Του Κωστή Γκοτσίνα*
Στα μέσα του 20ού αιώνα, μια νεαρή γυναίκα έγραφε στον γιατρό Νίκο Ζακόπουλο: «τελευταίως έτυχε να διαβάσω μια σεξολογία από την οποία έμαθα ότι η αμνησία μου δεν προήρχετο από έλλειψιν προσοχής, αλλά πως μια από τις συνέπειες του αυνανισμού είναι και η αμνησία». Πράγματι, η αντίληψη πως οι «κατά μόνας ηδονές» είναι καταστρεπτικές για τον άνθρωπο, προκαλώντας μεταξύ άλλων άμβλυνση των πνευματικών δυνάμεων και εξασθένηση της μνήμης, ήταν διαδεδομένη τουλάχιστον μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα. Μάλιστα, καθώς προκύπτει από την επιστολή, η άποψη αυτή έχαιρε και επιστημονικού κύρους, καθώς τη συναντάμε σε κείμενα όπως τα πρώτα εγχειρίδια σεξολογίας.
Ο συγκεκριμένος κλάδος είχε αναπτυχθεί στην Ευρώπη και τη Βόρειο Αμερική από τα τέλη του 19ου αιώνα, ενώ οι πρώτοι σεξολόγοι εμφανίστηκαν στην Ελλάδα κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού. Στους προγραμματικούς στόχους της νέας επιστήμης συγκαταλέγονταν η χειραφέτηση από ηθικές ή θρησκευτικές προσεγγίσεις και η διαπαιδαγώγηση του κοινού στα σεξουαλικά ζητήματα. Δεν είναι τυχαίο ότι στο κεφάλαιο για τον αυνανισμό της έκδοσης του 1954 του εγχειριδίου του, ο «ειδικός στα σεξουαλικά» γιατρός Αλέξανδρος Τσακίρης υιοθετούσε ένα λιγότερο αυστηρό ύφος σε σχέση με παλαιότερη έκδοση, καθώς στο μεταξύ είχε διαπιστώσει «έλλειψη αξιοσημείωτων ζημιών των γεννητικών αδένων» και ότι τα άτομα που είχε εξετάσει εμφορούνταν από επίμονες τύψεις. Την ίδια περίοδο, ο Γεώργιος Ζουράρις, μαθητής του διάσημου Γερμανού σεξολόγου Magnus Hirschfeld, διαβεβαίωνε στη μελέτη του Σεξουαλική ζωή πως ο αυνανισμός δεν βλάπτει. Με άλλα λόγια, οι Έλληνες σεξολόγοι συνέβαλαν με τα γραπτά τους στη σταδιακή απενοχοποίηση κάποιων πρακτικών, όπως ο αυνανισμός ή η αντισύλληψη. Επιπλέον, προσέφεραν ενημέρωση για θέματα-ταμπού σε ένα σεξουαλικά καταπιεσμένο κοινό που διψούσε για πληροφόρηση και δεν μπορούσε να αποταθεί αλλού.
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οι σεξολόγοι λειτούργησαν ως απόστολοι μιας σεξουαλικής απελευθέρωσης. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία άνδρες, προερχόμενοι από το ιατρικό και το ψυχιατρικό σώμα, δεν έμειναν ανεπηρέαστοι από τις ηθικές και πολιτισμικές συνιστώσες της ελληνικής κοινωνίας και έφεραν το βάρος της εποχής και της κατάρτισής τους. Αναλύοντας τις εκδηλώσεις του «σεξουαλικού ενστίκτου» στα κείμενα ή στις ραδιοφωνικές τους ομιλίες, κατηγοριοποιούσαν τις πρακτικές των ατόμων σε φυσιολογικές και σε «διαστροφές». Σε αυτό το πλαίσιο, κατέληγαν να ηθικολογούν και οι ίδιοι, κάνοντας λόγο για «προορισμό», «αποστολή» ή «ρόλο» της γυναίκας και του άνδρα, με ορίζοντα το γάμο και την τεκνογονία, ενώ αναπαρήγαν και παγίωναν έμφυλα χαρακτηριστικά που βασίζονταν στο αξίωμα ενός ετεροσεξουαλικού κανόνα. Για παράδειγμα, ο αφροδισιολόγος Νικόλαος Δρακουλίδης σε μια διάλεξή του το 1930 έκανε λόγο περί «της παθητικής στάσεως της γυναικός εις την σεξουαλικήν ζωήν, του ενστίκτου της αμύνης και της αντιδράσεως ήτις ουδέν άλλο είνε ή πρόκλησις υπό το πρόσχημα αιδούς».
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η σεξολογία συμμετείχε και στην ελληνική περίπτωση σε μια διαδικασία που στα χρόνια πριν και κυρίως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, σε συνδυασμό με ευρύτερες πολιτισμικές και κοινωνικές μεταβολές, έφερε τη σεξουαλικότητα στο επίκεντρο του δημοσίου λόγου και συνετέλεσε στο να μεταβληθεί η σχέση των ατόμων με το σώμα τους και τις επιθυμίες τους.
* Πανεπιστήμιο Κρήτης / Γαλλική Σχολή Αθηνών
