Αποτελεί σημαντικό κανόνα στη διαχείριση αλλαγής ότι η συνειδητοποίηση κατάστασης κρίσης αποτελεί ευνοϊκό πεδίο για την προώθηση αλλαγών. Στη Σαντορίνη, η πολυήμερη κατάρρευση του ενεργειακού συστήματος δεν στάθηκε ικανή να συγκινήσει την αξιοπρέπεια κανενός από τους υπεύθυνους. Αντίθετα, όμως, προστρέχουν στην αξιοποίηση του γεγονότος για την προώθηση ενός συγκεκριμένου σχεδίου, αυτού που εξυπηρετεί και συγκεκριμένα συμφέροντα: της διασύνδεσης του δικτύου των νησιών με την ηπειρωτική χώρα. Θυμήθηκαν και τη λαϊκίστικη επαγγελία της διασύνδεσης της Κρήτης, που είχε εξαγγείλει ο Αν. Παπανδρέου στα τέλη της δεκαετίας του '80, όταν διαφαίνονταν η αρχή του τέλους του (εξαγγελία που είχε συναντήσει την κατακραυγή τόσο του τεχνικού κόσμου όσο και του οικολογικού κινήματος). Η λύση φαντάζει προφανής, αλλά είναι στην πραγματικότητα οπισθοδρομική (δεν θα ασχοληθώ εδώ με τα τεχνικά προβλήματα σχετικά με την ισορροπία του συστήματος ή το πρόβλημα του ενεργειακού μείγματος).
Για να κατανοήσουμε το πρόβλημα, πρέπει κατ' αρχάς να θέσουμε την ενεργειακή οικονομία στο πλαίσιο της τοπικής παραγωγής. Όσο ένας τόπος εισάγει ενέργεια, μειώνει την τοπικά προστιθέμενη αξία, άρα το διαθέσιμο εισόδημά του. Είναι θεμελιώδες για την ευημερία των τοπικών κοινωνιών να μεγιστοποιηθεί η ενεργειακή αυτοδυναμία τους, ώστε να μειωθεί το κόστος ζωής και παραγωγής αγαθών. Αυτό μπορεί να υπηρετηθεί κυρίως από τις ΑΠΕ (με κρίσιμο ρόλο μεταξύ αυτών της εξοικονόμησης και του εξορθολογισμού) που θα αναπτυχθούν από τοπικά συλλογικά σχήματα (συνεταιρισμοί ή εταιρείες λαϊκής βάσης με τη συμμετοχή των δήμων κ.λπ.). Ο σχεδιασμός δεν μπορεί να περιορίζεται στον τομέα του ηλεκτρισμού. Δεν είναι λογικό ούτε οικονομικά ούτε οικολογικά να εισάγεις ρεύμα για να κινείς κλιματιστικά, αντί να αξιοποιείς τον βιοκλιματικό σχεδιασμό και τις αντίστοιχες ΑΠΕ (γεωθερμία, ηλιακή κ.ο.κ.).
Η δε περίσσεια της χειμερινής (εκτός σεζόν) ηλεκτροπαραγωγής (αιολική, φ/β σε στέγες κ.λπ.) μπορεί να αξιοποιηθεί μέσα από την ανάπτυξη σχετικά ώριμων τεχνολογιών αποθήκευσης για τη μείωση της εισαγωγής καυσίμων για τις μεταφορές, προωθώντας εναλλακτικές μορφές κίνησης (όχι μόνο ηλεκτρικά, αλλά και τεχνολογίες πεπιεσμένου αέρα!). Βέβαια, η τεχνολογική τροχιά που περιγράφω απέχει από αυτή των βιομηχανικής κλίμακας ΑΠΕ (ΒΑΠΕ). Αυτές δεν σχεδιάζονται με γνώμονα τις τοπικές κοινωνικές ανάγκες, αλλά τη μεγιστοποίηση μιας κερδοφορίας, η οποία όμως θα βασίζεται σε κρατικά χρηματοδοτούμενες υποδομές (όπως η διασύνδεση των νησιών) και στην υπονόμευση της οικονομικής και κοινωνικής ευημερίας που θα προκύψει από την ανάπτυξη των αποκεντρωμένων και σε «μικρή» κλίμακα ΑΠΕ.
Τι εξυπηρετούν λοιπόν οι εξαγγελίες περί διασύνδεσης; Πρώτα υπονομεύουν την ανάπτυξη λύσεων που βασίζονται σε συστήματα ΑΠΕ, με ορθολογικό σχεδιασμό. Καλλιεργούν τον εφησυχασμό, ώστε να μην αναληφθούν ουσιαστικές αναπτυξιακές πρωτοβουλίες από τους τοπικούς φορείς. Να μην προωθηθούν λύσεις που σε σύντομο χρόνο θα δώσουν λύσεις στα τεχνικά ζητήματα, θα προωθήσουν την ανάπτυξη του κλάδου που σχετίζεται με την παραγωγή εξοπλισμού, τεχνολογίας και υποστήριξης των ΑΠΕ, θα εμπεδώσουν τις ΑΠΕ στον κοινωνικό ιστό και την οικονομική δομή. Κατόπιν, προετοιμάζουν το έδαφος και για κερδοσκοπικές επιδιώξεις με την ανάπτυξη ΒΑΠΕ, οι οποίες όμως εξακολουθούν να λειτουργούν επιβαρυντικά τόσο για το περιβάλλον όσο και για την τοπική οικονομία. Είναι προφανές ότι οι εξαγγελίες δεν επιδιώκουν να λύσουν αποτελεσματικά το πρόβλημα της ενεργειακής ασφάλειας και αυτάρκειας των νησιών, αλλά να προετοιμάσουν το έδαφος για ακόμη ένα εργολαβικό πάρτι και ομηρία των νησιών από ιδιωτικά μονοπώλια. Η λύση δεν είναι μοναδική. Έχει όμως σαφές κοινωνικό και πολιτικό πρόσημο. Και οι αυτοδιοικητικές αρχές πρέπει και αυτές να δείξουν με ποιον είναι.
* Ο Γ. Σταμπουλής διδάσκει και ερευνά στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
