Της Μαρίας Αρβανίτη Σωτηροπούλου*
Κάθε χρόνο εμείς οι παλιότεροι αγωνιούμε για το τι οι νέοι αντιλαμβάνονται σαν μήνυμα του Πολυτεχνείου. Για να κατανοήσουμε όμως το μήνυμα τον Πολυτεχνείου, χρειάζεται να μελετήσουμε τη γενιά που το ενσάρκωσε, τη γενιά που χλευάστηκε επειδή ελάχιστοι την καπηλεύθηκαν.
Είναι τα παιδιά που γεννήθηκαν ενώ ακόμη συνεχιζόταν ο Εμφύλιος στα βουνά, μα που η πλειονότητά τους το αγνοούσε, αφού όσοι δεν εμπλέκονταν ήταν τόσο τρομοκρατημένοι που προσπαθούσαν να διαγράψουν κι απ' το δικό τους το μυαλό, αλλά κυρίως απ' το μυαλό των παιδιών τους, την υπαρκτή φρίκη που ματαίωσε τα όνειρα που θα δικαίωναν τον αντιφασιστικό αγώνα. Είναι τα παιδιά που «αυθόρμητα» παρατάσσονταν στις βασιλικές παράτες για να ραίνουν με λουλούδια τους άνακτες, που διδάσκονταν στα σχολειά τον εθνικό διχασμό και που στα σχολικά τους εγχειρίδια η Ιστορία τέλειωνε με το "Όχι" που είχε πει ένας δικτάτορας, ο Μεταξάς, η πολιτική ήταν μια μάλλον απαγορευμένη υπόθεση, αφού οι γονείς τους δύσκολα ομολογούσαν το τι ψήφιζαν και επιμελώς έκρυβαν την εφημερίδα που αγόραζαν. Είναι τα παιδιά που δεν πρόλαβαν το 1-1-4, δεν κατάλαβαν τον Ανένδοτο και την Αποστασία, μόνο ξύπνησαν κάποιο πρωί απ' τα στρατιωτικά εμβατήρια και την απαγόρευση της κυκλοφορίας για να βρεθούν στον γύψο τον δικτάτορα.
Είναι μια γενιά που ευτύχησε να έχει δωρεάν παιδεία και που έζησε την καταρράκωση τον κύρους των πνευματικών ηγετών παρατηρώντας τους ακαδημαϊκούς να δέχονται σαν δαρμένα σκυλιά τις ασυνάρτητες υποδείξεις το δικτάτορα για τη διαπαιδαγώγηση των νέων. Είναι η γενιά που ξεπέρασε τις κομματικές ετικέτες, μια και η χούντα πέτυχε, στέλνοντας όλους ανεξάρτητα τους πολιτικούς στη φυλακή, τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ στις καρδιές, έτσι που η Μεταπολίτευση απλώς έκανε στα χαρτιά αυτό που είχε πίνει ήδη συνείδηση στον κόσμο. Ότι δηλαδή δεν υπάρχουν πια εθνικόφρονες και μιάσματα, αλλά μονάχα Έλληνες. Είναι η γενιά που αντιστάθηκε με τα τραγούδια του Θεοδωράκη και τα Ριζίτικα, που έκανε σύμβολο εξέγερσης τον "Ερωτόκριτο", που μόνη της, με μόνο όπλο τον νεανικό της ενθουσιασμό διαμόρφωσε πολιτικό κριτήριο και ύψωσε ανάστημα κατά της χούντας αδελφώνοντας σε κοινή ελπίδα λευτεριάς το ελληνικό φοιτητικό κίνημα με τις εξεγέρσεις των φοιτητών της Ταϊλάνδης.
Το Πολυτεχνείο ήταν η μοναδική μαζική εξέγερση κατά της χούντας. Οι υπόλοιπες αντιστασιακές πράξεις στο εσωτερικό (Αλέκος Παναγούλης, Σάκης Καράγιωργας, Σπύρος Μουστακλής, στάση στο Ναυτικό κ.ά.) ήταν ηρωικές, αλλά μεμονωμένες, ανοργάνωτες, αναποτελεσματικές και κυρίως ο λαός παρέμενε αμέτοχος. Οι περισσότεροι πολιτικοί ήταν στην εξορία, όπου διοργάνωναν συναυλίες και συγκεντρώσεις για να κρατούν στην επικαιρότητα το θέμα. Υπήρχε μια διεθνής αντιδικτατορική αλληλεγγύη που εκφραζόταν έμπρακτα, παντού, ακόμη και ανάμεσα σε Τούρκους και Έλληνες.
Μόνη μαζική λαϊκή αντίδραση στην ίδια την Ελλάδα ήταν η παράνομη ακρόαση της Deutsche Welle και των τραγουδιών του Θεοδωράκη, πράξεις που αν σήμερα στα παιδιά μας ακούγονται αστείες, τότε οδηγούσαν κάποιους στη φυλακή και στα βασανιστήρια.
Το φοιτητικό κίνημα γεννήθηκε από την αντίδραση της νεολαίας στον παραλογισμό της χούντας. Ξεκίνησε με το κίνημα της Νομικής, που το ακολούθησαν αθρόες συλλήψεις και επιστρατεύσεις φοιτητών μέσα στα αμφιθέατρα, την ώρα της παράδοσης και με τον αξιότιμο καθηγητή στην έδρα.
Η λαϊκή οργή υπόφωσκε. Κείνες τις μέρες οι αγρότες είχαν εξεγερθεί στα Μέγαρα. Το Πολυτεχνείο έγινε η καρδιά της λαϊκής αντίστασης. Ήταν πανηγύρι στην αρχή. Γιορτή για την ανάσταση της λευτεριάς που -δεν μπορεί- θα 'ρχόταν. Ο κόσμος γελούσε μέσα απ’ τα λεωφορεία, όπου οι φοιτητές έγραφαν συνθήματα όπως «Δεν σε θέλει ο λαός, παρ' τη Δέσποινα και μπρος» και οι οδηγοί σκόπιμα καθυστερούσαν για να τελειώσουν τα παιδιά την εικονογράφηση, που θα ’κανε έτσι τον γύρο της Αθήνας μεταφέροντας το μήνυμα της εξέγερσης. Πολλοί ερασιτέχνες αναμετέδιδαν τις εκπομπές του «ραδιοφωνικού σταθμού των ελεύθερων αγωνιζόμενων φοιτητών, των ελεύθερων αγωνιζόμενων Ελλήνων». Νοικοκυραίοι και μαγαζάτορες περνούσαν μέσα από τα κάγκελα απίστευτες ποσότητες από τρόφιμα και υλικά για να κρατήσουν οι ελεύθεροι πολιορκημένοι. Και οι περίοικοι ήταν εκείνοι που το βράδυ της εισβολής άνοιξαν τα σπίτια τους και έκρυψαν τους φυγάδες.
Οι φοιτητές στο Πολυτεχνείο έκαναν πράξη αυτά που θα 'θελαν όλοι οι Έλληνες να πουν, αλλά δεν τολμούσαν. Και βέβαια, οι πολλοί και σώφρονες έκαναν πίσω όταν η αστυνομία επενέβη και οι φοιτητές ανυπεράσπιστοι έπαιζαν κυνηγητό αντιμετωπίζοντας με πετροπόλεμο τις σφαίρες που τους θέριζαν την ώρα που φώναζαν «Λαέ κουνήσου, σκοτώνουν το παιδί σου». Και βέβαια, ο ίδιος λαός που μέχρι χθες τους χειροκροτούσε, τώρα λούφαζε και σώπαινε. Ήταν σώφρων ξανά. Φίμωνε ξανά την οργή με της λογικής το ψέλλισμα.
Το Πολυτεχνείο είναι μονάχα ένα σύμβολο ελπίδας. Από μας εξαρτάται πώς θα το μεταδώσουμε στις επόμενες γενιές. Αν κάτι έχει να μας πει σήμερα το Πολυτεχνείο, είναι το πόσο ευαίσθητο λουλούδι είναι αυτή η δημοκρατία που τα παιδιά μας θεωρούν σαν δεδομένη. Η δημοκρατία είναι ο ακροβάτης που ισορροπεί επικίνδυνα χωρίς προστατευτικό δίχτυ. Εμείς, πολιτικοί και πολίτες, είμαστε το κοντάρι που τη βοηθά να κρατήσει την ισορροπία της. Το μεγαλύτερο αγαθό της δημοκρατίας, ο σεβασμός στη διαφορά, μπορεί να είναι η αχίλλειος πτέρνα της. Και σήμερα οφείλουμε να την προστατεύσουμε και να μην επαναλάβουμε ποτέ ξανά τα ίδια ιστορικά λάθη.
* Η Μαρία Αρβανίτη - Σωτηροπούλου είναι γιατρός, πρόεδρος του ελληνικού κλάδου της IPPNW
