Του Αδάμ Γιαννίκου
Το ημερολόγιο έγραφε 16 Ιουλίου 1950 και στις λασπωμένες γειτονιές του Μπαουρού, μιας κωμόπολης στη βιομηχανική επαρχία του Σάο Πάολο, οι ταπεινωμένοι και καταφρονεμένοι συνωστίζονταν πίσω από τα ραδιόφωνα, περιμένοντας τη μεγάλη στιγμή. Ένας απ’ αυτούς ήταν ο Ντοντίνιο, άλλοτε πολλά υποσχόμενος ποδοσφαιριστής της Φλουμινένσε, του οποίου η καριέρα έληξε άδοξα μετά από έναν σοβαρό τραυματισμό. Ο 33χρονος Βραζιλιάνος δούλευε σκληρά ως καθαριστής στο τοπικό νοσοκομείο για να ζήσει την οικογένειά του. Αυτός και οι συντοπίτες του περίμεναν με αγωνία το αποτέλεσμα του τελικού του Παγκόσμιου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου, όπου αρκούσε μια ισοπαλία για την οικοδέσποινα Βραζιλία προκειμένου να στεφτεί παγκόσμια πρωταθλήτρια. Την ίδια στιγμή, κι όσο οι μεγάλοι άκουγαν από το ραδιόφωνο τη μετάδοση του αγώνα σε ένα μαγαζί της γειτονιάς, κάπου παράμερα τα παιδιά τους προσπαθούσαν στα κρυφά να μάθουν κι αυτά τι γινόταν.
Η μεγαλύτερη χώρα της Λατινικής Αμερικής βίωσε στιγμές πόνου και οδύνης. Η ήττα από την Ουρουγάη με 2-1 χαράχθηκε στη συλλογική μνήμη των Βραζιλιάνων ως η απόλυτη εθνική καταστροφή. Γυρίζοντας ταπεινωμένος στο σπίτι του, ο Ντοντίνιο είχε να αντιμετωπίσει το μεγάλο «γιατί» του εννιάχρονου γιου του, τον οποίο όλοι στην πενταμελή οικογένεια φώναζαν «Ντίκο». Άλλοι συμπατριώτες του δεν βρήκαν το κουράγιο. Η οδυνηρή ήττα οδήγησε μερικούς μέχρι στο σημείο να βάλουν τέλος στη ζωή τους. Η ζωή συνεχίστηκε στις φτωχές κωμοπόλεις. Η πληγή, όμως, θα αργούσε να κλείσει.
Για τα επόμενα οκτώ χρόνια στη χώρα είχε επικρατήσει η άποψη πως για την ήττα του 1950 έφταιγε αυτό το ιδιαίτερο παιχνίδι των Βραζιλιάνων με τις εντυπωσιακές όσο και παράτολμες ενέργειες. Οι δημοσιογράφοι, οι πολιτικοί και όλοι όσοι άρθρωναν λόγο δημόσιο και πύρινο έβαλαν στο στόχαστρο το λεγόμενο «τζίνγκα». Το τζίνγκα ήταν η ψυχή των Βραζιλιάνων. Το περπάτημά τους, οι χοροί τους, οι έρωτές τους ήταν όλα το πνεύμα του τζίνγκα. Η ιστορία -ή ο μύθος- λέει πως τον 16ο αιώνα πολλοί αφρικανοί σκλάβοι κατέφυγαν στις ζούγκλες του Αμαζονίου προκειμένου να γλιτώσουν από τους πορτογάλους αποίκους. Εκεί στα δάση δημιούργησαν, εξέλιξαν και τελειοποίησαν την πολεμική τέχνη του καποέιρα, της οποίας βασική κίνηση είναι το τζίνγκα. Όταν το 1888 καταργήθηκε στη χώρα η δουλοπαροικία και οι πρώην σκλάβοι εμφανίστηκαν στις πόλεις, διαπίστωσαν ότι η ελεύθερη κοινωνία δεν είχε χώρο γι’ αυτούς. Βρέθηκαν στο περιθώριο. Οι άνεργοι καποερίστας βρέθηκαν να υπηρετούν τα αφεντικά του υποκόσμου. Βρέθηκαν ξανά εγκλωβισμένοι. Σύντομα το καποέιρα απαγορεύθηκε, καθώς θεωρήθηκε ότι συνέβαλε στην έξαρση της εγκληματικότητας. Όσοι γνώριζαν την πολεμική τέχνη συνέχισαν να την ασκούν με άλλα μέσα. Το τζίνγκα πέρασε στο ποδόσφαιρο, το πλέον πολιτικό παιχνίδι του 20ου αιώνα. Οι χορευτικές κινήσεις της ζούγκλας έγιναν θεαματικές ενέργειες στο χορτάρι των γηπέδων. Τα πνεύματα ηρέμησαν. Το καποέιρα νομιμοποιήθηκε το 1940. Όμως, δέκα χρόνια μετά η καθεστηκυία τάξη βρήκε λόγο να το στιγματίσει. Κι όπως γίνεται σ’ αυτές τις περιπτώσεις η ιστορία ξαναγέννησε τον μύθο. Ήταν ο γιος εκείνου του Ντοντίνιο που θα έκανε περήφανους τους Βραζιλιάνους υπηρετώντας το τζίνγκα. Ο Έντσον Αράντες ντο Νασιμέντο, γιος του Ζοάο Ράμος ντο Νασιμέντο και της Σελέστε Αράντες, σε ηλικία μόλις δεκαπετά ετών, οδήγησε τη Βραζιλία στον θρίαμβο του 1958, όταν η Σελεσάο συνέτριψε με 5-2 την οικοδέσποινα του τουρνουά και φαβορί του τελικού Σουηδία.
Ο Ντίκο έγινε ο Πελέ κι έμεινε στην ιστορία. Στην πορεία γέρασε και μαζί του γέρασε ο 20ος αιώνας. Η Βραζιλία ανήλθε στον κόσμο και επιχείρησε τη ρήξη με το παρελθόν της. Μιμήθηκε τους μεγάλους του ανεπτυγμένου κόσμου. Στη συνείδηση των πολλών η διοργάνωση Μουντιάλ το 2014 και Ολυμπιακών Αγώνων το 2016 υπήρξε μια οικονομική καταστροφή. Τα τελευταία δύο χρόνια η χώρα βιώνει ένα διαρκές δικαστικό πραξικόπημα. Η προοδευτική πολιτική τάξη της χώρας αποβάλλεται από το πολιτικό παιχνίδι με τους κανόνες του οποίου έπαιξε. Το ημερολόγιο γράφει 2 Σεπτεμβρίου 2018. Η ανυπολόγιστη καταστροφή του Εθνικού Μουσείου έρχεται να προστεθεί στη μοιραία απόγνωση των μαζών. «Είδαν τον πολιτισμό ως μπίζνες κι όχι ως τη ψυχή του έθνους», λένε οι ιστορικοί για τους πολιτικούς. Κάπου στις φτωχογειτονιές ένας εννιάχρονος βλέπει, ακούει και ρωτά «γιατί».
