Live τώρα    
16°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
13.4°C17.6°C
3 BF 66%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
14 °C
10.9°C15.9°C
1 BF 64%
ΠΑΤΡΑ
Σποραδικές νεφώσεις
15 °C
9.0°C15.5°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
13.8°C14.7°C
2 BF 77%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
15 °C
13.0°C14.5°C
1 BF 75%
Πολιτικές στήριξης για τις λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές της χώρας
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Πολιτικές στήριξης για τις λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές της χώρας

Του Λόη Λαμπριανίδη*

Καθώς η χώρα ανακάμπτει από τη μακρά και βαθύτατη κρίση που την έπληξε επί μια δεκαετία, έχει έρθει η ώρα να σκεφτούμε πώς να κάνουμε την τρέχουσα διστακτική ανάκαμψη να έχει διάρκεια και σταθερές βάσεις. Η πορεία προς την ανάκαμψη δεν θα είναι προφανώς αυτόματη, ούτε επαρκούν τα όποια δημοσιονομικού χαρακτήρα μέτρα ή οι συμφωνημένες με τους εταίρους μας διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Απαιτούνται ριζικές αλλαγές στο παραγωγικό και κοινωνικό μας μοντέλο που μόνο η συντονισμένη δράση κράτους και κοινωνίας των πολιτών μπορεί να επιφέρει. Οι λύσεις που καλούμαστε να βρούμε μαζί αφορούν μια σειρά κομβικά ζητήματα, όπως η αναβάθμιση της παραγωγικής βάσης της χώρας ενόψει της επελαύνουσας 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής αλλά και της μετανάστευσης των νέων και προσοντούχων συμπολιτών μας και της δημογραφικής παρακμής, η ριζική μεταρρύθμιση του κράτους κ.ά.

Οι περιφερειακές ανισότητες

Η αντιμετώπιση των περιφερειακών ανισοτήτων στη χώρα δεν είναι μια λιγότερο σημαντική πρόκληση. Οι περιφερειακές ανισότητες, σε συνδυασμό ιδιαίτερα και με άλλες πλευρές της τρέχουσας κρίσης (όπως π.χ. η περαιτέρω δημογραφική συρρίκνωση με την επαπειλούμενη ερήμωση περιοχών στα βόρεια σύνορά μας αλλά και σε ορισμένα πολύ μικρά νησιά), δημιουργούν σοβαρούς κοινωνικοοικονομικούς αλλά και εθνικούς κινδύνους.

Οι κοινωνικές ανισότητες σε σημαντικό βαθμό οφείλονται στις περιφερειακές. Όταν μια περιοχή παρακμάζει οικονομικά, ο πληθυσμός της δεν μετακινείται αυτόματα προς ανθηρότερες γεωγραφικά διεξόδους, καθώς συγγενικοί, φιλικοί και λοιποί κοινωνικοί δεσμοί, αλλά και συνήθειες, ανασφάλειες ακόμα και εσφαλμένες εκτιμήσεις για τις προοπτικές της περιοχής θα κρατούν τους κατοίκους προσκολλημένους στη γη τους. Οι περιφερειακές ανισότητες λοιπόν, αργά, αλλά σταθερά, διαβρώνουν την παραγωγική βάση της χώρας, καθώς οι κάτοικοι των φθινουσών περιοχών προσαρμόζονται σε χαμηλότερη παραγωγική ικανότητα, με προφανείς συνέπειες τόσο γι’ αυτούς όσο και για το εθνικό σύνολο. Όχι σπάνια, αυτή η καθήλωση λόγω της περιφερειακής ανισότητας μπορεί να είναι και παράγοντας πολιτικής συμπεριφοράς, όπως υποδεικνύουν η ψήφος υπέρ του Brexit στη βρετανική περιφέρεια ή τα αυξημένα ποσοστά της Ακροδεξιάς στη γαλλική.

