Του Νίκου Ροή*
"Πάντων χρημάτων μέτρον εστίν άνθρωπος,
των μεν όντων ως έστιν, των δε μη όντων ως ουκ έστιν".
Όταν ο Πλάτων έβαλε στο στόμα του Πρωταγόρα αυτή τη φράση, στη λέξη "χρημάτων" δόθηκαν πολλές ερμηνείες, όλες όμως συγκλίνουν ότι στο νόημά της δεν περιέχεται μόνο η υλιστική έννοια των αγαθών, αλλά και όλες οι ποιοτικές εσωτερικές αρχές που διακατέχουν την ανθρώπινη οντότητα και μέσω αυτών ο καθένας ξεχωριστά αντιλαμβάνεται με τον δικό του τρόπο ό,τι υπάρχει αλλά και την αιτία για το τι δεν υπάρχει.
Είναι τραγικό στην αυγή αυτού του αιώνα τα προβλήματα που συνταράσσουν όλη την παγκόσμια κοινότητα να είναι η φτώχεια και η ανεργία. Μετά τα μεγάλα βήματα της ανθρωπότητας σε τεχνολογία και εξέλιξη προϊόντων, θα περίμενε κάποιος ότι την οδηγούσαν, αν όχι σε μια ολοκληρωτική ευημερία, τουλάχιστον σε συνεχή μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων και της φτώχειας.
Από την άλλη πλευρά, η τεχνολογική επιτάχυνση σπρώχνει την ανθρωπότητα σε μια νέα εποχή, σε μια νέα βιομηχανική επανάσταση, την τετάρτη στην Ιστορία, με χαρακτηριστικά τη διαδραστικότητα των μέσων πληροφορικής και πυλώνα (additive manufacturing) τη σύνθετη παραγωγή. Αυτή θα στηρίζεται στον σχεδιασμό του προϊόντος, στην τρισδιάστατη εκτύπωση και την προχωρημένη ρομποτική παραγωγή. Η νέα παραγωγική σύλληψη θα φέρει και νέα αντίληψη στη βιομηχανία, τη δημιουργία νέων προϊόντων και υπηρεσιών, την έρευνα και την ανάπτυξη καινοτομίας έως τη μεταλλαγή των προϊόντων, έχοντας κοινό παρονομαστή την αυτοματοποίηση και τη διαδραστικότητα.
Ποιες θα είναι οι κατευθύνσεις αυτής της επανάστασης;
Η καθημερινότητα της ανθρώπινης ζωής θα μπει σε μια απρόβλεπτη περιπέτεια, που θα στροβιλίσει τις κοινωνικές και οικογενειακές σχέσεις κάνοντάς τες ακόμη πιο σύνθετες και δύσκολες σε συμπεριφορές, συναισθήματα, επιθυμίες για έρωτα και φιλία, οικογενειακές δομές. Ο τρόπος παραγωγής και επικοινωνίας, γρήγορος και με τεράστια κοινωνική διάχυση, θα φέρει κοντά τομείς της επιστήμης, όπως η Ψυχολογία και η Ψυχανάλυση, την Παθολογία, τα Εφαρμοσμένα Μαθηματικά, την ανάπτυξη του software, φτάνοντας τις ανθρώπινες σχέσεις σε νέα όρια.
Πρέπει να τρομάζουμε;
Όποιος και να είναι ο κύκλος της παραγωγής και της ανθρώπινης επέμβασης το τελικό προϊόν δεν θα αλλάξει, θα συνεχίσουμε να παράγουμε σιδερένια κουταλιά, πιρούνια, μαχαίρια, πήλινα πιάτα για να μπορεί η οικογένεια να μαζεύεται και να τρώει μαζί. Τα ρούχα θα προσαρμόσουν την αισθητική τους, ξανά να μας προστατεύουν, αλλά και να είμαστε ωραίοι, να μπορούμε να ερωτευόμαστε, να βγαίνουμε με τους φίλους για καφέ και διασκέδαση, τα αυτοκίνητα θα είναι τελείως αυτόνομα, αλλά το πού θα μας πάνε θα είναι επιλογή δίκη μας.
Εμείς καθορίζουμε τις ανθρώπινες σχέσεις στη διαδικασία της παραγωγής και κανείς δεν είναι αθώος για τη θετική ή αρνητική κατεύθυνση.
Επιστρέφοντας στη σημερινή εξέλιξη της τεχνολογίας και της επιστήμης, που μεγεθύνεται με λογαριθμικούς ρυθμούς ενώ η παραγωγή αγαθών τις ακολουθεί σε αυτή τη μεγέθυνση, πάντα με τους οικονομικούς κύκλους της, η χειρωνακτική εργασία έχει περάσει ανεπιστρεπτί σε ήσσονα σημασία για την ανάπτυξη, αλλά την ίδια μεγέθυνση ακολουθούν δυστυχώς η ανθρώπινη φτώχεια και δυστυχία.
Σε αυτό το ζοφερό παρόν, η κυρίαρχη άποψη ανάμεσα στους οικονομικούς αναλυτές είναι ότι το πρόβλημα της οικονομικής μεγέθυνσης οφείλεται στην έλλειψη ανταγωνιστικότητας, επικεντρώνοντας έτσι τον τελευταίο μισό αιώνα τις προσπάθειες των αναλύσεων στη μαθηματική απεικόνιση της παραγωγικότητας και των άλλων συντελεστών της ανταγωνιστικότητας.
Δυστυχώς, όμως, για τις θεωρίες δεν επιβεβαιώνονται σε επίπεδο κοινωνίας αλλά μόνο σε επίπεδο επιχειρήσεων, βάζοντας το μοναδιαίο κόστος εργασίας, την αντανάκλαση του συνολικού κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος και την κατανομή του εισοδήματος μεταξύ μισθών και κερδών, ως τον κύριο πρωταγωνιστή.
Φυσικά και ενδιαφέρει την κοινωνία κάθε επιχείρηση που δρα στο περιβάλλον της να αυξάνει την ανταγωνιστικότητα και την παραγωγή της και να μεγεθύνει την κερδοφορία της, γεγονός που η πραγματική ζωή και η οικονομική ανάλυση αναφανδόν σαν υπόθεση απορρίπτουν. Στην περίπτωση αυτή έχουμε ως βαλβίδα ασφαλείας τις εξαγωγές, οι οποίες μειώνουν την πίεση μεταξύ εταιρειών και έχουν θεραπευτικά αποτελέσματα στην κοινωνία και την οικονομία.
Μα και η υπόθεση των εξαγωγών είναι έωλη, γιατί εκ της λογικής δεν μπορούμε να έχουμε ταυτόχρονα σε όλες τις οργανωμένες κοινωνίες ιδία ανταγωνιστικότητα, παραγωγικότητα και εξαγωγές.
Για την Ελλάδα, το μεγάλο ζητούμενο είναι η παραγωγικότητα και η ανταγωνιστικότητα στη μετά Μνημονίων εποχή, καθιστώντας την απάντηση για το τι συνέβη στην ανάπτυξη της κοινωνίας και της οικονομίας πριν από την κρίση να είναι βασικό εργαλείο ανάλυσης πώς θα οικοδομήσουμε το νέο παραγωγικό μας μοντέλο.
Πρέπει να δοθούν απαντήσεις σχετικά με το ποια ήταν εκείνα τα στοιχεία που γέννησαν τις παθογένειες μιας ολόκληρης κοινωνίας ώστε να θεωρεί ορθό το πρόδηλα λάθος.
Τέλος, πρέπει να βγει το συμπέρασμα αν με διορθωτικές κινήσεις μόνο οικονομικού τύπου τα πάντα διορθώνονται και επανέρχεται "η τάξη" ή χρειάζεται να δούμε από την αρχή όλες εκείνες τις απόλυτες βεβαιότητες, πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές, πολιτιστικές, και να αρχίσουμε έναν εθνικό διάλογο, μια επανεκκίνηση μετά την καταστροφή, που θα φέρει την ευημερία και την ευτυχία στον τόπο.
* Ο Νίκος Ροής είναι συντονιστής Τμήματος Βιομηχανίας του ΣΥΡΙΖΑ
