαν λέξεις όπως πύρινη λαίλαπα και προσέχτηκε η ήδη υπάρχουσα, αλλά κλεισμένη ως τώρα στο γκέτο της ειδικής ορολογίας, λέξη εγκαυματίας.
Από το τραγικό γεγονός της δολοφονίας της Ελένης Τοπαλούδη αναδείχτηκαν οι όροι γυναικοκτονία και έμφυλη βία, ενώ με τη μαρτυρική θανάτωση του Ζακ Κωστόπουλου ακούστηκε πολύ ο όρος νοικοκυραίοι με τη μειωτική χροιά που τον διαφοροποιεί -κατά τη γνώμη αρκετών- από τους «νοικοκύρηδες».
Μέσα στο 2018 τέθηκε σε εφαρμογή ο Γενικός Κανονισμός για την Προστασία των Δεδομένων, που έφερε μεταβολές στο διαδικτυακό τοπίο και που συνήθως τον αναφέρουμε με το αγγλικό του ακρώνυμο GDPR ή... γουδουπουρού, ενώ ένας άλλος ξένος όρος που ακούστηκε πάρα πολύ επειδή απειλεί να μεταμορφώσει το τοπίο στα αστικά κέντρα όσον αφορά την εξεύρεση στέγης είναι το AirBnB ή σκέτο BnB. Και βέβαια, στο καλοκαιρινό Μουντιάλ μπήκε στη ζωή μας το VAR.
Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μια λέξη που ακούστηκε πολύ στη φετινή χρονιά είναι το τιναφτόρε, που ξεκίνησε από τα γήπεδα και εκφέρεται μονολεκτικά ως επιφώνημα που δηλώνει μεγάλη έκπληξη και γράφεται πάντα έτσι. Ένας άλλος πρόσφατος νεολογισμός που ακούστηκε αρκετά μέσα στη χρονιά που τελειώνει ήταν ο ισαποστασάκιας ή ισαποστάκιας. Και βέβαια, ένας όρος που έκανε την παρουσία του αισθητή τις τελευταίες εβδομάδες του χρόνου είναι τα Κίτρινα Γιλέκα, όπως ονομάστηκε το κίνημα των φτωχομεσαίων Γάλλων των επαρχιακών κυρίως πόλεων που διαμαρτύρονται για την ακρίβεια και τους φόρους.
Το 2018 κυριάρχησε η εκλογολογία με τον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης να ζητάει εκλογές περίπου κάθε βδομάδα. Το 2019 θα έχουμε σίγουρα εκλογές, πιθανώς μάλιστα πολλαπλές εκλογές. Αλλά τις λέξεις αυτές θα τις δούμε του χρόνου.
