Του Γιώργου Πλακωτού*
Στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας (ελλ. μτφρ. 1982 [1976]) ο Michel Foucault προβαίνει σε δύο διακρίσεις: πρώτον, μεταξύ προνεωτερικών πράξεων και νεωτερικών ταυτοτήτων και δεύτερον, μεταξύ μιας προνεωτερικής και εν πολλοίς εξωευρωπαϊκής ars erotica και μιας scientia sexualis της ευρωπαϊκής νεωτερικότητας. Γράφει σχετικά: «Υπάρχουν ιστορικά δύο μεγάλες διαδικασίες που παράγουν την αλήθεια του σεξ. Από τη μια μεριά έχουμε τις κοινωνίες [...] που προικίστηκαν με μια ars erotica. Στην ερωτική τέχνη, η αλήθεια βγαίνει μέσα από την ίδια την ηδονή, που νοείται ως πρακτική και μελετάται ως εμπειρία. [...] Ο πολιτισμός μας, τουλάχιστον σε μια πρώτη προσέγγιση, δεν έχει ars erotica. Αντί γι’ αυτό, όμως, είναι αναμφίβολα ο μόνος που ασκεί μια scientia sexualis.» Οι απαρχές της scientia sexualis βρίσκονται στις εξομολογητικές πρακτικές του 17ου αιώνα.
Η διάκριση μεταξύ ars erotica και scientia sexualis, αναλογικά με τη διάκριση μεταξύ προνεωτερικών πράξεων και νεωτερικών ταυτοτήτων, εγγράφεται στο ευρύτερο ερμηνευτικό σχήμα των ασυνεχειών οι οποίες οικοδομούν τη φουκωική αφήγηση περί νεωτερικότητας. Η συμβολή της Ιστορίας της Σεξουαλικότητας στην ανάπτυξη και διαμόρφωση του πεδίου «Ιστορία και Σεξ» από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, υπήρξε καταλυτική. Αν και έχουν περάσει σχεδόν τρεις δεκαετίες από την κριτική που άσκησε η Eve Kosofsky Sedwick (Epistemology of the Closet, 1990) στην ιστορική αναζήτηση μιας μεγάλης αλλαγής παραδείγματος (Great paradigm shift), συστατικά στοιχεία της φουκωικής κληρονομιάς, όπως η τελεολογία και η περιοδολόγηση, εξακολουθούν να αποτελούν αντικείμενα συζήτησης ακόμα και στους ερευνητικούς χώρους που αντλούν από την queer θεωρητικοποίηση και προτείνουν μια queer ιστορικοποίηση. Με άλλα λόγια, το πεδίο «Ιστορία και Σεξ», ειδικά όσον αφορά την λεγόμενη προνεωτερική περίοδο (πριν τον 18ο-19ο αι.), έχει κληρονομήσει μια ερμηνευτική παράδοση την οποία ολοένα και πιο εκπεφρασμένα εκλαμβάνει ως βάρος, ωστόσο εξακολουθεί να δουλεύει εντός της. Υπό αυτή την έννοια, είναι σημαντικό να (ξανα)σκεφτούμε τα ερμηνευτικά εργαλεία με τα οποία εμπλεκόμαστε στην ιστορικοποίηση του σεξ, ειδικά για την περίοδο πριν τον 19ο αιώνα.
Σε μια τέτοια προοπτική η ars erotica του Foucault είναι βαθιά εγγεγραμμένη στις ευρωπαϊκές τεχνολογίες αναπαράστασης του εξωευρωπαϊκού κόσμου, ήδη από τον 16ο αιώνα και ειδικότερα κατά τον 18ο αιώνα. Δηλαδή, η ars erotica έχει ήδη συγκροτηθεί εντός του ευρωπαϊκού λογοθετικού συστήματος. Το σεξ σε «άλλους» πολιτισμούς καθίσταται από τον 16ο αιώνα αφηγηματικός τόπος σε ένα ευρύ σώμα ευρωπαϊκών «εθνογραφικών» κειμένων, τα οποία συνήθως βρίσκονται σε αξεδιάλυτη σχέση με την αυτοκρατορική φαντασίωση και αποικιακή πράξη. Αυτές οι καταγραφές εικονογραφούν το σεξ ως απόλαυση και την αλήθεια για το σεξ μέσα από την ηδονή, δηλαδή κάτι πολύ κοντά ή σχεδόν ταυτόσημο με τη φουκωική ars erotica. Οι λόγοι περί σεξ και αυτοκρατορίας υπήρξαν αλληλοτροφοδοτούμενοι, όπως η έρευνα έχει δείξει. H συγκρότηση της scientia sexualis προϋπέθετε την αντιστικτική φαντασίωση μιας συνθήκης ηδονισμού, η οποία είτε βρισκόταν σε κάποιο παροντικό αλλού είτε εκτοπιζόταν στο παρελθόν. Με άλλα λόγια, αν η φουκωική scientia sexualis γίνεται η διαδικασία παραγωγής αλήθειας για το σεξ κατά τη δυτική νεωτερικότητα, η ίδια συστηματικά έχει οργανώσει την ars erotica.
* Πανεπιστήμιο Αιγαίου
