Του Δημήτρη Γελαλή*
Από τη μεταπολίτευση και μετά, παρά τις μεγαλοστομίες που ακούσθηκαν ότι θα πρέπει να δοθεί βάρος στην περιφερειακή ανάπτυξη, τα αποτελέσματα έδειξαν ακριβώς το αντίθετο, αφού παρατηρήθηκαν: Μεγάλη μετακίνηση πληθυσμού κυρίως στο λεκανοπέδιο της Αττικής, μείωση του αγροτικού πληθυσμού, συσσώρευση προβλημάτων και υποβάθμιση της ζωής των ανθρώπων στην περιφέρεια, συγκέντρωση του συνόλου σχεδόν των αναπτυξιακών έργων στα αστικά κέντρα.
Αυτό που είχαμε παλιότερα, δηλαδή έναν δυναμικό αγροτικό τομέα, εξανεμίζεται σταδιακά. Δεν είναι μόνο το πρόβλημα της επισιτιστικής ασφάλειας της χώρας μας, αλλά επιπλέον είναι η αύξηση της ανεργίας, η μείωση του πολλαπλασιαστή στην ελληνική οικονομία αλλά και η συνεχής μείωση της καλλιεργούμενης γης στην ύπαιθρο, προκαλώντας αντίστοιχα κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα.
Με την αναθεώρηση της προηγούμενης Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) είχαμε μείωση της γεωργικής παραγωγής, αφού βασικά προϊόντα που παρήγαγε η ελληνική γεωργία, όπως ο καπνός, τα ζαχαρότευτλα, το βαμβάκι, υποχώρησαν δραματικά.
Ένα σημαντικά άσχημο αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής ήταν το κλείσιμο εργοστασίων και η μεταφορά τους σε άλλες χώρες.
Η μείωση της παραγωγής έχει ως συνεπακόλουθο την μείωση της παραγόμενης αξίας από την αγροτική παραγωγή και τη μείωση της προστιθέμενης αξίας του αγροτικού τομέα. Έτσι, η συμβολή του αγροτικού τομέα στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν μειώνεται στο 3%, ενώ πριν από μια 20ετία ήταν υπερδιπλάσιο, όπως ανάλογα και ο αγροτικός πληθυσμός που ήταν υπερδιπλάσιος σε σύγκριση με σήμερα, κινούμενος πλέον σε μονοψήφια επίπεδα.
Το έλλειμμα ισοζυγίου αγροτικών προϊόντων αυξάνεται συνεχώς, αφού οι εισαγωγές αγροτικών προϊόντων γίνονται απαραίτητες για να λυθεί το διατροφικό πρόβλημα της χώρας μας, που μεγαλώνει με αυτόν τον τρόπο και την εξάρτησή της.
Το άλλο μεγάλο πρόβλημα της γεωργίας - κτηνοτροφίας είναι η αύξηση του κόστους παραγωγής λόγω της αύξησης των τιμών στα αγροεφόδια (λιπάσματα, ζωοτροφές, φυτοφάρμακα, καύσιμα). Οι παραγωγοί αδυνατούν πλέον να ανταποκριθούν αφού οι τιμές λιανικής δεν ακολούθησαν την αύξηση του κόστους και, το κυριότερο, οι αυξήσεις των τιμών δεν καταλήγουν στους παραγωγούς.
Η ψαλίδα τιμών παραγωγού - καταναλωτή βρίσκεται στις υψηλότερες θέσεις μεταξύ των χωρών της Ε.Ε., ενώ το αγροτικό εισόδημα μειώνεται δραματικά. Σε αυτή την κατάσταση οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις και τα μικρά και μεσαία νοικοκυριά αδυνατούν και η ύπαιθρος σταδιακά ερημώνεται.
Άλλα προβλήματα που οδήγησαν στα αποτελέσματα αυτά ήταν:
- Ο τραπεζικός δανεισμός των αγροτικών νοικοκυριών με πολύ υψηλά επιτόκια και εγγυήσεις που είχαν ως αποτέλεσμα τον εναγκαλισμό τους με τη μέγγενη των χρεών.
