Του Παναγιώτη Ελ Γκεντί*
Πώς μπορώ να διαβάσω τα κατάλοιπα ενός (μη ετεροσεξουαλικού) ποιητή; Πώς μπορώ να αρθρώσω στο παρόν έναν (επιστημονικό συνάμα όμως μη κανονιστικό) λόγο για το παρελθόν; Είναι εφικτή μία (μη κανονική) ιστορία, μεταξύ άλλων και της σεξουαλικότητας, του ελληνικού Μεσοπολέμου;
Στο αρχείο του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη βρίσκονται και δύο καρτ-ποστάλ που έστειλε στον ποιητή ο επιστήθιος φίλος και ομότεχνός του Μήτσος Παπανικολάου. Οι δύο καρτ-ποστάλ στην πρόσθια όψη απεικονίζουν η μία τον «μικρό Αλή» και η άλλη έναν «νεαρό άραβα». Στην οπίσθια όψη της μίας ο Παπανικολάου σημειώνει υπαινικτικά: «Μήπως είναι ο Αλεξανδρινός, δικός σου;». Ο μικρός Αλή και ο νεαρός άραβας των καρτ-ποστάλ γίνονται σημεία οικειότητας ενός κωδικοποιημένου όσο και διαμοιρασμένου λόγου: στα 1916-1917 ο Λαπαθιώτης είχε ταξιδέψει στην Αίγυπτο και «εξερεύνησε» τα ήθη μίας εξωτικοποιημένης στο βλέμμα του Ανατολής και συνδέθηκε «με τον Μοχάμεντ και τον μικρότερο αδελφό του Αλή και με άλλους», όπως μας αφηγείται στην αυτοβιογραφία του.
Ποια η θέση αυτών των πολιτισμικών τεκμηρίων εντός του αρχείου και τι σημαίνουν;
1. Όλα τα τεκμήρια ταξίδεψαν. Το χάσμα ανάμεσα στην αποεμπορευματοποίηση των αντικειμένων και την προσοικείωση μέσω της προσωπικής απομνημόνευσης είναι το σημείο τομής από το οποίο ξεπηδά η ιστορικότητα της ομοσεξουαλικής εμπειρίας. Οι πολλαπλές χρονικότητες των αντικειμένων και οι πολλαπλές χωρικότητες της μνήμης είναι ικανές να παράξουν μία σύνθετη (ενίοτε δε ανατρεπτική) αρχειακή ποιητική.
2. Όλα τα τεκμήρια συσχετίζονται και δημιουργούν σχέσεις εγγύτητας με τον αισθητισμό ως πολιτισμική τροπικότητα του σκέπτεσθαι. Ο «Αλεξανδρινός» του Παπανικολάου γίνεται μετωνυμία της ομοσεξουαλικότητας, εδραζόμενη στο κατά το μάλλον ή ήττον δυτικό φαντασιακό της οριενταλιστικής θέασης του αραβικού κόσμου. Η ομοσεξουαλικότητα βιώνεται και μέσω ερμηνευτικών σχημάτων.
3. Απότοκο του παραπάνω είναι ότι η πολιτική της αναπαράστασης συσχετίζεται και δομεί την πολιτική της μνήμης και την εκτεχνολόγηση του εαυτού. Εάν δεν υπήρχε η πολιτισμική ετερότητα, ο Λαπαθιώτης και ο Παπανικολάου δεν θα ήταν έμφυλα, εθνικά και ταξικά προσδιορισμένα υποκείμενα. Στο ρου της ιστορίας όμως κάποιοι έχασαν τη φωνή τους· ο μικρός Αλή και ο νέος άραβας δεν μπορούν να μιλήσουν, δεν μπορούν να μας αφηγηθούν τον εαυτό τους - τουναντίον κάποιοι άλλοι μιλούν γι’ αυτούς ερήμην τους.
4. Αυτά τα πολιτισμικά κείμενα δεν μπορούν να λειτουργήσουν ως τεκμήρια παρά μόνο ως ενδείξεις ενός εαυτού εν τω γίγνεσθαι, ευάλωτου και ιστορικοκοινωνικά προσδιορισμένου, του οποίου είμαστε αυτόπτες μάρτυρες της συγκροτητικής συνθήκης και κάποιων στιγμών - ενός εαυτού άλλοτε πάσχοντος και άλλοτε ηδονιζόμενου.
5. Ομοπορνογραφία: νεολογισμός που αποδίδει τη διπλή κίνηση αυτού του είδους έρευνας, όπως πολλάκις έχει δείξει στα καθ’ ημάς με τις μελέτες του ο σύγχρονος Δημήτρης Παπανικολάου. Από τη μία πλευρά ο Λαπαθιώτης και ο Μ. Παπανικολάου πορνοποιούν τους εφήβους για να δομήσουν την ταυτότητά τους και να συγκροτήσουν τον ομοσεξουαλικό εαυτό - ο Λαπαθιώτης έχει μπροστά του μία κατασκευασμένη ως τέτοια πορνογραφική φωτογραφία· προφανώς πρώτιστη ιδιότητά της είναι ο σωματικός ερεθισμός. Από την άλλη πλευρά, ο μελετητής πορνογραφεί και πορνοποιεί και τα τεκμήρια και τα υποκείμενα του παρελθόντος με σκοπό να γενεαλογήσει τον εαυτό του, δηλαδή να ανασκάψει το παρελθόν, να προβληματοποιήσει την έρευνα και να θέσει εντός πεδίου εξέτασης την ίδια την υποκειμενικότητά του.
* Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
