Του Νεκτάριου Μπουγδάνη*
- Η Ρωσία και το Ιράν είναι οι μέχρι στιγμής κερδισμένοι. Η μεν Ρωσία, επέκτεινε την επιρροή της στη μέση Ανατολή, η δε Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν πέτυχε μία σπουδαία νίκη που δεν είναι άλλη από τη διατήρηση της συνοχής της Συρίας, αλλά και της συνέχειας του κόμματος Μπάαθ και προσωπικά του Προέδρου Άσαντ.
Το 2011 ξεκίνησε η «Αραβική Άνοιξη», μια διαδικασία εξεγέρσεων και επαναστάσεων εναντίον αυταρχικών καθεστώτων που δέσποζαν για χρόνια και έμοιαζαν γερά θεμελιωμένα, αλλά τελικά κάποια από αυτά κατέρρευσαν υπό το βάρος της λαϊκής κινητοποίησης. Οι εξελίξεις που ακολούθησαν, με τη γιγάντωση του σαλαφιστικού Ισλάμ μέσα από οργανώσεις όπως το Ισλαμικό Χαλιφάτο (ISIS ή Daesh, αρχικά ISIL) και η al-Nusra (το Συριακό παρακλάδι της al-Qaeda), έθεσαν το ερώτημα: «Αραβική ή Ισλαμική Άνοιξη»; Αυτό που ξεκίνησε ως «Αραβική Άνοιξη» μετατράπηκε σε «Ισλαμική Άνοιξη», με αποτέλεσμα την όξυνση της σεχταριστικής σύγκρουσης μεταξύ σουνιτών και σιιτών.
Σήμερα, οι ΗΠΑ και οι κύριοι σύμμαχοί τους στην περιοχή (Σαουδική Αραβία - Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα - Ισραήλ), ο λεγόμενος σουνιτικός άξονας, ανταγωνίζονται ένα σιϊτικό τόξο (Ιράν - Συρία - Χεζμπολλάχ). Αυτή η αντιπαλότητα δημιουργήθηκε από τον ανταγωνισμό μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν στα πλαίσια της νέας τάξης πραγμάτων που αναδείχθηκε στη Μέση Ανατολή, με την υπογραφή της Συνθήκης του Καμπ Ντέϊβιντ μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ (17 Σεπτεμβρίου 1978) και την επανάσταση του Χομεϊνί στο Ιράν (Ιανουάριος 1978- Φεβρουάριος 1979).
Καμπ Ντέϊβιντ - Ιρανική Επανάσταση
Το 1979 συντελείται μία αποφασιστική αλλαγή στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Ενώ, υπό τον Πρόεδρο Κάρτερ, το Ισραήλ με την Αίγυπτο προχωρούν στη σύναψη ειρήνης, η Ιρανική Επανάσταση, υπό τον Χομεϊνί, φέρνει στην εξουσία τους κληρικούς και εγκαθιδρύει την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν. Η αλλαγή καθεστώτος με την εκδίωξη του Σάχη φέρνει την αλλαγή των περιφερειακών, αλλά και των διεθνών συσχετισμών. Οι επιπτώσεις είναι ποικίλες. Οι εταιρείες πετρελαίου του Ιράν φεύγουν από τα χέρια των δυτικών και περνούν στη Τεχεράνη. Το καθεστώς, στοχεύοντας στην εξαγωγή της Επανάστασης και σε όμορες χώρες, χρησιμοποιεί όχι μόνο τα ιδεολογικά όπλα που το έφεραν σε θέση εξουσίας, αλλά και τα σημαντικά έσοδα από την εθνικοποίηση των υδρογονανθράκων. Οι επιπτώσεις όμως δεν αφορούν μόνο τις σχέσεις Τεχεράνης-Δύσης, ούτε το μήνυμα της θρησκευτικής και πολιτικής αναγέννησης και χειραφέτησης προς τους σιϊτικούς πληθυσμούς της περιοχής. Διαταράσσονται εξίσου οι ιρανο-αραβικές και οι ιρανο-τουρκικές σχέσεις. Από τη μία, τα αραβικά καθεστώτα του Κόλπου με σιϊτικές μειονότητες φοβήθηκαν ένα ενδεχόμενο ντόμινο εξεγέρσεων, εξαιτίας του ιρανικού παραδείγματος, από την άλλη, η σύμμαχος των ΗΠΑ και μέλος του ΝΑΤΟ Τουρκία απέκτησε έναν ισχυρό ανταγωνιστή στη περιοχή, ο οποίος έφερε τη σημαία του Ισλάμ.
Ο Λίβανος
Το 1982 το Ισραήλ εισβάλλει στον Λίβανο, αποφασισμένο να προχωρήσει στην εκδίωξη της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO/ΟΑΠ), που έδρευε στη χώρα, ώστε να σχηματίσει μετέπειτα μια ζώνη ελέγχου εντός λιβανικού εδάφους. Η περιοχή εισέρχεται σε μια νέα φάση. Το πολιτικό σκηνικό στον Λίβανο αλλάζει και διαταράσσεται η ενδοκοινοτική ισορροπία. Η ισραηλινή κατοχή του νοτίου Λιβάνου θα διαρκέσει 18 χρόνια. Οι αντιδράσεις που προκαλεί η εισβολή είναι σοβαρές τόσο στον αραβικό χώρο, όσο και περιφερειακά, στις μουσουλμανικές χώρες της Τουρκίας και του Ιράν. Η κατοχή του νοτίου Λιβάνου και μια σειρά άλλων παραγόντων θα γεννήσουν τη Χεζμπολλάχ και την ανάληψη από πλευράς της της ορκισμένης αντίστασης του σιϊτικού πληθυσμού του Λιβάνου. Από εκείνο το σημείο, είναι ορατή η προσπάθεια της δημιουργίας συμμαχικού τόξου στην περιοχή, απέναντι στα σχέδια των ΗΠΑ και του Ισραήλ. Η δράση της Χεζμπολλάχ είναι από την αρχή δυναμική, ενώ εμφανίζει και μια τάση περαιτέρω ριζοσπαστικοποίησης.
Το 2006, το Ισραήλ εισβάλλει στο Λίβανο με αποτέλεσμα το Δεύτερο Πόλεμο του Λιβάνου. Εκεί συναντάει τη λυσσαλέα αντίσταση της Χεζμπολλάχ, η οποία κατορθώνει και αποκρούει την ισραηλινή στρατιωτική μηχανή σε έναν πόλεμο 33 ημερών. Το Ισραήλ, φιλοδοξούσε να διαλύσει ή έστω να αποδυναμώσει τη Χεζμπολλάχ, έτσι ώστε να μην έχει έναν εχθρό στα μετόπισθεν στην περίπτωση που αποφάσιζε να κινηθεί πολεμικά εναντίον του Ιράν αφού, με τη διάλυσή της Χεζμπολλάχ, θα αδυνάτιζε την Τεχεράνη. Οι ΗΠΑ, ήθελαν να δημιουργήσουν έναν νέο οδικό χάρτη στη Μέση Ανατολή, με την αδρανοποίηση της Χεζμπολλάχ και τη δημιουργία μιας κυβέρνησης στη Βηρυτό υπό τον έλεγχό της Ουάσιγκτον. Έτσι, με την επίτευξη αυτού του σκοπού, θα άνοιγε ο δρόμος για ενδεχόμενη επέμβαση των ΗΠΑ, ώστε να αλλάξουν τα καθεστώτα σε Δαμασκό και Τεχεράνη.
Πρώτος Πόλεμος του Κόλπου
Τον Αύγουστο του 1990, ο Σαντάμ Χουσεΐν εισβάλλει στο Κουβέιτ. Ο άλλοτε σύμμαχος περνάει την «κόκκινη γραμμή» της Δύσης, με αποτέλεσμα τον Πόλεμο του Κόλπου στις αρχές του 1991 και την ανακήρυξη από τον Πρόεδρο Μπους τον πρεσβύτερο της «νέας Τάξης Πραγμάτων». Οι επιπτώσεις σε περιφερειακό επίπεδο ήταν σημαντικές, καθώς τα αραβικά κράτη βρέθηκαν μπροστά στο δίλημμα της εύνοιας των ΗΠΑ, από τη μία, και της συμμετοχής σε έναν πόλεμο της Δύσης ενάντια σε μια αραβική χώρα, από την άλλη, τη στιγμή που το Σ. Α. του ΟΗΕ έδινε την πολεμική έγκριση. Ο Πόλεμος του Κόλπου σηματοδότησε την αναδιάταξη των συμμαχιών της περιοχής. Το Ιράκ αποδυναμώθηκε, τη στιγμή που αντίστοιχα ενδυναμώθηκε η θέση του Ιράν. Έτσι, ξεκινάει και η αποσύνθεση του ισχυρού ως τότε Αραβικού Συνδέσμου.
Ο Αμερικανικός 21οςαιώνας
Η άνοδος των νέο-συντηρητικών στην ηγεσία των ΗΠΑ, το 2001, υπό τον Τζωρτζ Μπους το νεώτερο, σηματοδότησε την εφαρμογή ενός προγράμματος που μιλούσε για τον «Αμερικανικό 21ο αιώνα», μέσω της διάδοσης των «δυτικών αρχών και αξιών» σε παγκόσμια κλίμακα. Η διάθεση της επιβολής της αμερικάνικης εξωτερικής πολιτικής με τη χρήση βίας, σε όποιον δεν συμβάδιζε με τις πολιτικές του Λευκού Οίκου, ήταν εμφανής. Η επίθεση της αλ-Κάιντα σε αμερικανικό έδαφος έδωσε την ευκαιρία στις ΗΠΑ να εισβάλλουν αρχικά στο Αφγανιστάν και μετέπειτα στο Ιράκ, τοποθετώντας φίλα προσκείμενες κυβερνήσεις που τις προστάτευε ο αμερικανικός στρατός. Η Τεχεράνη, διαβλέποντας την προσπάθεια των ΗΠΑ να την περικυκλώσουν προχωράει το πυρηνικό της πρόγραμμα. Η Διοίκηση Ομπάμα, ρεαλιστικώς σκεπτόμενη, πρωτοστατεί και υπογράφει τη Διεθνή Συνθήκη για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, τερματίζοντας ταυτόχρονα ένα εμπάργκο 35 χρόνων. Η απόσυρση των ΗΠΑ υπό τη Διοίκηση Τραμπ, από τη Διεθνή Συμφωνία, είναι γεγονός τεράστιας σημασίας με απρόβλεπτες συνέπειες.
Το σημερινό σκηνικό
Ο συριακός εμφύλιος τελειώνει, με τη μορφή τουλάχιστον που τον ξέραμε, και όσοι ενεπλάκησαν σε αυτόν ετοιμάζονται για τις επερχόμενες διαδικασίες ειρήνευσης. Το αποτέλεσμά τους θα διαμορφώσει αργά ή γρήγορα το τοπίο της μεταπολεμικής Συρίας, που σε μεγάλο βαθμό θα επηρεάσει την ευρύτερη περιοχή.
Η Ρωσία και το Ιράν είναι οι μέχρι στιγμής κερδισμένοι. Η μεν Ρωσία, επέκτεινε την επιρροή της στη μέση Ανατολή, σε μεγαλύτερη κλίμακα από αυτή που είχε την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης. Η διατήρηση στην εξουσία του Άσαντ, αλλά και ο μη διαμελισμός της Συρίας, ισχυροποίησαν τη Ρωσία. Η διατήρηση του σιϊτικού τόξου πιστώνεται και στη βοήθεια της Μόσχας. Η «πρόσκληση» της Συριακής Κυβέρνησης προς τη Ρωσία για ενεργή ανάμειξη στα εσωτερικά της δίνει στην εξωτερική πολιτική του Κρεμλίνου τη δυνατότητα να εγκατασταθεί στο συριακό -και άρα μεσανατολικό έδαφος- και μετά τη λήξη του πολέμου. Την ίδια στιγμή η Ρωσία διατηρεί γέφυρες με τον μη-κρατικό Κουρδικό παράγοντα, σύμμαχο των ΗΠΑ, αλλά και πολύ καλές σχέσεις με το Ισραήλ, επίσης σύμμαχο των ΗΠΑ.
Η δε Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν πέτυχε μία σπουδαία νίκη που δεν είναι άλλη από τη διατήρηση της συνοχής της Συρίας, αλλά και της συνέχειας του κόμματος Μπάαθ και προσωπικά του Προέδρου Άσαντ. Η διάλυση του σιϊτικού τόξου μέσα από το διαμελισμό της χώρας ή τη σφαγή της κυρίαρχης πολιτικά φυλής των Αλαουϊτών, θα σήμαινε έναν σοβαρό κίνδυνο για την επιβίωση του ίδιου του Ιράν. Η διατήρηση του τόξου σημαίνει τη συνέχεια της δυνατότητας της Τεχεράνης να κρατάει ετοιμοπόλεμη και δυνατή τη Χεζμπολλάχ στον Λίβανο. Οι 120.000 πύραυλοι που η Χεζμπολλάχ απειλεί να ρίξει στο Ισραήλ, αν οι ΗΠΑ επιτεθούν στο Ιράν, είναι ένα δυνατό χαρτί διαπραγμάτευσης. Η συμβολή Ιρανών στο συριακό έδαφος και η βοήθεια προς τον Πρόεδρο Άσαντ είναι η εγγύηση της διατήρησης της παρουσίας τους στην επόμενη μέρα της χώρας.
* Υποψήφιος διδάκτορας Μεσανατολικών Σπουδών Συντονιστής Τμήματος Διεθνών Σχέσεων και Εξωτερικής Πολιτικής ΣΥΡΙΖΑ
