ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ*
Ο εορτασμός της παγκόσμιας ημέρας του πρόσφυγα την περασμένη Τετάρτη συνέπεσε με τη δημοσιοποίηση των νέων προτεινόμενων μέτρων της Ε.Ε. για «την αντιμετώπιση του προσφυγικού φαινομένου». Όλα τα προτεινόμενα μέτρα συνιστούν τακτικές απώθησης των προσφύγων, εμπέδωσης της Ευρώπης - φρούριο και μεγιστοποίησης των βιοπολιτικών ελέγχου των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Αν δεν ήταν πραγματικότητα, θα μπορούσε να είναι φάρσα: ούτε μια σοβαρή μελέτη δεν έχει αποδείξει την αποδοτικότητα αυτών των μέτρων στον περιορισμό των πληθυσμών που μετακινούνται εξαιτίας κοινωνικοπολιτικών και περιβαλλοντικών καταστροφών.
Πάρα πολλές αυτοκρατορίες, από την κινεζική του 12ουαιώνα μέχρι τη σοβιετική τής εποχής του Ψυχρού Πολέμου, έχουν επενδύσει απίθανους υλικούς και ανθρώπινους πόρους για να περιορίσουν την κίνηση πληθυσμών από και προς το έδαφός τους. Όλες αυτές οι προσπάθειες είχαν το ίδιο αποτέλεσμα. Όχι μόνο απέτυχαν παταγωδώς, αλλά συμπαρέσυραν τις κοινωνίες και τις πολιτικές ελίτ που τις υιοθέτησαν. Η μόνη διαφορά σε όλες αυτές τις περιπτώσεις συνίσταται στο χρονικό διάστημα ανάμεσα στην υιοθέτηση των πολιτικών απώθησης και το σημείο της κοινωνικοπολιτικής κατάρρευσης. Αυτό που πρέπει πάντα να έχουμε κατά νου είναι ότι μια ξενοφοβική προσφυγική και μεταναστευτική πολιτική δεν συνιστά μόνο καταδίκη σε θάνατο πολλών ευάλωτων προσφύγων και μεταναστών, αλλά θανάσιμο δηλητήριο για τις κοινωνίες υποδοχής.
Η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία, παρότι πιο άμεσα επηρεαζόμενες από τις αφίξεις προσφύγων, φαίνεται να διαφοροποιούνται από την αυτοκαταστροφική πορεία των κοινωνιών της ανατολικής και βορειοδυτικής Ευρώπης. Αυτή τους η επιλογή καθορίζει αλλά και καθορίζεται από τις ευρύτερες πολιτικές ανακατατάξεις στην Ευρώπη. Άρα, εξ ορισμού υπόκειται σε περιορισμούς. Το «πλεονέκτημα της καθυστέρησης» ανάπτυξης ξενοφοβικών πολιτικών στις κοινωνίες του ευρωπαϊκού Νότου μπορεί να αποβεί σωτήριο δεδομένο γι’ αυτές τις χώρες.
Οι παραπάνω επισημάνσεις δεν σημαίνουν ότι η χώρα μας θα πρέπει να απεμπολήσει τα δικαιώματα ελέγχου των συνόρων της. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια περαιτέρω συστηματική ανάπτυξη όσων ήδη κάνουμε εδώ και τρία χρόνια. Άλλωστε οι αρχές με τις οποίες η κυβέρνηση κινήθηκε στο προσφυγικό υπαγορεύτηκαν από το κύμα αλληλεγγύης προς τους πρόσφυγες που βιώσαμε τα προηγούμενα χρόνια. Χωρίς να παραβλέπουμε τις όποιες δυναμικές ανακατατάξεις στο κοινωνικό επίπεδο, διαπιστώνουμε ότι αυτές οι αρχές συνιστούν θεμελιακό πεδίο προστασίας του πολιτικού μας συστήματος από ακραίες αυταρχικές και αντιδημοκρατικές εκτροπές.
Το κρίσιμο ερώτημα στο προσφυγικό δεν είναι «πόσους πρόσφυγες χωράει η χώρα;». Αυτό το ερώτημα είναι μάλλον άτοπο στον βαθμό που η απάντηση ετεροκαθορίζεται από απροσδιόριστους παράγοντες, αρκετών εκ των οποίων δεν έχουμε τον έλεγχο. Το κρίσιμο ερώτημα είναι «τι κάνουμε με τους πρόσφυγες που σε κάθε περίπτωση θα έχουμε στη χώρα;». Η απάντηση συνίσταται στη συνέχεια της πολιτικής θετικής υποδοχής των προσφύγων και άλλων ευάλωτων κοινωνικών ομάδων που βρίσκονται στις ακτές μας, στην ανθρωπιστική αντιμετώπιση των μεταναστών και σε λογικά κριτήρια σχετικά με το ποιοι θα μείνουν και ποιοι θα αποχωρήσουν, σε διαδικασίες και υποδομές που σέβονται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια ειδικά στην πρώτη φάση εισόδου στη χώρα, σε προσωπικό ικανό σε αριθμούς και ειδικά επιμορφωμένο, σε ταχύτερους ρυθμούς απάντησης στα αιτήματα παραμονής στην Ελλάδα με εξασφάλιση του καθεστώτος διαφάνειας και πολλαπλών σταδίων επανάληψης της κρίσης, σε εξασφάλιση των συνθηκών διαβίωσης, διατροφής, υγειονομικής περίθαλψης και εκπαίδευσης για χρόνο ικανό ως προς την κοινωνική τους ένταξη.
Ειδικά στο θέμα της εκπαίδευσης πρέπει να μην αφήσουμε καμία γωνιά της ηπειρωτικής και νησιωτικής χώρας σε καθεστώς εξαίρεσης. Ανεξαρτήτως του αν τα προσφυγόπουλα θα περάσουν σύντομα από τη χώρα προς άλλον προορισμό, από το αν θα μείνουν για κάποιο χρονικό διάστημα μέχρι να αποφασίσουν τον επόμενο προορισμό ή την επιστροφή στην πατρίδα τους, είναι πολύ βασικό να θέσουμε, μέσω της εκπαίδευσης, τους όρους της κοινωνικής τους ένταξης στο ευρωπαϊκό συγκείμενο. Κανείς δεν γεννιέται πρόσφυγας. Πρόσφυγας γίνεται κάποιος καθώς ακολουθεί μια διαδικασία βίαιης απομάκρυνσης από την πατρίδα του. Ως κοινωνία μας ενδιαφέρει να παρέμβουμε όσο πιο γρήγορα γίνεται, όσο πιο θετικά μπορούμε στην πρώτη φάση συγκρότησης της προσφυγικής ταυτότητας. Εν τέλει η παρέμβαση αυτή αφορά τόσο εμάς όσο και τους πρόσφυγες.
* Ο Γιώργος Αγγελόπουλος είναι γενικός γραμματέας του υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων
