Της Μαρίνας Γαλανού*
Από το 2016 που διαφάνηκε η πρόθεση της παρούσας κυβέρνησης να προχωρήσει σε μία συνταγματική μεταρρύθμιση, κόμματα, φορείς, δημόσια πρόσωπα κατέθεσαν τις δικές τους προτάσεις.
Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι η κατάθεση προτάσεων για μία συνταγματική μεταρρύθμιση, που θα έχει στο επίκεντρό της την προαγωγή, προώθηση και προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου, ως αυτοτελή σκοπό, υπό την οπτική ότι, πέρα από τις οποιεσδήποτε ιδεολογικά χρωματισμένες τοποθετήσεις, τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτελούν την ασπίδα θωράκισης για μία δημοκρατική κοινωνία, αλλά και για κάθε άνθρωπο ξεχωριστά.
Σε μία τέτοια κατεύθυνση, δεν χρειάζεται να ανακαλύψουμε την Αμερική, καθώς ο Χάρτης για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα της Ε.Ε., η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), καθώς και άλλες συμβάσεις που αφορούν ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων που έχει υπογράψει η χώρα μας, αποτελούν ασφαλή οδηγό.
Μία πρώτη παρατήρηση, προτού αναφερθούμε σε συγκεκριμένα άρθρα του Συντάγματος, είναι ότι, για όποια άρθρα επιλεγεί τελικώς η αναθεώρηση και τροποποίηση, η γλώσσα που θα πρέπει να χρησιμοποιείται πρέπει να είναι ουδέτερη ως προς το φύλο, δίχως να είναι προσανατολισμένη σε διμερείς θεωρήσεις, ούτε σε αναφορές μόνο στο αρσενικό γένος, ώστε να διασφαλίζεται η συμπεριληπτικότητα ως προς το φύλο, ως συνθήκη για την ουσιαστική εφαρμογή της ίσης μεταχείρισης. Οι λέξεις πάντα έχουν σημασία, ιδιαίτερα αυτές που αποτυπώνονται στο Σύνταγμα μίας χώρας.
Ένα άρθρο που έχει απασχολήσει αρκετά τη δημόσια σφαίρα είναι το Άρθρο 3 (Σχέσεις Εκκλησίας - Κράτους). Από το κυβερνών κόμμα της πλειοψηφίας προτείνεται μία ελαφρά τροποποίησή του με αναφορά σε «ουδετερόθρησκο κράτος», από άλλα κόμματα προτείνεται να μην υπάρξει καμία τροποποίηση, ενώ κάποια πρόσωπα κρίνουν την τροποποίηση πολύ λίγη. Η αλήθεια είναι ότι το άρθρο αυτό είναι περιττό, καθώς αρκεί το Άρθρο 13 που διασφαλίζει την θρησκευτική ελευθερία και την ισότιμη αντιμετώπιση όλων των θρησκειών από την Πολιτεία, όπως οι ευρωπαϊκές και διεθνείς συνθήκες που έχει υπογράψει η χώρα μας επιτάσσουν. Αυτό είναι υπεραρκετό.
Ένα πολύ σημαντικό άρθρο που αφορά τον πυρήνα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι το Άρθρο 4. Πέραν της ουδέτερης γλώσσας ως προς το φύλο που προαναφέρθηκε στην εισαγωγή, η αναφορά σε Έλληνες πολίτες που παραπέμπει στο «δίκαιο του αίματος» κρίσιμο θα ήταν να αντικατασταθεί με την ουσιαστική περιεχομένου «πρόσωπα που έχουν την ελληνική ιθαγένεια», ενώ ακόμη πιο ουσιαστική είναι η τροποποίηση της παραγράφου 3, ώστε αυτό να γίνεται απολύτως σαφές (θα μπορούσε να υιοθετηθεί η ακόλουθη διατύπωση: «Η ελληνική ιθαγένεια αναγνωρίζεται στα πρόσωπα που συγκεντρώνουν τις προϋποθέσεις που ορίζει ο νόμος, χωρίς αυτές να περιορίζονται στο δίκαιο του αίματος»).
Πλην αυτού η παράγραφος 2 που αναφέρεται στην ισότητα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων ανάμεσα στους Έλληνες και τις Ελληνίδες, θα μπορούσε κάλλιστα να τροποποιηθεί, ώστε να είναι συμβατή με το Άρθρο 23 του Χάρτη για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ η παράγραφος που αναφέρεται στην υποχρεωτική στράτευση είναι απαραίτητο να τροποποιηθεί, ώστε να κατοχυρώνεται συνταγματικά η ισόχρονη θητεία για τα πρόσωπα που έχουν τεκμηριωμένη αντίρρηση συνείδησης, σε αρμονία με σχετικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Ακόμη πιο ουσιαστική για ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι η τροποποίηση του Άρθρου 5 (Ελεύθερη ανάπτυξη προσωπικότητας, προσωπική ελευθερία). Πέραν της παραγράφου 1 στην οποία υπάρχει η αυθαίρετη αναφορά σε «χρηστά ήθη», η παράγραφος 2 είναι η πλέον κρίσιμη για μία ουσιαστική συνταγματική μεταρρύθμιση που δεν μπορεί παρά να συμπεριλαμβάνει όλα τα πρόσωπα που σύμφωνα με όλους τους διεθνείς οργανισμούς συστηματικά τίθενται σε διακινδύνευση και παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματά τους. Σε μία τέτοια κατεύθυνση θα πρέπει να συμπεριληφθούν όλες οι κατηγορίες που αποτυπώνονται στο Άρθρο 81Α του Ποινικού μας Κώδικα (σεξουαλικός προσανατολισμός, ταυτότητα, χαρακτηριστικά φύλου και αναπηρία). Πρέπει επιπλέον να συμπεριληφθεί η απόλυτη προστασία των ανθρωπίνων και κοινωνικών δικαιωμάτων σε κάθε βιωτική περίσταση, καθώς επίσης -στην ίδια παράγραφο- και η προσθήκη απαγόρευσης ομαδικών απελάσεων σύμφωνα με το Άρθρο 19 του Χάρτη για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα της Ε.Ε. Επιπλέον, προτείνεται προσθήκη παραγράφου που ορίζει το δικαίωμα στο άσυλο, όπως το Άρθρο 18 του Χάρτη της Ε.Ε. ορίζει, προσθήκη παραγράφου σύμφωνα με το Άρθρο 1, παρ. 1 του Τέταρτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ («Κανένα πρόσωπο δεν στερείται της ελευθερίας του μόνο λόγω αδυναμίας εκπληρώσεως συμβατικής του υποχρέωσης»), καθώς επίσης και προσθήκη στην τελευταία παράγραφο του δικαιώματος στην προστασία της σωματικής ακεραιότητας και φυσικής αυτονομίας (ώστε να υπάρχει συνταγματική δέσμευση για τη προστασία των ίντερσεξ προσώπων).
Παράλληλα, αναγκαία συνθήκη για την διασφάλιση των ατομικών δικαιωμάτων είναι η τροποποίηση του Άρθρου 6, με προσθήκη παραγράφων, σε αρμονία με το Άρθρο 6 της ΕΣΔΑ που αναφέρεται στο δικαίωμα σε δίκαιη δίκη από ανεξάρτητο αμερόληπτο δικαστήριο, τη συνταγματική κατοχύρωση του τεκμηρίου της αθωότητας, καθώς και προσθήκη παραγράφου για την απαγόρευση διπλής δίωξης για ίδιες πράξεις ή συμπεριφορές σύμφωνα με το Άρθρο 4 του Εβδόμου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ, αλλά και σχετικών αποφάσεων του ΕΔΔΑ.
Επανέρχομαι στο ζήτημα των σχέσεων μεταξύ κράτους-εκκλησίας που, όπως προανέφερα, μπορούν κάλλιστα να ρυθμιστούν χωρίς τη χρεία του Άρθρου 3, παρά μόνο με μία τροποποίηση του Άρθρου 13, με την αφαίρεση της απαρχαιωμένης και αυθαίρετης αναφοράς σε «χρηστά ήθη» και την αντικατάστασή τους με την απαγόρευση παραβίασης των ατομικών δικαιωμάτων άλλων προσώπων, στην παρ. 2, καθώς και της επικρατούσας θρησκείας, στην παρ. 3 του άρθρου αυτού, ώστε να ανταποκρίνεται με πιστό τρόπο στο σχετικό άρθρο του Χάρτη για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα της Ε.Ε.
Στην ίδια κατεύθυνση, δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας η παράγραφος 2 του Άρθρου 16, καθώς η Παιδεία σε μία δημοκρατική πολιτεία που διέπεται από την αρχή της ίσης μεταχείρισης δεν μπορεί να απευθύνεται μόνο σε Έλληνες, αλλά σε κάθε πρόσωπο που διαβιεί στην επικράτεια, δίχως καμία εξαίρεση. Παράλληλα, η θρησκευτική συνείδηση κάθε ανθρώπου είναι ζήτημα καθαρά προσωπικό και δεν μπορεί να αποτελεί αποστολή της Παιδείας.
Τέλος, το Άρθρο 21 που ρυθμίζει ζητήματα προστασίας οικογένειας, γάμου, παιδικής ηλικίας, κ.α., θα μπορούσε να τροποποιηθεί, ώστε η παράγραφος 1 να είναι συμπεριληπτική ως προς το φύλο των γονέων (αντικατάσταση της μητρότητας με την έννοια της γονεϊκότητας), ενώ για την αποτελεσματική προστασία των παιδιών, αυτή μπορεί να διασφαλιστεί με την προσθήκη άρθρων 2, 3 και 4 σύμφωνα με τις παραγράφους 1, 2 και 3 του Άρθρου 24 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε.
Καθώς η Επιτροπή του Κοινοβουλίου για τη Συνταγματική Αναθεώρηση συνεχίζει τις εργασίες της, και ιδιαίτερα σε μία περίοδο που, τόσο διεθνώς όσο και στην Ευρώπη, τα ζητήματα θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών τίθενται εν αμφιβόλω, αυτή η αναθεώρηση μπορεί να αποτελέσει το μοχλό ενδυνάμωσης των δημοκρατικών μας θεσμών που δεν μπορεί παρά να συνδέεται με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όλων των συνανθρώπων μας.
Οι προτάσεις που παρατέθηκαν, με πιο κεντρική την αναθεώρηση του Άρθρου 5, πιστεύω, προσεγγίζουν το ζήτημα αυτό με έναν ολιστικό και καθολικό τρόπο.
Ας τους δοθεί η αναγκαία προσοχή, και ας μη χαθεί αυτή η ευκαιρία.
* Η Μαρίνα Γαλανού είναι Πρόεδρος του Σωματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών (ΣΥΔ), αναγνωρισμένης συλλογικότητας για τα τρανς δικαιώματα και ιδιοκτήτρια των εκδόσεων Πολύχρωμος Πλανήτης (LGBTQI εκδόσεις-βιβλιοπωλείο)
** Εδώ μπορείτε να δείτε τις πλήρεις προτάσεις του Σωματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών: https://tinyurl.com/ybxovtoa
