Του Γεράσιμου Θεοδόση*
Αναμφισβήτητα η διδασκαλία είναι ένας χορός που χορεύεται πάντα από δυο. Τον δάσκαλο και τον μαθητή, τους διδάσκοντες και τους διδασκόμενους. Στον χορό της μάθησης, οι χορευτές δεν έχουν συνήθως τις ίδιες δυνάμεις, ικανότητες ή αντοχές και οι ρόλοι τους συχνά εναλλάσσονται· πρέπει να εναλλάσσονται. Μια φορά ο καβαλιέρος γίνεται ντάμα και την άλλη η ντάμα καβαλιέρος. Έχει ειπωθεί, γραφτεί, ακόμα και τραγουδηθεί, ότι στο μάθημα μορφώνονται διδάσκοντες και διδασκόμενοι ομοίως. Ευλόγως, επομένως, απονέμεται ως εύσημο σε μεγάλους δάσκαλους, όπως μεγάλος δάσκαλος ήταν ο Ουμπέρτο Έκο, πως «με τους φοιτητές του γινόταν φοιτητής». Σε καμία περίπτωση ο μεγάλος δάσκαλος δεν επιθυμεί να υποδουλώσει τους μαθητές τους, δεν προσπαθεί να τους καθυποτάξει σε κανόνες και τύπους που κηρύσσει από έδρας. Δεν χρησιμοποιεί καν κανόνες και τύπους, στην αρχή τουλάχιστον. Καταλήγει σε αυτούς, στο τέλος. Και είναι επιτυχημένος δάσκαλος εάν τους κανόνες καταφέρουν να τους συντάξουν οι μαθητές. Προσωπικά και πραγματικά έχει επιτύχει εάν καταφέρει να ξυπνήσει τα (μαθησιακά) ένστικτά τους, με πρώτο και κυρίαρχο το ένστικτο της επιβίωσης. Όπως έλεγε ο Ιωάννης Κομένιος, που θεωρείται πατέρας της σύγχρονης εκπαίδευσης, «όλος ο κόσμος είναι ένα σχολείο και οι άνθρωποι είναι οι μαθητές του».
Υπό αυτό το πρίσμα, καλός μαθητής είναι όποιος επιζήσει έχοντας καλό δάσκαλο. Επομένως, δεν αρκεί να τον βοηθήσει ο δάσκαλος, με τις γνώσεις που θα του μεταδώσει, ώστε να λύσει πρόσκαιρα προβλήματα ή γρίφους· οφείλει να του μάθει, εάν είναι καλός δάσκαλος, να ανακαλύψει και να αναπτύξει, ιδίαις δυνάμεσι, μεθόδους και εργαλεία κατανόησης, συντροφεύοντάς τον στο μεγάλο ταξίδι της γνώσης. Και παραφράζοντας τον Ονορέ ντε Μπαλζάκ, θα επισημάνω ότι η γνώση στύβει τις ιδέες για να βγάλουν τον χυμό της αλήθειας ή, κατά άλλους, η αλήθεια είναι το τρόπαιο στην εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ γνώσης και εξουσίας.
Παίζονται πολλά στο παιχνίδι της ζωής. Ας μην ξεχνάμε ότι το απαγορευμένο δένδρο στον Παράδεισο ήταν το δένδρο της γνώσης του καλού και πονηρού. Ανέκαθεν, η πιο σίγουρη πηγή γνώσης ήταν η γνώση του λάθους. Τα λάθη μας είναι η περισσότερο «στρατευμένη» και έγκυρη πηγή γνώσης. Μόνο από αυτά ή από τον θαυμασμό που τρέφουμε για κάποιον άλλον μπορούμε να μάθουμε. Άνευ θαυμασμού ουδείς διδασκόμενος. Δεν αφήνεται να διδαχθεί· επιμένει στα δικά του λάθη και κινδυνεύει να τα επαναλάβει, μη έχοντας μέτρο σύγκρισης και αλήθειας. Ως εκ τούτου, οι διδάσκοντες (επαγγελματίες ή μη) έχουν το ιερό χρέος έναντι των διδασκόμενων να τους μαθαίνουν να μαθαίνουν (να διαβάζουν). Άλλως, το τίμημα της αποτυχίας είναι για όλους υψηλότατο: Σε αυτό τον μάταιο κόσμο ή μαθαίνεις ή πεθαίνεις.
* Ο Γεράσιμος Θεοδόσης είναι συγγραφέας-συνταγματολόγος (μέλος ΣΕΠ του ΕΑΠ)