- Η διαρθρωτική αδυναμία επίλυσης της ανισόρροπης ανάπτυξης φυτικής και ζωικής παραγωγής, αφού στο σύνολό της σχεδόν δεν έχει επίδραση και δεν βοηθάει στη μείωση του κόστους παραγωγής.
Σοβαρός παράγοντας που αυξάνει το κόστος παραγωγής είναι η άρδευση των καλλιεργειών, ειδικά για την περιοχή της Θεσσαλίας. Εδώ και 30 χρόνια οι παραγωγοί ακούνε υποσχέσεις για επίλυση του προβλήματος με εκτροπή του Αχελώου, η οποία όμως ποτέ δεν ήρθε.
Στο περιφερειακό συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ στη Λάρισα έγινε η πρώτη ουσιαστική προσέγγιση και τέθηκε το θέμα στη σωστή του διάσταση, με μικρά φράγματα, αποταμιευτήρες, κανάλια, λίμνη Κάρλας, αναδιάρθρωση καλλιεργειών, άρδευση με σταγόνα κ.λπ.
Το άλλο μεγάλο πλεονέκτημα που μετατράπηκε σε μειονέκτημα και μάλιστα με πολύ σοβαρά αποτελέσματα ήταν η επικύρωση από την ελληνική αντιπροσωπεία στις Βρυξέλλες τής άποψης ότι η στήριξη με επιδοτήσεις στους παραγωγούς θα πρέπει να γίνεται με βάση την καλλιεργούμενη έκταση και όχι με την παραγωγή. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής, την αλλαγή καλλιεργειών, την έμμεση αύξηση της αγρανάπαυσης και σε τελική ανάλυση, ανάπτυξη νοοτροπίας στους παραγωγούς να ενδιαφέρονται μόνο για την επιδότηση, όχι για επένδυση και επέκταση της επιχείρησής τους, αλλά μόνο ως ενίσχυση του εισοδήματος.
Σε αυτή την πορεία οι έλεγχοι που πραγματοποιήθηκαν ήταν ανύπαρκτοι, με αποτέλεσμα να πληρώνουμε αργότερα τις συνέπειες και μάλιστα με υψηλά πρόστιμα, ενώ και η λειτουργία και η πορεία των συλλογικών οργάνων των παραγωγών αδρανοποιήθηκε πλήρως αφού αλλοιώθηκε και απαξιώθηκε πλήρως ο ρόλος τους.
Το μοντέλο της «εντατικής γεωργίας», που εφαρμόστηκε είχε σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον (εξάντληση υδάτων, αλόγιστη χρήση φαρμάκων, ρύπανση) αλλά και στην υγεία των ανθρώπων. Τα θετικά αποτελέσματα που αναμένονταν δεν ήρθαν ποτέ, αφού η παραγωγή της αντίστοιχης περιόδου ακολουθεί πτωτική πορεία, ενώ το κόστος της αντιρύπανσης και αποκατάστασης είναι πολύ μεγάλο. Σήμερα βρισκόμαστε σε χαμηλό επίπεδο παραγωγής αγροτικών προϊόντων, ενώ και οι υπηρεσίες είναι χαμηλού επιπέδου.
Ο στρατηγικός μας στόχος πρέπει να είναι μια μακροπρόθεσμη βιώσιμη γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία για επίλυση της επισιτιστικής κρίσης, αλλά και προώθηση της μεταποίησης, τυποποίησης, και παραγωγή ποιοτικών προϊόντων που παράγονται στη χώρα μας, με αύξηση της υπεραξία σε όλα τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας, στήριξη νέων προϊόντων και των νέων αγροτών.
