Live τώρα    
17°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
14.5°C18.7°C
2 BF 61%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
12.4°C18.0°C
1 BF 66%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
13.7°C16.0°C
2 BF 65%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
14.3°C18.0°C
0 BF 57%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
15.7°C15.7°C
1 BF 69%
«Μεμονωμένο Περιστατικό» εις τη νιοστή
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

«Μεμονωμένο Περιστατικό» εις τη νιοστή

Της Φιλίας Γεωργούδη*

Τον Οκτώβρη του 2015, βρετανικό διαδικτυακό περιοδικό, το «The Battle of Ideas» (ο Πόλεμος των Ιδεών), με φιλελεύθερο μάλιστα προσανατολισμό, δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο: «Rape Culture: Menace or Myth?», στο πλαίσιο της θεματικής με την οποία ασχολείτο τότε, το «Φεμινισμό και τις αγκυλώσεις του». Δεν ξέρω κατά πόσο ο αφορισμός του φεμινισμού αποτελεί φιλελεύθερο πρόταγμα (για την ακρίβεια, δεν αποτελεί), αλλά γνωρίζω πως ειδικά το άρθρο που καταλήγει στην άρνηση ύπαρξης κουλτούρας του βιασμού και έμφυλης βίας αποτελεί επιτομή οπισθοδρόμησης.

Το ζήτημα, φυσικά, δεν είναι μόνο το συγκεκριμένο άρθρο. Είναι ότι αυτό εκφράζει μια διαδεδομένη αντίληψη στις κοινωνίες. Κάτι τέτοιο ίσως να είναι αναμενόμενο από ανθρώπους που δεν γνωρίζουν τί είναι το έγκλημα μίσους, τους τύπους των εγκλημάτων μίσους, τα θύματα τέτοιων εγκλημάτων παγκοσμίως. Κάποιο άτομο που δεν θεωρεί, για παράδειγμα, ότι η δολοφονία ενός μετανάστη από κάποιον δεν αποτελεί έγκλημα μίσους με ρατσιστικό κίνητρο είναι λογικό να μην αναγνωρίζει τη γυναικοκτονία ως ένα επίσης τέτοιο έγκλημα, με κίνητρο το μίσος για το φύλο. Τα πράγματα, ωστόσο, γίνονται πιο πολύπλοκα, όταν παρατηρείται αυτή η άρνηση από άτομα που δέχονται -κι ενδεχομένως κινητοποιούνται και συμμετέχουν και σε δράσεις ενάντια σε αυτά- την ύπαρξη των εγκλημάτων μίσους, αλλά δεν δέχονται τη γυναικοκτονία. Δηλαδή, αναγνωρίζουν τις εγκληματικές πράξεις εις βάρος ανθρώπων με βάση το σεξουαλικό προσανατολισμό, την εθνικότητα κλπ, αλλά βγάζουν από το τραπέζι (συνεπώς και από το οπτικό τους πεδίο) αυτά που γίνονται με βάση το φύλο. Υπάρχουν, βέβαια, και οι περιπτώσεις παραδοχής των εγκλημάτων κατά της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, αλλά, για κάποιο λόγο, όταν η συζήτηση φτάνει στην έμφυλη βία, τα εγκλήματα μετατρέπονται σε «μεμονωμένα περιστατικά» κι ο φεμινισμός σε ένα «ιδεολογικό, αγκυλωτικό σύστημα».

Επομένως, το άρθρο που προαναφέρθηκε βρίσκει πολλές σύμφωνες γνώμες όχι μόνο στους φιλελεύθερους ή στους συντηρητικούς του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά και στους πιο προοδευτικούς, παντού.

Φυσικά και η Ελλάδα δεν εξαιρείται.

Για τη στυγερή δολοφονία της Ελένης Τοπαλούδη γράφτηκαν πολλά, τα περισσότερα -ευτυχώς- στη σωστή κατεύθυνση, όχι μόνο της καταδίκης του εγκλήματος, αλλά και της ανάλυσης της γυναικοκτονίας ως φαινόμενο. Πολλά αξιόλογα και ουσιαστικά άρθρα, με σωστή ανάλυση και ψύχραιμη τοποθέτηση, με σκοπό να λάβει, επιτέλους, το απόστημα της βίας κατά των γυναικών την προσοχή που αρμόζει.

Παρ’ όλα αυτά, για μια ακόμη φορά (όπως είχε συμβεί και όταν το #MeToo βρισκόταν στην επικαιρότητα, με σκοπό να αναδείξει το πρόβλημα της σεξουαλικής παρενόχλησης) υπήρχαν φωνές που απέδωσαν το έγκλημα στην προσωπικότητα και την ψυχοπαθολογία των (εκάστοτε) δολοφόνων αυτή τη φορά. Σχόλια όπως «δεν τίθεται ζήτημα έμφυλης βίας, δεν υπάρχει καν έμφυλη βία», «ήταν μεμονωμένο περιστατικό», «δεν υπάρχει κουλτούρα του βιασμού» κοκ, εμφανίστηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ακόμα και από τους πολύ «προοδευτικούς» λογαριασμούς.

Μεμονωμένο περιστατικό λοιπόν.

Τί είναι το «μεμονωμένο περιστατικό»; Είναι κάτι που συμβαίνει, όπως μαρτυρά η φράση, μία φορά. Όταν κάτι αποτελεί διαχρονικό σχήμα αλληλεπίδρασης παύει να είναι «μεμονωμένο»: είναι εκδήλωση κοινωνικής παθογένειας. Είναι υπαρκτή συμπεριφορά, που στηρίζεται από κάποια αξιακά συστήματα. Ή από την απουσία τους. Είναι κουλτούρα. Και, εν προκειμένω, είναι η κουλτούρα του βιασμού.

Μέσα στο 2018, συνέβησαν οι εξής γυναικοτονίες στην Ελλάδα:

- 07/05/2018, 79χρονος δολοφόνησε τη σύζυγό τους στους Θρακομακεδόνες με μπαλτά, αμέσως παραδόθηκε και δήλωσε πως «ήταν η κακιά η ώρα».

- 14/05/2018, 41χρονη άστεγη γυναίκα δολοφονήθηκε από 53χρονο άνδρα, με την αιτιολογία ότι «του λέρωσε τα σεντόνια», ενώ όλα δείχνουν πως της πρότεινε να έρθουν σε ερωτική επαφή, εκείνη να αρνήθηκε, κι εκείνος να την ξυλοκόπησε και να τη δολοφόνησε γι’ αυτό το λόγο.

- 21/05/2018, 52χρονος δολοφόνησε τη 42χρονη σύζυγό του, μπροστά στα ανήλικα παιδιά τους. Η γυναίκα, μάλιστα, είχε καταθέσει περιοριστικά μέτρα, σε προσπάθειά της να προστατευθεί από την αγριότητά του.

- Τέλη Ιουνίου 2018 στην Αταλάντη άνδρας δολοφόνησε με πολλαπλές μαχαιριές τη σύζυγό του και στη συνέχεια αυτοκτόνησε.

- 17/08/2018, 80χρονος δολοφόνησε τη 72χρονη σύζυγό του, «για να μη ζήσει χωρίς εκείνον».

Πέραν αυτών, κι άλλα δύο περιστατικά βίας κατά των γυναικών είδαν το φως της δημοσιότητας:

- Τέλη Σεπτέμβρη, νεαρή κοπέλα βιάζεται κι εγκαταλείπεται στο δρόμο από τον βιαστή της. Βρίσκεται σε κωματώδη κατάσταση από το ΕΚΑΒ.

- Αρχές Οκτώβρη 2018, 60χρονος (πάλι στην Κω) περιέλουσε με βενζίνη την πρώην σύζυγό του κατά τη διάρκεια μιας πολύ έντονης λογομαχίας, απειλώντας πως θα την κάψει. Ευτυχώς δεν πραγματοποίησε την απειλή του.

Κική Κούσογλου, Ελευθερία Αγραφιώτου, Αδαμαντία Καρκάλη, Ανθή Λινάρδου, Ντανιέλα Ρόσκα, Ζωή Δαλακλίδου, είναι ακόμα κάποια από τα ονόματα που χάθηκαν από τη μνήμη μας, ονόματα γυναικών που βρέθηκαν δολοφονημένες ή δολοφονημένες και βιασμένες. Ο δολοφόνος της τελευταίας, μάλιστα, ο Χρήστος Παπάζογλου, είχε δηλώσει, όταν ρωτήθηκε γιατί τη βίασε και την έκαψε, το εξής: «Έτσι μου ήρθε και το έκανα. Την ήξερα και μου άρεσε. Την είδα τυχαία μπροστά μου και την ακολούθησα. Της επιτέθηκα όταν έβαζε τα κλειδιά στην πόρτα. Θα με αναγνώριζε και γι’ αυτό την έκαψα». Σημειώνεται ότι είχε κατηγορηθεί και για άλλες περιπτώσεις βιασμών στο παρελθόν.

«Έτσι μου ήρθε και το έκανα. Την ήξερα και μου άρεσε»: η φράση - κλειδί, που συνοψίζει τον τρόπο με τον οποίο ο σεξισμός, η αντικειμενοποίηση της γυναίκας, η κουλτούρα του βιασμού αποτελούν σκαλοπάτια της ίδιας σκάλας, διαβαθμίσεις της ίδιας νοοτροπίας και πρακτικής. Κι απέναντι σε όλα αυτά, πρέπει να τεθεί το ζήτημα της συλλογικής ευθύνης και της συλλογικής μνήμης, ευθύνης για την ανοχή και την άρνηση παραδοχής και μνήμης. Συλλογική ευθύνη για την υπονόμευση των γυναικείων φωνών που επιχειρούν με το δικό τους τρόπο να πουν την αλήθεια τους. Συλλογική ευθύνη για την ερώτηση «και τι φορούσες;» στα θύματα βιασμών. Συλλογική ευθύνη για το «ήταν καλό κορίτσι, δεν είχε δώσει δικαιώματα». Συλλογική ευθύνη για το «ερωτική σχέση, με περισσότερους από ένα επιχειρηματίες της Λάρνακας φέρεται να διατηρούσε το θύμα», που κάνουν τη δολοφονία, αν όχι κάτι «λογικό», έστω να «βγάζει ένα κάποιο νόημα» (υπόθεση δολοφονίας της Ντανιέλας Ρόσκα).

Η συλλογική ευθύνη με τη συλλογική μνήμη πάνε χέρι-χέρι. Και ούτε η μία ούτε η άλλη είναι κοστούμια που κόβονται και ράβονται κατά περίπτωση. Η άρνηση παραδοχής ύπαρξης κουλτούρας του βιασμού, έμφυλης βίας και γυναικοκτονιών, αποτελεί ουσιαστικά δεξαμενή ανοχής, άρα διαιώνισης, άρα και επόμενων θυμάτων.

Δεν είναι λίγοι αυτοί που κατήγγειλαν το #MeToo, χαρακτηρίζοντάς το επικίνδυνο και «πουριτανικό», ούτε αυτοί που οριοθέτησαν τις κραυγές των γυναικών, τις εξομολογήσεις για το φόβο με τον οποίο ζουν, ακόμα και τη βία που έχουν δεχτεί. Η ίδια συζήτηση ξεκίνησε και με αφορμή τη δολοφονία της Ελένης Τοπαλούδη, φωτογραφίζοντας τις φεμινίστριες ως πουριτανές και απόλυτες. Η γυναικεία καταπίεση και ο σεξισμός είναι κατάλοιπα συντηρητισμού, οι γυναίκες που σιωπούν για να μη διαταράξουν «τις κοινωνικές ισορροπίες (δηλαδή, για να είμαστε ακριβοδίκαιοι, τις ισορροπίες των ανδρών) είναι ένδειξη συντηρητισμού.

Ήταν, λοιπόν, πολλοί (και πολλές) όσοι προσπάθησαν να πείσουν πως η ελληνική κοινωνία δεν ήρθε αντιμέτωπη με ένα μεμονωμένο περιστατικό. Υπάρχουν κι αυτοί που επιχειρούν να οριοθετήσουν το αφήγημα της κουβέντας. Η οριοθέτηση επιχειρεί να θέσει το «μίλα -τόσο- όσο» πλαίσιο. «Μιλήστε, κορίτσια, τόσο όσο πρέπει, διαφορετικά θα δημιουργηθεί η εικόνα ότι όλοι μας είμαστε βιαστές και δολοφόνοι». «Μιλήστε τόσο - όσο, γιατί θα παγιώσετε μια κοινωνία αντιερωτική, όπου η έκφραση ερωτισμού θα θεωρείται παρενόχληση».«Μιλήστε λίγο, πείτε μια πρόταση, ας πούμε, όχι περισσότερες, και πείτε κάτι και για εμάς, τους άλλους, τους καλούς, που δεν είμαστε βιαστές, δεν είμαστε τέρατα».

Όχι. Δε θα μιλήσουμε για εσάς. Θα μιλήσουμε γι’ αυτούς που είναι.

Και τώρα θα πρέπει να ακούσετε.

Τώρα θα πρέπει να καταλάβετε.

Για να μην υπάρξει άλλη Ελένη, για να μην υπάρξει ούτε μία λιγότερη.

*Πολιτικός επιστήμονας

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL