Της Χριστίνας Καρακιουλάφη*
Η πρόσφατη απόφαση του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων να αναμορφώσει το σύστημα των Πανελληνίων Εξετάσεων, αντικαθιστώντας -μεταξύ άλλων- το μάθημα των Λατινικών με το μάθημα της Κοινωνιολογίας, πυροδότησε μια σειρά από συζητήσεις (δυστυχώς όχι πάντα επιστημονικής φύσεως) σε σχέση με τη «χρησιμότητα» του εν λόγω επιστημονικού πεδίου και τα «πολιτικά φρονήματα» που υποτίθεται ότι καλλιεργεί. Συζητήσεις, βεβαίως, που δεν είναι «ξένες» σε πολλούς από εμάς, που με διάφορους τρόπους υπηρετούμε την επιστήμη της Κοινωνιολογίας, και φέρνουν στο μυαλό τις σκέψεις που είχε διατυπώσει και ο Giddens στο βιβλίο του Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία, όπου επισήμαινε τα ακόλουθα : «Η κοινωνιολογία είναι ένα αντικείμενο με περιέργως συγκεχυμένη φήμη. Από τη μια πλευρά, πολλοί άνθρωποι τη συνδέουν με την υποδαύλιση επανάστασης, θεωρώντας την ένα κίνητρο για εξέγερση. Αν και μπορεί να έχουν μόνο μια αόριστη ιδέα για το ποια θέματα μελετώνται στην κοινωνιολογία, κατά κάποιο τρόπο σχετίζουν την κοινωνιολογία με την ανατροπή, με τα ηχηρά αιτήματα των ατημέλητων μαχητικών φοιτητών»1.
Επιδίωξή μας δεν είναι να δώσουμε συνέχεια σε μια τελούμενη προσπάθεια άγονης αντιπαράθεσης Κοινωνιολογίας - Λατινικών, πλέκοντας το εγκώμιο της πρώτης εις βάρος των δεύτερων, ούτε και να εμπλακούμε σε μια πολιτικής φύσεως διαμάχη σχετικά με το εάν και κατά πόσο η κοινωνιολογία είναι αριστερή, και η οποία ελάχιστα έχει να κάνει με την ουσία του αντικειμένου. Εντούτοις, είναι αυτές οι συζητήσεις που μας ωθούν στο να τοποθετηθούμε προκειμένου να «υπερασπιστούμε» την αξία ενός επιστημονικού πεδίου, κυρίως ως προς τον ρόλο που μπορεί αυτό να διαδραματίσει στο πλαίσιο της εκπαίδευσης των μαθητών και αυριανών πολιτών.
Η τρέχουσα συζήτηση περί Κοινωνιολογίας θα πρέπει κυρίως να εστιάζει στο τι αυτή δύναται να προσφέρει στο πλαίσιο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και στο πώς θα διαμορφωθούν οι προϋποθέσεις προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι που επικαλείται και θέτει.
Η Κοινωνιολογία μπορεί πρώτα απ’ όλα να ιδωθεί ως ένα επιστημονικό πεδίο το οποίο θα εφοδιάσει τους μαθητές με κείνα τα θεωρητικά και μεθοδολογικά εργαλεία κατανόησης ενός όλο και πιο σύνθετου κοινωνικού κόσμου που μεταβάλλεται ραγδαία και εγείρει συνεχώς νέες προκλήσεις για τα άτομα και τις κοινωνίες. Πρόκειται για μια δυναμική κοινωνική επιστήμη που επιχειρεί κατά τρόπο κριτικό να κατανοήσει, να αναλύσει και να ερμηνεύσει ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών φαινομένων. Συνιστά, κατά βάση, έναν τρόπο αντίληψης και ερμηνείας του κοινωνικού κόσμου, που προσφέρει μια «διαφορετική ματιά» σε σχέση με πράγματα που μας περιβάλλουν και επηρεάζουν εμάς και την καθημερινότητά μας, καθώς και την κοινωνία συνολικότερα. Αναπτύσσοντας την κοινωνιολογική φαντασία, βοηθάμε τους εαυτούς μας να αντιληφθούμε τις ατομικές μας εμπειρίες σε σχέση με το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο, να αναζητήσουμε τη σχέση ανάμεσα στην ατομική μας ζωή και τις ευρύτερες κοινωνικές δυνάμεις.
Συνάμα, όμως, είναι και μια επιστήμη που αποσκοπεί στην κοινωνική ευαισθητοποίηση, σε σχέση με ζητήματα όπως η διαφορετικότητα, η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός, οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες, κ.ο.κ. Με άλλα λόγια, επιδιώκει να δώσει ερεθίσματα, να προβληματίσει, να προάγει τον αναστοχασμό και την κριτική κοινωνική σκέψη, να ευαισθητοποιήσει και να αναπτύξει κοινωνικές ανησυχίες, να προκαλέσει συζητήσεις και να προωθήσει το διάλογο. Στοχεύοντας στην απόκτηση μιας ευρύτερης κοινωνικής παιδείας, μπορεί να ιδωθεί ως μέρος μιας διαδικασίας εκμάθησης και προετοιμασίας προκειμένου οι σημερινοί μαθητές να γίνουν ενεργοί πολίτες, που θα κληθούν αύριο, με διάφορους τρόπους και από διαφορετικές θέσεις, να τοποθετηθούν σε σχέση με μια σειρά από κοινωνικοοικονομικά και πολιτικά ζητήματα και προβλήματα.
Ένεκα αυτών των στόχων της, προφανώς και η κοινωνιολογία δεν είναι α-πολιτική. Είναι η ίδια η φύση των θεμάτων που πραγματεύεται, καθώς και ο τρόπος προσέγγισης και ανάλυσης, που την καθιστούν αναπόφευκτα κριτική και καλώς εννοούμενα «ανατρεπτική», ακριβώς επειδή, όπως επισημαίνει και ο Giddens στην Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία, «ασχολείται με προβλήματα άμεσου ενδιαφέροντος για όλους μας, προβλήματα που αποτελούν το αντικείμενο σημαντικών διενέξεων και συγκρούσεων μέσα στην ίδια την κοινωνιολογία» και «αποδεικνύει αναπόφευκτα πόσο θεμελιώδη είναι τα κοινωνικά προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν στον σύγχρονο κόσμο». Η πολυπλοκότητα και ο δυναμικός και μεταβαλλόμενος χαρακτήρας των κοινωνικών ζητημάτων και προβλημάτων που μελετά, αξιώνει αντίστοιχα σύνθετες και συχνά αντικρουόμενες αναλύσεις και ερμηνείες, και αποκλείει τη διατύπωση καθολικών νόμων και μονοσήμαντων ερμηνειών.
Τα παραπάνω, βεβαίως, δεν συνεπάγονται ότι η διδασκαλία της Κοινωνιολογίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση δεν μπορεί να διασφαλίσει μια αντικειμενικότητα και ουδετερότητα, προβάλλοντας τις αντικρουόμενες ερμηνείες και προσεγγίσεις, και κυρίως εφοδιάζοντας τους μαθητές με εκείνα τα θεωρητικά και μεθοδολογικά εργαλεία που θα τους επιτρέψουν να αξιολογήσουν οι ίδιοι αυτές τις ερμηνείες και να τοποθετηθούν σε σχέση με τα υπό μελέτη κοινωνικά ζητήματα.
Αυτό, συνεπώς, που προέχει στην παρούσα φάση είναι να υπάρξουν οι προϋποθέσεις -τόσο από πλευράς εκπαιδευτικού υλικού, όσο και από πλευράς εκπαιδευτικής διαδικασίας- προκειμένου να μπορέσουν να επιτευχθούν όλοι οι παραπάνω στόχοι (μαθησιακοί, κοινωνικοί, κ.ο.κ.). Εάν το μάθημα της Κοινωνιολογίας περιοριστεί σε μια εργαλειακή και στείρα διδασκαλία βασικών εννοιών και θεωριών, τις οποίες οι μαθητές θα κληθούν να αποστηθίσουν και αναπαράγουν «παπαγαλίζοντας», προφανώς και θα απέχουμε πολύ από την επίτευξη των παραπάνω στόχων.
* Γραμματέας της Ελληνικής Κοινωνιολογικής Εταιρείας, Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήματος Κοινωνιολογίας Πανεπιστήμιου Κρήτης
1 Τα αποσπάσματα προέρχονται από το βιβλίο του Giddens A. (1989), Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία, Αθήνα: Οδυσσέας, σ. 27-28.