Επίλυση διαχρονικών λειτουργικών προβλημάτων, όπως πρόσβαση στις υπηρεσίες του υπουργείου, ανταποδοτικότητα στις εισφορές που καταβάλλονται, π.χ. στον ΕΛΓΑ, τα ιστορικά δικαιώματα που πρέπει να τεθούν σε άλλη βάση, όπως και η στρεμματική ενίσχυση που θα πρέπει να γίνεται αναλόγως της παραγωγής, αλλά και του εισοδήματος.
Απαραίτητη είναι η εξυγίανση των συνεταιρισμών και όλων των σχημάτων, καθώς και η εκκαθάριση της ΑΤΕ και η απόδοση των περιουσιακών στοιχείων των πρώην ενώσεων για εκμετάλλευση.
Πολλά θα εξαρτηθούν από την σύνταξη του νέου στρατηγικού σχεδίου της ΚΑΠ 2021-2027, και όπως ανέφερε και ο γ.γ. του υπ. Αγροτικής Ανάπτυξης, θα πρέπει να χτίσουμε συμμαχίες στην Ε.Ε. για να έχουμε θετικά αποτελέσματα.
Θετικά μέτρα για τον πρωτογενή τομέα είναι:
* Η μείωση των συντελεστών ΦΠΑ, η σταδιακή μείωση του ΕΝΦΙΑ, η μείωση της ασφαλιστικής εισφοράς των αγροτών κατά 33%, η πρόσβαση των παραγωγών και ειδικά των νέων στη χρηματοδότηση με μικροδάνεια έως 25.000 ευρώ και η παροχή εγγυήσεων μέσω του Π.Α.Α. 2014-2020.
Πιο συγκεκριμένα:
Για τη γεωργία
- Βασικό ρόλο στην αλυσίδα παραγωγής - κατανάλωσης αλλά και στις τιμές που θα διαμορφώνονται πρέπει να έχουν οι αγρότες. Σημειώνεται ότι εξακολουθεί να υπάρχει η αναλογία του υπερτριπλασιασμού των τιμών από τον παραγωγό μέχρι τον καταναλωτή.
- Αρνητικό ρόλο παίζουν οι μεσάζοντες και η αδυναμία των παραγωγών να προωθήσουν από μόνοι τους τα προϊόντα και ειδικά στις μεγάλες αλυσίδες. Το μέτρο των ομάδων παραγωγών και η στήριξή τους δεν έχει προχωρήσει όσο θα έπρεπε.
- Δεύτερο στοιχείο στη διαδικασία αυτή θα πρέπει να είναι η "γεωργοβιομηχανία", δηλαδή η τυποποίηση, πιστοποίηση και προώθηση των αγροτικών προϊόντων από τις ίδιες τις ομάδες παραγωγών, αλλά και ο συνδυασμός της αγροτικής με την τουριστική ανάπτυξη.
- Για να επιτευχθεί αυτό πρέπει να στηριχθούν οι Ο.Π. με συγκεκριμένο θεσμικό πλαίσιο, πλήρη συμμετοχή των αγροτών στη διαδικασία αυτή, αλλά και συνεργατική συνείδηση.
- Οι υπηρεσίες στήριξης του αγροτικού τομέα συνεχίζουν να είναι σε χαμηλά επίπεδα, όπως και η εξυπηρέτηση των παραγωγών από τις υπηρεσίες παραμένουν αρκετά πολύπλοκες. Η πρόσληψη επιστημόνων δεν θα βοηθήσει μόνο τη γεωργία - κτηνοτροφία αλλά και στο πρόβλημα της ανεργίας των νέων.
- Η εκπαίδευση των αγροτών -θεωρητική και πρακτική- όπως τα ψεκαστικά προγράμματα να απευθύνεται σε όλους τους αγρότες συνεχώς και όχι μόνο στους νεοεισερχόμενους.
- Η έρευνα, η οποία ήταν υποτυπώδης τις τελευταίες δεκαετίες, να λειτουργήσει με αυξημένα κονδύλια, σε καλύτερη και αποδοτικότερη κατεύθυνση, να δώσει λύσεις και προοπτικές ειδικά σήμερα που συζητάμε για παραγωγική ανασυγκρότηση και εμφανίζονται σύγχρονα προβλήματα που ζητούν άμεση λύση.
Για την κτηνοτροφία
- Το μεγάλο πρόβλημα της σχέσης ζωικής και φυτικής παραγωγής παραμένει και φαίνεται ότι δεν θα μειωθεί, για το χρονικό διάστημα μέχρι την επίλυση του θέματος των δασικών χαρτών, των βοσκήσιμων γαιών, αλλά και της διευθέτησης της εκκλησιαστικής περιουσίας.
- Αρνητική είναι και η εξέλιξη και στήριξη της εκτατικής κτηνοτροφίας παρ’ ότι τα χαρακτηριστικά της χώρας μας ευνοούν την μικρή ποιοτική παραγωγή.
- Στην ίδια κατεύθυνση είναι και η μη σύνδεση των προϊόντων του πρωτογενούς τομέα με τον τουρισμό.
Ως θετικά χαρακτηρίζονται τα μέτρα:
- Της χορήγησης ενισχύσεων de minimis στους κτηνοτρόφους που εξήγγειλε ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, όπως και σε άλλες κατηγορίες αγροτών που έχουν ιδιαίτερα προβλήματα
- Των ελέγχων που γίνονται και κυρίως στις γαλακτοβιομηχανίες.
- Του διαλόγου για τα ιστορικά δικαιώματα των παραγωγών, ώστε να υπάρξει ισορροπία δυνάμεων μεταξύ παλαιών και νέων αγροτών.
- Κατάργηση του τέλους επιτηδεύματος για τους παραγωγούς μέλη συνεταιρισμών.
- Στήριξη και ενίσχυση του μεταποιητικού τομέα των ελληνικών προϊόντων καθώς και συγκεκριμένες πρωτοβουλίες προώθησης αυτών στις αγορές του εξωτερικού με διακρατικές συμφωνίες, με αυστηρούς κανόνες, με προστασία είτε μεμονωμένων παραγωγών είτε ομάδων παραγωγών, με στήριξη της όλης διαδικασίας από το ίδιο το υπουργείο με σημεία προώθησης των ελληνικών προϊόντων, διαφήμιση των ελληνικών προϊόντων κ.λπ., αλλά και καταγραφή και κατοχύρωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών γνωρισμάτων των ελληνικών προϊόντων.
- Στήριξη των ελληνικών αυτόχθονων φυλών αφού πλέον έχουμε συνειδητοποιήσει τα πλεονεκτήματα όχι μόνο όσον αφορά στην απόδοση αλλά και άλλους παράγοντες όπως είναι η ανθεκτικότητα σε ασθένειες.
Για την αλιεία
Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η διατήρηση του περιβάλλοντος σε επίπεδα που να υπάρχει προοπτική για αλιεία τα επόμενα χρόνια. Το πρόβλημα με τις βιντζεότρατες θα πρέπει να λυθεί άμεσα, ενώ και οι αντίστοιχοι έλεγχοι θα πρέπει να ενταθούν.
Στα παραπάνω, μεγάλη θα πρέπει να είναι η βοήθεια μέσω της νέας αρχιτεκτονικής του "Κλεισθένη", αφού πολλά από τα διαδικαστικά προβλήματα θα πρέπει να επιλύονται άμεσα από τα κατά τόπους διοικητικά σχήματα. Ήδη από τον “Φιλόδημο”, σύμφωνα με τον υφυπουργό, κατευθύνονται το 2018 στους δήμους και τις Περιφέρειες περισσότερα από 1,7 δισ. ευρώ για την υλοποίηση βασικών υποδομών στην ύδρευση, την αποχέτευση, την αντιπλημμυρική προστασία.
* Πρώην βουλευτής Λάρισας του ΣΥΡΙΖΑ, πρώην γενικός γραμματέας του ΥΠΑΑΤ
