Του Αντιλιάν Κοτζάι *
Πενήντα χρόνια πριν πραγματοποιήθηκε στη Γαλλία μία από τις πιο ριζοσπαστικές κοινωνικές «εκρήξεις» στην ιστορία του 20ού αιώνα. Το αποτέλεσμα ήταν να αμφισβητηθούν όλες οι δεδομενικότητες και οι κοινωνικές αξίες εκείνης της εποχής. Πριν διεισδύσουμε στις αντιφάσεις και στην τεράστια επιρροή που άσκησε σε όλα τα επίπεδα του βίου η εξέγερση του Μάη του ''68 (οικονομικό, πολιτισμικό, αξιακό), θα πρέπει να αναφέρουμε τις ιστορικές συνθήκες που γέννησαν αυτό το κίνημα και τα ρηξικέλευθα αιτήματά του.
Όπως κάθε κοινωνική διαδικασία, έτσι και ο Μάης του ''68 δεν έπεσε από τον ουρανό, όπως θα έλεγε ο Μαρξ, αλλά γεννήθηκε σε συγκεκριμένες πολιτικοκοινωνικές συνθήκες, όπου οι αντιφάσεις και οι αντιθέσεις οξύνθηκαν. Πιο συγκεκριμένα, μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου αποκρυσταλλώθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο ένας νέος συσχετισμός δύναμης με τις ισορροπίες σε συνεχή ρευστότητα. Οι ανακατατάξεις στο επίπεδο της παγκόσμιας εξουσίας δημιούργησαν την εποχή του Ψυχρού Πολέμου και τη συνεχή ένταση μεταξύ της καπιταλιστικής Δύσης και της σοσιαλιστικής Ανατολής.
Στη Δύση και στις κύριες χώρες της επικράτησε το κεϋνσιανό πρότυπο, που εξασφάλιζε για την κοινωνική πλειοψηφία πολύ σημαντικά δημόσια αγαθά, όπως δωρεάν παιδεία, υγεία και στέγαση. Η «χρυσή εποχή του καπιταλισμού», όπως ονομάστηκε αυτή η περίοδος, ήταν αποτέλεσμα των πολλών εργατικών θυσιών και διεκδικήσεων, αλλά και προϊόν της μεγάλης πίεσης που ασκούσε η Σοβιετική Ένωση στις δυτικές χώρες.
Παράλληλα εκείνη την εποχή εντεινόταν και η διαδικασία της αποαποικιοποίησης, με αποτέλεσμα ο κόσμος να μεταβάλλεται με γρήγορους ρυθμούς και να δημιουργούνται νέα αιτήματα στον ιστορικό ορίζοντα. Πολύ σημαντικό στοιχείο που επιτάχυνε την κοινωνική κίνηση και την ανάδυση νέων ριζοσπαστικών αιτημάτων ήταν και η ανάδειξη του αντιπολεμικού κινήματος, ως απάντηση στην αμερικανική επέμβαση στο Βιετνάμ.
Όλα τα προαναφερθέντα συμπυκνώνονται με ενάργεια στην εξέγερση του Μάη του 1968. Όλα ξεκίνησαν από μια χούφτα φοιτητών που κατέλαβαν τη σχολή τους μετά από διαμάχη τους με τη διοίκηση του πανεπιστημίου και την αστυνομία. Λίγες μέρες αργότερα η φλόγα της εξέγερσης των νέων φοιτητών είχε διαχυθεί σε όλη τη Γαλλία, με αποτέλεσμα ο ξεσηκωμός να λάβει παλλαϊκά χαρακτηριστικά. Φοιτητές, εργαζόμενοι, ακόμη και μαθητές έγιναν μία γροθιά αμφισβητώντας κάθε κοινωνική παραδοχή και οτιδήποτε θεωρούνταν ως αυτονόητο.
Συνθήματα όπως το «Απαγορεύεται το απαγορεύεται» και «Είστε ρεαλιστές, ζητήστε το αδύνατον» υποδηλώνουν με γλαφυρότητα την κατεύθυνση του Μάη: κοινωνική χειραφέτηση και άρση κάθε καταπίεσης. Με την εξέγερση του ''68 έγινε σαφές ότι οι νέοι αμφισβητούν τον τρόπο ζωής των παλαιότερων γενεών καθώς και το μέλλον που επιφυλάσσεται για τους ίδιους, δηλαδή ησυχία, τάξη και ασφάλεια. Στη θέση των συντηρητικών αξιών οι νέοι και οι νέες θέτουν ως αιτήματα την αλληλεγγύη, τη δημοκρατία, την ειρήνη και την άρση κάθε κοινωνικής ή φυλετικής διάκρισης.
Μετά όμως από λίγους μήνες, η εξέγερση και ο στρατηγικός στόχος της κοινωνικής απελευθέρωσης είχαν ηττηθεί, με εκλογικό αποτέλεσμα την επικράτηση και την ενδυνάμωση του Ντε Γκωλ στις εκλογές. Η ήττα αυτή έχει σημαδέψει την ιστορία της Αριστεράς και δεν μπορεί να νοηθεί με όρους τυχαιότητας ή κοινωνικού αυτοματισμού, αλλά χρειάζεται να αναζητηθούν οι βαθύτερες αιτίες της αποδυνάμωσης ενός τόσο ισχυρού κινήματος.
Βασικότερη από άλλες είναι πως έλειπε το πολιτικό υποκείμενο που θα έδινε συνεκτικότητα και θα μορφοποιούσε τα ριζοσπαστικά αιτήματα σε εφαρμοσμένη πολιτική. Αυτό τεκμηριώνεται και από την προσέγγιση του Κομμουνιστικού Κόμματος Γαλλίας, που κράτησε μία φοβική στάση στην αυθόρμητη κίνηση των μαζών. Τα θεωρητικά εργαλεία του οικονομισμού δεν μπορούσαν να εξηγήσουν τη δυναμική του κινήματος και την ετερόκλητη σύνθεση των εξεγερμένων κοινωνικών δυνάμεων.
Από τις «στάχτες» του Μάη του 19'68 αναδύεται η Νέα Αριστερά, η οποία αποδεσμεύεται από τον σοβιετικό οικονομισμό και ενσωματώνει τα αιτήματα του Μάη σε οικονομικό, πολιτικό και πολιτισμικό επίπεδο. Ωστόσο η νεοφιλελεύθερη ορθοδοξία επικράτησε στον δυτικό κόσμο και αφαίρεσε τα περιεχόμενα των αιτημάτων του Μάη του 1968: τα αναποδογύρισε προσδίδοντάς τους μία ατομικίστικη λογική.
Το σύνθημα του Μάη «Παίρνω τις επιθυμίες μου για πραγματικότητα» υλοποιείται στη νεοφιλελεύθερη εποχή ως «Καταναλώνω ό,τι θέλω, εφόσον το θέλω». Το δόγμα του ατομικισμού και του κοινωνικού δαρβινισμού μεταφέρεται και στις ανθρώπινες σχέσεις, με αποτέλεσμα αξίες όπως η κοινωνική δικαιοσύνη και η αλληλεγγύη να δαιμονοποιηθούν.
Εν κατακλείδι, ο Μάης του '68 δεν κατάφερε να πραγματώσει τα αιτήματά του, ωστόσο θα πρέπει να τονίσουμε ότι ταρακούνησε την ιστορική κίνηση και λειτουργεί σαν φάρος για κάθε καταπιεσμένο. Οι ιδέες της εξέγερσης είναι στις ημέρες μας πιο επίκαιρες από ποτέ. Στην εποχή του νεοφιλελεύθερου ρεαλισμού εμείς «Ζητάμε -ακόμα- το αδύνατο». Η Αριστερά μπορεί να μετασχηματίσει την κοινωνία μόνο όταν επιδιώκει το αδιανόητο της κάθε εποχής, αποφεύγοντας βεβαίως τις παγίδες που κρύβει ο επαναστατικός βολονταρισμός και διαβάζοντας κάθε φορά τον συσχετισμό δύναμης με σκοπό τη μετατόπισή του υπέρ των συμφερόντων της κοινωνικής πλειοψηφίας.
* Απόφοιτος μεταπτυχιακού τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Κοινωνιολογίας ΕΚΠΑ, μέλος της Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ
