Live τώρα    
21°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.2°C23.6°C
2 BF 62%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
17.4°C22.5°C
2 BF 64%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.2°C19.9°C
4 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
24 °C
21.0°C24.8°C
4 BF 46%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
22 °C
21.9°C23.5°C
3 BF 40%
Αριστερά και τεχνολογική κυριαρχία στην ψηφιακή εποχή
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Αριστερά και τεχνολογική κυριαρχία στην ψηφιακή εποχή

Του Γιώργου Παπανικολάου

- Η στρατηγική της Αριστεράς δεν μπορεί παρά να αποσκοπεί στην ανάκτηση της τεχνολογικής κυριαρχίας προς όφελος των πολιτών και των δημοκρατικών θεσμών. Θα πρέπει κατ’ αρχάς να αποτρέψει τις δρομολογημένες ενέργειες ψηφιακής αποικιοποίησης της χώρας, διατηρώντας τον έλεγχο των κρίσιμων κρατικών υποδομών και την προστασία της ιδιωτικότητας των πολιτών σαν προϋπόθεση της ομαλής λειτουργίας της δημοκρατίας.

- Οι νέοι Μέγα-Μεσάζοντες ύφαναν έναν αόρατο ιστό μονοπωλιακής χειραγώγησης. Χρησιμοποίησαν τον έλεγχο των έξυπνων συσκευών με εφαρμογές λογισμικού, ιδιόκτητα και κλειστά λειτουργικά συστήματα και μορφότυπα, σκόπιμα περιορισμένης διαλειτουργικότητας, με σκοπό την παγίδευση χρηστών, επιχειρήσεων και δημοσίων υποδομών. Ο έλεγχος των δεδομένων συμπληρώθηκε με την συγκέντρωσή τους σε υπηρεσίες νέφους.

- Τα ζητήματα της τεχνολογικής κυριαρχίας απασχολούν σοβαρά ορισμένες κυβερνήσεις. Το υπουργείο άμυνας της Γαλλίας επεξεργάζεται σχέδιο μείωσης της τεχνολογικής εξάρτησης από τις Αμερικανικές εταιρείες πληροφορικής, ενώ ο Ιταλικός στρατός και η Γαλλική χωροφυλακή υιοθετούν λύσεις ανοικτού λογισμικού. Πρόσφατα, η Ρωσία ανακοίνωσε σχέδιο βάσει του οποίου οι δημόσιοι υπάλληλοι θα χρησιμοποιούν κινητά τηλέφωνα που κατασκευάζονται στην χώρα.

Το 2013 ο Edward Snowden αποκάλυψε τα προγράμματα μαζικής και χωρίς διακρίσεις συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων πολιτών απ’ όλο τον κόσμο που οργανώθηκαν από την NSA, με την συμμετοχή τηλεπικοινωνιακών παρόχων και εταιρειών όπως οι Google, Facebook, και Microsoft. Πρόσφατα αποκαλύφθηκε ότι η Cambridge Analytica χρησιμοποίησε παράνομα τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών του Facebook για να στοχεύσει με εξατομικευμένα μηνύματα τους ψηφοφόρους των αμερικανικών εκλογών. Τα παραδείγματα αυτά δείχνουν παραστατικά ότι η παραβίαση της ιδιωτικότητας και η συγκέντρωση δεδομένων στα χέρια μεγάλων εταιρειών και κυβερνήσεων λειτουργούν υπονομευτικά για τη δημοκρατία και τα ατομικά δικαιώματα. Αφορούν τη συλλογική ασφάλεια των σύγχρονων κοινωνιών. Με εξαίρεση τον πρόσφατο Γενικό Κανονισμό Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων της ΕΕ, ελάχιστη πρόοδος έχει σημειωθεί για την προστασία των πολιτών από την μαζική επιτήρηση και τις ψυχολογικές επιχειρήσεις χειραγώγησης που οργανώνουν κράτη και εταιρείες. Σε ορισμένες χώρες, οι πολίτες βρίσκονται αντιμέτωποι με ένα κρατικά οργανωμένο ψηφιακό Πανοπτικό και τείχη διαδικτυακής λογοκρισίας εθνικής εμβέλειας. Η άλλοτε διαδεδομένη πεποίθηση ότι η ψηφιακή εποχή θα οδηγήσει σε παγκόσμια ευημερία ακούγεται σήμερα σαν αφελής αυταπάτη.