Δημόσια παρέμβαση για τη «διόρθωση» ανισοτήτων

Ωστόσο, σε μια δημοκρατία παραμένουν πολίτες με ίσα δικαιώματα και εύλογα απαιτούν αναλόγως ίσες παροχές με αυτές των υπολοίπων πολιτών της χώρας, επιβάλλοντας επομένως ένα αυξημένο βάρος στους υπόλοιπους. Ας σκεφτούμε τα αυξημένα σε πλήθος επιδόματα ανεργίας που μοιραία συνοδεύουν τις υποβαθμισμένες περιοχές, τα μεγάλα κόστη για την υποστήριξη κρατικών δομών, όπως σχολεία και νοσοκομεία σε περιοχές με μικρό ή ελάχιστο αριθμό κατοίκων κ.λπ. Όλα αυτά βέβαια επ’ ουδενί δεν πρέπει να οδηγούν στην εγκατάλειψη των φθινουσών περιοχών όπως μια ωμά νεοφιλελεύθερη λογική θα υποδείκνυε, αλλά ακριβώς στο αντίθετο, στη δημόσια παρέμβαση για τη «διόρθωση» των περιφερειακών ανισοτήτων.

Δυστυχώς, ο δημόσιος διάλογος της χώρας ελάχιστα έχει συμβάλει στην κατανόηση το προβλήματος. Συχνά τείνουμε να το θεωρούμε ως ένα ζήτημα «πολυτελείας». Στο υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης έχουμε την αντίθετη άποψη, ότι οι περιφερειακές ανισότητες είναι ένα επείγον πρόβλημα καθώς η κρίση μάλλον τις επέτεινε παρά τις περιόρισε. Προσπαθώντας να σχεδιάσουμε πολιτικές με βάση τεκμηριωμένες αναλύσεις, καταστρώσαμε έτσι ένα πολυπαραγοντικό υπόδειγμα ανάλυσης, που συνδυάζει σε επίπεδο νομών οικονομικούς δείκτες (όπως το κατά κεφαλή ΑΕΠ, η Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία και Καταθέσεις, το Δηλωθέν Εισόδημα και το ποσοστό ανεργίας), δείκτες όπως το επίπεδο εκπαίδευσης, αλλά και δημογραφικούς, όπως είναι η ποσοστιαία κατανομή των υπερηλίκων ανά νομό. Στη συνέχεια, κατατάξαμε τους νομούς της χώρας σε φθίνουσα σειρά με βάση τις παραπάνω μεταβλητές, ώστε να διακρίνουμε τις πραγματικά μειονεκτούσες περιοχές της περιφέρειας.

Ανταπεξήλθαν καλύτερα στα χρόνια της κρίσης

Συνοψίζοντας τα ευρήματα, παρατηρήσαμε ότι τα χαρακτηριστικά που προκαλούν υψηλή ή χαμηλή θέση στη σχετική ταξινόμηση των νομών είναι συγκεκριμένα. Έτσι, π.χ., σχεδόν το σύνολο των νομών της βορείου Ελλάδας, από το Ιόνιο έως τα τουρκικά και βουλγαρικά σύνορα, καταλαμβάνει χαμηλή έως πολύ χαμηλή θέση στην ταξινόμησή μας. Το ίδιο συμβαίνει έως έναν βαθμό και με τον κεντρικό ορεινό όγκο της χώρας, όπως και για περιοχές που αποτέλεσαν κέντρα του παρελθόντος βιομηχανικού αναπτυξιακού κύματος (π.χ. Αχαΐα και ιδίως Πάτρα, Βόλος κ.λπ.). Στις δυνάμει μειονεκτούσες περιοχές συμπεριλαμβάνονται και οι περιοχές απολιγνιτοποίησης (Κοζάνη, Φλώρινα, Μεγαλόπολη κ.λπ.), καθώς αυτές υφίστανται ήδη το σοκ της προσαρμογής στις νέες Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Σε αντιδιαστολή, παρατηρούμε ότι οι δύο μεγάλες αστικές συναθροίσεις της χώρας (πρωτεύουσας και συμπρωτεύουσας), και ιδίως η Αθήνα, μπόρεσαν να ανταπεξέλθουν καλύτερα στα χρόνια της κρίσης, καθώς τείνουν να συγκεντρώνουν δυσανάλογα υπέρ τους τα όποια αναπτυξιακά αποτελέσματα, αν και σαφώς όχι ομοιόμορφα. Έτσι, π.χ., η Δυτική Αττική υστερεί ιδιαίτερα έναντι άλλων περισσότερο προνομιούχων περιοχών της πρωτεύουσας. Εξίσου καλά, αν όχι καλύτερα ακόμα, ανταπεξήλθαν την κρίση οι περιοχές τουριστικής ανάπτυξης (π.χ. Νότιο Αιγαίο, Κυκλάδες, Ιόνια, Χαλκιδική) και σε κάποιο βαθμό οι περιοχές με σημαντική γεωργική ανάπτυξη.

Τι πολιτικές υποδεικνύουν αυτά τα πορίσματα; Κατ’ αρχάς, επιβεβαιώνουν την αναγκαιότητα πολιτικών που βρίσκονται ήδη σε εφαρμογή, όπως ο νέος αναπτυξιακός νόμος, με σαφή περιφερειακή διάσταση και ενίσχυση περιοχών ανάλογα με την «προβληματικότητά» τους. Επίσης, σημαντικό μέρος των χρηματοδοτικών πόρων της προγραμματικής περιόδου 2014-2020 (22,5%) έχει διοχετευτεί στη χρηματοδότηση των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων (ΠΕΠ), ενώ έχουν υιοθετηθεί πλήρως οι αρχές της Έξυπνης Εξειδίκευσης στον σχεδιασμό τόσο των ΠΕΠ όσο και συνολικά του ΕΣΠΑ.

Χρειάζονται επιπλέον μέτρα

Είναι όμως σαφές ότι τα παραπάνω, αν και σε σωστή κατεύθυνση, δεν επαρκούν. Απαιτούνται επιπλέον μέτρα πολιτικής, με τρόπο συστηματικό, τόσο βραχυχρόνια όσο και μεσομακροχρόνια. Βραχυχρόνια, το ΥΠΟΙΑΝ μελετά την οικονομική στήριξη επιχειρήσεων που ενεργοποιούνται στις φθίνουσες και μειονεκτούσες περιοχές που υπέδειξαν τα ευρήματα της παραπάνω έρευνάς μας και ελπίζουμε ότι σύντομα θα είμαστε σε θέση να την εξαγγείλουμε. Μεσομακροπρόθεσμα, απαιτούνται επιπλέον παρεμβάσεις που εδώ μπορούμε μόνο να σκιαγραφήσουμε τη γενική τους κατεύθυνση: εξειδικευμένη προσαρμογή υφιστάμενων πολιτικών στην περιφερειακή διάσταση, στο πλαίσιο της Εθνικής Αναπτυξιακής Στρατηγικής, ώστε να συμβάλουν στην περιφερειακή ανάπτυξη και σύγκλιση της χώρας· πολιτικές για την προσαρμογή της χώρας στην 4η Βιομηχανική Επανάσταση, με μέριμνα για μια σαφή περιφερειακή διάσταση· καλύτερος συντονισμός των πολιτικών με περιφερειακή διάσταση (ΠΔΕ, ΕΣΠΑ, αναπτυξιακός νόμος κ.λπ.) σε μια προσπάθεια επίτευξης κοινά αποδεκτών στόχων περιφερειακής σύγκλισης, διασφαλίζοντας τις αναγκαίες συνέργειες και τη συμπληρωματικότητα επιμέρους πολιτικών· η διασφάλιση της αντιμετώπισης των περιφερειακών ανισοτήτων στο νέο ΕΣΠΑ 2021-2026 κ.λπ.

Κλείνοντας, ας επαναλάβουμε ότι επείγει να κατανοήσουμε και να μελετήσουμε τις βαθύτατες και ποικιλόμορφες συνέπειες των περιφερειακών ανισοτήτων στον οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό και ευρύτερα εθνικό μας βίο. Οι περιφερειακές ανισότητες δεν είναι πρόβλημα πολυτελείας που μπορούμε να το παραπέμπουμε στις περιόδους των παχιών αγελάδων. Αντιθέτως, είναι πρώτης αναγκαιότητας και απαιτεί να αναπτύξουμε από σήμερα πολιτικές που θα ενδυναμώνουν παραγωγικά, κοινωνικοπολιτικά και εντέλει εθνικά την πατρίδα μας.

* Ο Λ. Λαμπριανίδης είναι γενικός γραμματέας Στρατηγικών και Ιδιωτικών Επενδύσεων στο υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL