Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
21.1°C25.3°C
3 BF 46%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.2°C24.2°C
2 BF 48%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
19 °C
18.8°C21.0°C
3 BF 64%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
22 °C
19.3°C21.8°C
2 BF 68%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
25 °C
24.5°C24.5°C
3 BF 40%
Η Πολιτική Οικονομία της σεξουαλικότητας στο Διαφωτισμό
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Η Πολιτική Οικονομία της σεξουαλικότητας στο Διαφωτισμό

Το ταξινομικό σύστημα του Κάρολου Λινναίου, όπως το σχεδίασε ο Georg Dionysius Ehret

Της Εύης Καρούζου*

Το μερκαντιλιστικό κράτος ήταν το κράτος μέσα στο οποίο γεννήθηκε ο Διαφωτισμός. Κράτος άπληστο και ζηλόφθονο, χρειαζόταν μεγάλο πληθυσμό για ισχυρό στρατό και για την παραγωγή, ώστε να έχει μονίμως θετικό εμπορικό ισοζύγιο. Από τον Φενελόν μέχρι τον Άνταμ Σμιθ και από τον Μοντεσκιέ μέχρι τον Μπεκαρία και τον Μιραμπώ, όλοι πρότειναν μέτρα για την αύξηση του πληθυσμού, σε μια εποχή κατά την οποία η τεχνολογία δεν είχε αντικαταστήσει ακόμη την ανθρώπινη εργασία. Οι συζητήσεις για την αύξηση της γεννητικότητας σύντομα συναντήθηκαν με τις αναζητήσεις των φυσικών επιστημών και της εκκοσμικευμένης φιλοσοφίας, αλλά και με το εμπόριο πολυτελών ειδών, συζητήσεις όλες που κατέληγαν, άμεσα ή έμμεσα, στην απενοχοποίηση της σεξουαλικότητας ή, έστω, στο στοχασμό της.

Η συζήτηση για τον πληθυσμό ενέπλεκε συχνά το ζήτημα της πολυτέλειας και των επιπτώσεών της στη γεννητικότητα, αλλά και το «φρόνημα» του στρατού. Οι περισσότερες φωνές έλεγαν ότι η πολυτέλεια βλάπτει την ηθική και οδηγεί τους στρατιώτες στην εκθήλυνση. Υπήρχαν, ωστόσο, ορισμένοι οι οποίοι αναγνώριζαν τις θετικές επιπτώσεις της πολυτέλειας στο εμπόριο και κάποιοι, πιο τολμηροί, πρότειναν ότι «δεν πειράζει, τα ελαττώματα κάνουν καλό στην κοινωνία και την οικονομία», ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για την επανεκτίμηση των ανθρωπίνων παθών.

Στοχαστές οι οποίοι δεν ανήκουν στην κορυφή της ιεραρχίας των διανοητών του Διαφωτισμού λείαναν το έδαφος για τη μεταγενέστερη συστηματοποίηση της γνώσης, κυρίως στις φυσικές επιστήμες και στην εκκολαπτόμενη Πολιτική Οικονομία. Ο Μπέρναρντ Μάντεβιλ, ο Κάρολος Λινναίος και ο Έρασμος Δαρβίνος, κατανόησαν και απελευθέρωσαν το ανθρώπινο σώμα και τις λειτουργίες του από θρησκευτικές και ηθικές θεάσεις και το παρέδωσαν στην ανθρώπινη κοινωνία. Ο Μάντεβιλ απενοχοποίησε τα ανθρώπινα ελαττώματα και τα έθεσε στη βάση της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Ο Λινναίος, με την κατά φύλο, αλλά συνάμα «σεξουαλική», ταξινόμηση των φυτών του συντονίστηκε με τους άλλους φυσιολόγους οι οποίοι, κατανοώντας τις λειτουργίες του ανθρωπίνου σώματος, απάλλαξαν τις αισθητηριακές εμπειρίες από τα δεσμά της λογικής. Ο Έρασμος Δαρβίνος, μέσα από τη σύζευξη νου και σώματος, στοιχειοθέτησε τη δική του εξελικτική θεωρία που συνεπιφέρει την απόλαυση: η σεξουαλική αναπαραγωγή (δηλαδή από δύο γονείς-γαμέτες), σε σχέση με την ασεξουαλική (από έναν μόνο γονέα), δεν οδηγεί μόνο στην εξέλιξη, αλλά προσφέρει και την ευκαιρία για «ευχαρίστηση».

Η μονοσήμαντη ταύτιση του αιώνα των Φώτων με τον ορθό λόγο υποχωρεί μπροστά σε μια πιο σύνθετη εικόνα για το Διαφωτισμό ή στην αναγνώριση «πολλών Διαφωτισμών». Ο Διαφωτισμός συγκρούστηκε, μέσω του ορθού λόγου, με τις προκαταλήψεις, αλλά παράλληλα ανέδειξε τη σημασία των παθών, δηλαδή του άλογου στοιχείου στην ανθρώπινη ζωή, για την υποτιθέμενη έλλειψη του οποίου κατηγορήθηκε, αρκετά άδικα, στον 19ο αιώνα. Απελευθέρωσε απειθαρχίες χρήσιμες για το κράτος και την οικονομία (φιλαυτία, έρωτας, μίμηση, κατανάλωση…) και, παράλληλα, πρότεινε τα μέτρα της επιτήρησής τους (αλλά όχι καταστολής τους). Ο Καρτέσιος, προς το τέλος της ζωής του, θα προσέγγιζε τα πάθη από την πλευρά της φυσιολογίας, δηλαδή θα έδινε μια υλιστική διάσταση σε ένα ζήτημα της ηθικής φιλοσοφίας, αναγνωρίζοντας ότι «τα πάθη είναι τόσο χρήσιμα σε αυτήν τη ζωή που η ψυχή μας δεν θα είχε λόγο να παραμείνει ενωμένη με το σώμα, έστω και για ένα λεπτό, εάν δεν μπορούσε να τα αισθανθεί».

* ΚΕΙΝΕ/Ακαδημία Αθηνών

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL