(...) έχεις βλέμμα διαπεραστικό, αλλά αυτό δε λέει και
πολλά, ο λαός τριγυρνά έτσι κι αλλιώς στους δρόμους
και τραβά το βλέμμα πάνω του,
εσύ όμως έχεις το θάρρος αυτού του βλέμματος
και κυρίως τη δύναμη να βλέπεις και πέρα απ’ αυτό το βλέμμα.
Φραντς Κάφκα, «Γράμματα στη Μίλενα»
ΤΟΥ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΤΡΑΝΟΥ*
Το βιβλίο της Μαργκαρέτε Μπούμπερ - Νόυμαν, Μίλενα από την Πράγα (1963) αποτελεί την πρώτη βιογραφία που γράφτηκε για τη ζωή της Μίλενα Γιέσενσκα, η οποία δολοφονήθηκε στο Ράβενσμπρουκ.
Με ανυπέρβλητη δύναμη αποτυπώνεται η σκληρή καθημερινότητα του ναζιστικού στρατοπέδου όπου βρέθηκαν έγκλειστες οι δύο γυναίκες. Το βιβλίο ανατρέχει επίσης στα χρόνια της νεότητας της αγαπημένης τού Φραντς Κάφκα, στην Πράγα και στη Βιέννη, αναδεικνύοντας την αντισυμβατική προσωπικότητά της. Στη ζωή της Μίλενα το ατομικό και το συλλογικό στοιχείο υπήρξαν αδιαχώριστα συνυφασμένα. Έφεραν πάνω τους όλα τα σημάδια των ιδεολογικών, πολιτικών και καλλιτεχνικών τάσεων που χαρακτήριζαν την περίοδο του Μεσοπολέμου, τότε που το όραμα της επανάστασης συμβάδιζε με τα οράματα των πρωτοποριακών κινημάτων στον χώρο της τέχνης.
Το ίδιο συνέβη με το ημερολόγιο που κρατούσε σε μικρά τεφτέρια ο κρατούμενος Λεωνίδας Γιασημακόπουλος και στο οποίο κατέγραφε την καθημερινότητα στο ναζιστικό στρατόπεδο Παύλου Μελά της Θεσσαλονίκης, τόπο φρικτών βασανιστηρίων και εκτελέσεων κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής. Έλληνες δωσίλογοι -ιδεολογικοί πρόγονοι αυτών που πρωτοστάτησαν το Σάββατο 19 Μαΐου 2018 στην άγρια επίθεση κατά του Γιάννη Μπουτάρη- τον κατέδωσαν ως οργανωτή του ΕΑΜ.
Σάββατο 11 Ιουλίου 1942 στην πλατεία Ελευθερίας συμβαίνει ο δημόσιος εξευτελισμός 9.000 Εβραίων. Η συγκλονιστική αφήγηση προέρχεται από τα απομνημονεύματα του Γιομτώβ Γιακοέλ: “[...] ομάδες Γερμανών υποχρεώνουν Ισραηλίτας εις εκτέλεσιν εξευτελιστικών κινήσεων (τούμπες) υπό τα όμματα των χριστιανών περίεργων και θεατών[...] Είναι άξιο παρατηρήσεως το γεγονός ότι εις την περιπέτειαν αυτήν της ομαδικής καταγραφής και εξαναγκαστικής συγκεντρώσεως προς εργασία 8.000 - 9.000 Ισραηλιτών Ελλήνων πολιτών, ουδεμία εξεδηλώθη αντίδρασις ούτε της χριστιανικής κοινωνίας ούτε των κρατικών και τοπικών αρχών”.
Ο μαζικός εξευτελισμός των Εβραίων της Θεσσαλονίκης από τους Ναζί το μαύρο Σάββατο του 1942 σημαδεύτηκε για πάντα από την πλήρη αδιαφορία των χριστιανών συμπολιτών τους. Αυτούς, μπορεί κανείς να τους διακρίνει (υπάρχουν φωτογραφίες εκείνης της ημέρας που προέρχονται από το Γερμανικό Ομοσπονδιακό Αρχείο, το Deutsches Bundesarchiv, αποσιωπημένες για ευνόητους λόγους και αντιδημοφιλείς ακόμη και σήμερα) να παρακολουθούν φιλοπερίεργα τη βίαιη μεταχείριση των συμπολιτών τους από τα παράθυρα και τα μπαλκόνια τους, χωρίς να επεμβαίνουν. Μερικοί απεικονίζονται αναμεμειγμένοι με τους Γερμανούς κάτω από τη βολική σκιά των δένδρων. Η οδυνηρή ταπείνωση των Εβραίων δεν προκάλεσε ούτε ένα επίσημο διάβημα διαμαρτυρίας των αρχών, πολιτικών και εκκλησιαστικών, έστω για τα μάτια του κόσμου.
Σήμερα, ανησυχητικές αναλογίες μπορεί να εντοπίσει κανείς στην απαθή συμπεριφορά των θεατών και των παρευρισκόμενων θεσμικών παραγόντων στα πρόσφατα νταηλίκια των ακροδεξιών εναντίον του Γιάννη Μπουτάρη. Σε ό,τι αφορά το μπούλινγκ, είναι γνωστό πως οι καταστάσεις εκφοβισμού συνήθως αφορούν πολύ περισσότερους από τους θύτες και το θύμα. Περιλαμβάνουν τους παρευρισκόμενους που είτε παρακολουθούν αμέτοχοι τον εκφοβισμό, χωρίς να επεμβαίνουν για να τον σταματήσουν, είτε υποκινούν τους δράστες. Αυτοί εγκρίνουν ανοιχτά τη βία και δεν κρατιούνται όταν τελικά αυτή ξεσπάσει. Ενθαρρύνουν τους νταήδες με χαμόγελα, με φωνασκίες και με απρεπή σχόλια που παγιδεύουν το θύμα και τονώνουν τον αναιμικό ανδρισμό των νταήδων.
Τα ερωτήματα που αφορούν στη Δικαιοσύνη -γιατί αφέθηκε στη λύσσα των ακροδεξιών μόνος ο δήμαρχος, πού ήταν η αστυνομία, τι έκαναν και τι κυρίως δεν έκαναν οι πολιτικοί και οι δημοτικοί «άρχοντες» οι οποίοι ήταν παρόντες, τι έπραξαν ή δεν έπραξαν οι διοργανωτές ώστε να αποτρέψουν τα επεισόδια δεν χρειάζεται καν να απαντηθούν. Η ιλαρότητα των (πολλών) αστυνομικών που συνωστίζονταν κατόπιν εορτής μπροστά στην κοντινή Λέσχη των Αξιωματικών διαφωτίζει όλους μας -αν όντως χρειαζόμαστε στο ελάχιστο αυτού του είδους τον «διαφωτισμό»- για το τι πραγματικά συνέβη.
* Ο Τριαντάφυλλος Τρανός διδάσκει στο ΑΠΘ