Μεγάλα δεδομένα, έξυπνες πόλεις, βιομηχανία 4.0, διαδίκτυο των πραγμάτων, έξυπνες συσκευές, κ.ο.κ., δεν είναι παρά διαφορετικές περιστάσεις των οποίων το πραγματικό διακύβευμα είναι ο πολιτικός και οικονομικός έλεγχος των πόρων. Δεν πρόκειται για πεδία εφαρμογής δήθεν ουδέτερων τεχνολογιών που θα αυξήσουν την παραγωγικότητα, αλλά για πεδία άσκησης πολιτικής και οικονομικής εξουσίας με τη διαμεσολάβηση τεχνολογικών λύσεων που ενσωματώνουν στην αρχιτεκτονική τους σχέσεις εξουσίας, πολιτικές και κοινωνικές στοχεύσεις. Οι επιπτώσεις αγγίζουν όλα τα πεδία της πολιτικής και της ζωής των ανθρώπων: το διεθνές εμπόριο, τις εθνικές αναπτυξιακές στρατηγικές, την εθνική κυριαρχία, τη λειτουργία της δημοκρατίας, τα ατομικά δικαιώματα και το μέλλον της εργασίας.

Σε λιγότερο από δύο δεκαετίες, ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός κατάφερε να μετατρέψει τα συμμετοχικά, δυνητικά απελευθερωτικά και δημοκρατικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής του διαδικτύου σε ένα μηχανισμό καθολικής επιτήρησης και συγκέντρωσης οικονομικής και πολιτικής δύναμης σε πολυεθνικές εταιρείες και κυβερνήσεις. Η κατεύθυνση αυτή εξυπηρετήθηκε με συγκεκριμένα τεχνολογικά μέσα και αρχιτεκτονικές, αλλά και συγκεκριμένες ιδεολογικές προσεγγίσεις για την τεχνολογία. Μια νέα επιχειρηματική τάξη, οι δικτυοκράτες, συσσώρευσαν πλούτο και ισχύ ακολουθώντας επιχειρηματικά μοντέλα που βασίζονται στην ιδιοκτησία ψηφιακών πλατφορμών που οργανώνουν συμμετοχικά δίκτυα και καθιστούν δυνατή την εξόρυξη αξίας από την εκμετάλλευση ελεύθερης, απλήρωτης ή υποαμοιβόμενης εργασίας. Το προϊόν προς πώληση είναι οι ίδιοι οι συμμετέχοντες ή η προσοχή τους (Facebook, Google), ή η αξιοποίηση ιδιοκτησίας που δεν τους ανήκει, όπως τα διαμερίσματα της Airbnb και τα ταξί της Uber. Για την επίτευξη του στόχου χρειάστηκε να ασκηθεί απόλυτος έλεγχος στην ροή της πληροφορίας μέσω της αρχιτεκτονικής πελάτη - εξυπηρετητή (client-server) που τους επέτρεψε να τοποθετηθούν σαν υποχρεωτικοί ενδιάμεσοι στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ χρηστών, παραγωγών και καταναλωτών. Οι νέοι Μέγα-Μεσάζοντες ύφαναν έναν αόρατο ιστό μονοπωλιακής χειραγώγησης. Χρησιμοποίησαν τον έλεγχο των έξυπνων συσκευών με εφαρμογές λογισμικού, ιδιόκτητα και κλειστά λειτουργικά συστήματα και μορφότυπα, σκόπιμα περιορισμένης διαλειτουργικότητας, με σκοπό την παγίδευση χρηστών, επιχειρήσεων και δημοσίων υποδομών. Ο έλεγχος των δεδομένων συμπληρώθηκε με την συγκέντρωσή τους σε υπηρεσίες νέφους.

Τα ζητήματα της τεχνολογικής κυριαρχίας απασχολούν σοβαρά ορισμένες κυβερνήσεις. Το υπουργείο άμυνας της Γαλλίας επεξεργάζεται σχέδιο μείωσης της τεχνολογικής εξάρτησης από τις Αμερικανικές εταιρείες πληροφορικής, ενώ ο Ιταλικός στρατός και η Γαλλική χωροφυλακή υιοθετούν λύσεις ανοικτού λογισμικού. Ο πρόεδρος Μακρόν διεκδικεί την εφαρμογή ενιαίου Ευρωπαϊκού πλαισίου για τη λειτουργία και τη φορολόγηση των Αμερικανικών ψηφιακών κολοσσών. Σε άλλες χώρες προβλέπονται περιορισμοί και αυστηρές διαδικασίες για το έδαφος στο οποίο βρίσκονται οι υπηρεσίες νέφους που παρέχονται στους φορείς της κυβέρνησης και στη δημόσια διοίκηση χρησιμοποιούνται διανομές ανοικτού λογισμικού που συντηρούνται από το δημόσιο. Πρόσφατα, η Ρωσία ανακοίνωσε σχέδιο βάσει του οποίου οι δημόσιοι υπάλληλοι θα χρησιμοποιούν κινητά τηλέφωνα που κατασκευάζονται στην χώρα. Μια κρατικά ελεγχόμενη εταιρεία τηλεπικοινωνιών, με εξαγορές, απέκτησε τον έλεγχο στην ανάπτυξη ενός λειτουργικού συστήματος κινητών τηλεφώνων που παλαιότερα ανήκε στη Nokia. Μια εκδοχή του αποτελεί σήμερα το μόνο κρατικά πιστοποιημένο λειτουργικό σύστημα κινητών για χρήση στο δημόσιο τομέα.

Ωστόσο, η συγκέντρωση δύναμης στις κρατικές υπηρεσίες δεν αποτελεί ούτε εναλλακτική ούτε πειστική ή θελκτική προοπτική. Οι πολίτες είναι δικαιολογημένα δύσπιστοι και επιφυλακτικοί εξαιτίας των απίστευτων δυνατοτήτων κατάχρησης εξουσίας που προσφέρουν οι συγκεντρωτικές ψηφιακές τεχνολογίες. Η συγκέντρωση και διατήρηση ορισμένων δεδομένων στις κρατικές υπηρεσίες είναι αναγκαία για τη διεκπεραίωση συναλλαγών ανάμεσα στους πολίτες και τη διοίκηση. Θα πρέπει, όμως, να περιορίζεται στα απολύτως αναγκαία. Από την άλλη, η επεξεργασία των δεδομένων των πολιτών θα μπορούσε να εξυπηρετήσει σκοπούς που ωφελούν το κοινό καλό. Όμως, ούτε το κράτος ούτε οι διόλου «καλοκάγαθοι» πολυεθνικοί διαδικτυακοί γίγαντες μπορούν σήμερα να διεκδικήσουν το ρόλο του έμπιστου τρίτου σε μια τέτοια διαδικασία. Η διαχείρισή τους σαν κοινού αγαθού είναι η μόνη συνεπής, κοινωνικά επωφελής απάντηση σε αυτή την πρόκληση. Για παράδειγμα, ο δήμος της Βαρκελώνης, που διαθέτει μια από τις περισσότερο επεξεργασμένες ψηφιακές στρατηγικές, προσπαθεί να οικοδομήσει μια μορφή «λαϊκής κυριαρχίας» με βάση τα δεδομένα των πολιτών. Η φιλοσοφία της είναι ότι τα δεδομένα θα πρέπει να ενδυναμώνουν την δυνατότητά των πολιτών να λαμβάνουν αποφάσεις και να εργάζονται από κοινού για την επίλυση προβλημάτων που αφορούν το γενικό καλό. Σαν μέσο χρησιμοποιούνται συμμετοχικοί θεσμοί-πλατφόρμες που οργανώνονται στα πλαίσια της πόλης με τη συνεπικουρία των δημοτικών αρχών. Ανάλογα με τα προβλήματα, την κλίμακα και τους ενδιαφερόμενους, μπορούν να οργανωθούν διαφορετικοί θεσμοί διακυβέρνησης των ψηφιακών κοινών. Τεχνολογίες όπως η πλατφόρμα SOLID (Socially Linked Data) του εφευρέτη του παγκόσμιου ιστού Tim Berners-Lee στοχεύουν στο να αποσυνδέσουν τα δεδομένα από τις εφαρμογές επεξεργασίας τους. Επιτρέπουν στον πολίτη να ασκεί πραγματικό έλεγχο χρησιμοποιώντας την εκχώρησή τους σαν ψήφο εμπιστοσύνης - συνεισφοράς στον κοινό σκοπό, ενώ την απόσυρση σαν διαφωνία. Οι τεχνολογίες του αποκεντρωμένου παγκόσμιου ιστού (Decentralized Web - Dweb) συμβάλουν στην ίδια κατεύθυνση, αλλά θα χρειαστεί να ενταχθούν σε ένα ευρύτερο πολιτικό πλαίσιο.

Η στρατηγική της Αριστεράς δεν μπορεί παρά να αποσκοπεί στην ανάκτηση της τεχνολογικής κυριαρχίας προς όφελος των πολιτών και των δημοκρατικών θεσμών. Θα πρέπει κατ’ αρχάς να αποτρέψει τις δρομολογημένες ενέργειες ψηφιακής αποικιοποίησης της χώρας, διατηρώντας τον έλεγχο των κρίσιμων κρατικών υποδομών και την προστασία της ιδιωτικότητας των πολιτών σαν προϋπόθεση της ομαλής λειτουργίας της δημοκρατίας. Στην οικονομία, θα πρέπει να ενδυναμώνει τα οργανωτικά υποδείγματα που βασίζονται στην ισότιμη συμμετοχή και στην δίκαιη διανομή του πλεονάσματος παραγωγικότητας. Η ανάπτυξη των δημοσίων δικτύων θα πρέπει να ακολουθεί την λογική των κατανεμημένων υποδομών και της ομοσπονδιοποίησης.

Συμμαχίες με άλλες προοδευτικές δυνάμεις μπορούν να επιτευχθούν. Η χρηματοδοτική και ρυθμιστική ενίσχυση των ψηφιακών συνεταιριστικών πλατφορμών έχει σημαντική θέση στο πρόγραμμα των εργατικών του Corbyn, όπως και η ενίσχυση των ψηφιακών κοινών αγαθών. Οι Γερμανοί σοσιαλδημοκράτες υποστηρίζουν την υποχρέωση των εταιρειών να μοιράζονται κάποια από τα δεδομένα που συλλέγουν ώστε να διατίθενται για την προώθηση στόχων γενικού συμφέροντος. Οι οικολόγοι - πράσινοι και το Podemos διαθέτουν επεξεργασμένες προτάσεις ψηφιακών πολιτικών. Οι προσπάθειες ρύθμισης των μονοπωλιακών ψηφιακών πλατφορμών αυξάνουν σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Κινήματα, όπως αυτά του ελεύθερου λογισμικού και των ψηφιακών δικαιωμάτων, έχουν αναλύσει τις πολιτικές πτυχές της ανάπτυξης των ψηφιακών τεχνολογιών και έχουν συνεισφέρει στην ανάπτυξη τεχνολογικών λύσεων που προασπίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και την δίκαιη ανάπτυξη.

Η τεχνολογία γεννιέται και διαδίδεται μέσα σε συγκεκριμένους συσχετισμούς δύναμης και εξυπηρετεί τα συμφέροντα και τις αντιλήψεις των συντελεστών που συμβάλουν στην ανάπτυξή της. Οι ανοιχτές τεχνολογίες ακολουθούν συμμετοχικές και συνεργατικές διαδικασίες ανάπτυξης και εξυπηρετούν με συνέπεια το στόχο για μια παραγωγική ανασυγκρότηση που είναι οικολογικά βιώσιμη και επωφελής για το σύνολο της κοινωνίας. Η καλλιέργεια της αντίληψης ότι υπάρχουν πολιτικά ουδέτερες τεχνολογικές λύσεις είναι μια αυταπάτη εξίσου πολιτικά επικίνδυνη με την αδράνεια από τη βολική θέση του κριτικού παρατηρητή των τεχνολογικών εξελίξεων. Για να πορευθεί στον 21ο αιώνα, η Αριστερά θα πρέπει να έχει ξεκάθαρες πολιτικές για την αξιοποίηση της τεχνολογίας στην κατεύθυνση της κοινωνικής απελευθέρωσης. Οι θέσεις αυτές θα αποτελούν αναπόσπαστο μέρος ενός σύγχρονου ριζοσπαστικού προγράμματος κοινωνικού μετασχηματισμού στο επίκεντρο του οποίου θα βρίσκεται η διεκδίκηση για ριζική μείωση του χρόνου της μισθωτής εργασίας.

* Επίκουρος καθηγητής στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL