Του Αδάμ Γιαννίκου
«Χωρίς ευαισθησία για κανέναν και για τίποτα, τον οδηγεί ένα επίμονο πάθος για την αναζήτηση της απόλυτης αλήθεια», γράφει ο Αλμπέρ Καμύ για τον ήρωά του στον «Ξένο». Ένας αδιάφορος γραφειοκράτης, τυφλωμένος απ’ τον ήλιο σε μια άνιση αναμέτρηση, διαπράττει φόνο, συλλαμβάνεται και καταδικάζεται σε θάνατο. Ο Μερσό όχι μόνο δεν δείχνει μεταμέλεια, αλλά εκφράζει τον θυμό του απέναντι σε όσους τον συνεπικουρούν, ισχυριζόμενος ότι κανένας δεν έχει δικαίωμα να κρίνει τους άλλους ή τον ίδιο. Η παραμονή του στη φυλακή εξελίσσεται σε μια αναμέτρηση με τους προσωπικούς του φόβους. Στα λόγια του γαλλοαλγερινού συγγραφέα ο ήρωάς του αρνείται την κοινωνική σύμβαση του ψέματος που κάνει τη ζωή ευκολότερη. Για τον νόμο και την τάξη είναι ένα τέρας. Για τον εαυτό του είναι ένας ελεύθερος κι ευτυχισμένος άνθρωπος, από τη στιγμή που αποδέχεται το αναπόφευκτο του θανάτου. Στις διαλυμένες απ’ τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αστικές κοινωνίες, το παράλογο της ανθρώπινης ύπαρξης βρίσκει στον «Ξένο» ένα μανιφέστο. Ογδόντα σχεδόν χρόνια μετά, η σύγκρουση έχει ενταθεί. Οι άνθρωποι επιμένουν στην αναζήτηση αξίας και νοήματος στη ζωή, όπως δείχνει η πρωτοφανής ανάπτυξη της τεχνολογίας και της επιστήμης στον 21ο αιώνα. Την ίδια στιγμή, η αδυναμία να βρεθεί αξία και νόημα στη ζωή αυτή έχει παγιωθεί όσο ποτέ άλλοτε, όπως δείχνουν οι πρωτοφανείς συγκρούσεις εντός κι εκτός συνόρων σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη. Το παράλογο αποκαλύπτεται σε όλο του το μεγαλείο.
Πρόσφατα ρεπορτάζ έδειξαν ότι ένας στους πέντε φυλακισμένους στην Ιαπωνία, περί τα 9.300 άτομα, είναι ηλικίας άνω των 60 ετών. Ένας στους τέσσερις κρατουμένους άνω των 65 καταλήγουν ξανά στη φυλακή εντός της διετίας. Και ένας στους τρεις άνω των 60 έχει φυλακιστεί τουλάχιστον έξι φορές.
Οι τίτλοι των ρεπορτάζ κάνουν λόγο για φυλακές που μετατρέπονται σε γηροκομεία ή για ηλικιωμένους που προτιμούν τη ζωή στη φυλακή από τον έξω κόσμο. «Όσο είσαι στη φυλακή έχεις τουλάχιστον γεύμα και δωμάτιο», λέει ένας 71χρονος στους δημοσιογράφους του Reuters. «Στο σκοτάδι της κινητής φυλακής μου, ξαναβρήκα έναν έναν, σαν από τα κατάβαθα της κούρασής μου, όλους τους γνώριμους θορύβους μιας πόλης που αγαπούσα και μιας κάποιας ώρας που παλιά μου συνέβαινε να νιώθω ευχαριστημένος», λέει ο Μερσό βγαίνοντας από το δικαστικό μέγαρο. Σε αντίθεση με τον «Ξένο», οι ηλικιωμένοι στη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου δεν αναγνωρίζουν τον κόσμο. Δεν έχουν καν τη δυνατότητα να αγνοήσουν ένα σύμπαν που τους αγνοεί. Διότι δεν το κατανοούν. Σ’ ένα παράλληλο σύμπαν, στην Καλιφόρνια, το ετήσιο κόστος εγκλεισμού 130.000 φυλακισμένων ανέρχεται πλέον στα 75.560 δολάρια και ξεπερνά τα δίδακτρα ενός έτους στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, όπως μετέδωσε πέρυσι το Associated Press. Το παράλογο θα μπορούσε να αναζητηθεί στα τελευταία νούμερα ανάμεσα στις δυο πλευρές του Ειρηνικού· νούμερα που μετρούν 2.145.100 φυλακισμένους στις ΗΠΑ των 322.3 εκατομμυρίων κατοίκων (666 ανά 100.000) και των 4.575 σωφρονιστικών καταστημάτων και μόλις 56.805 φυλακισμένους στην Ιαπωνία των 126,9 εκατομμυρίων κατοίκων (45 ανά 100.000) και των 188 σωφρονιστικών καταστημάτων.
Ο «Ξένος» πήγε τυπογραφείο την Πρωταπριλιά του 1942, τέσσερις μήνες μετά την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, τέσσερις μήνες πριν τη Μάχη του Στάλινγκραντ. Οκτώ δεκαετίες μετά, όσο ζει δηλαδή ο έγκλειστος Ιάπωνας στο ρεπορτάζ του Reuters, θα ανάμενε κανείς έναν κόσμο πιο ειρηνικό. Μοιάζει σαν ψέμα πόσο δύσκολα αναγνωρίσιμος είναι ο κόσμος μας γι’ αυτούς που έστω και για λίγο εξορίζονται απ’ αυτόν. Κινδυνεύουμε να εκλογικεύσουμε μια κατάσταση όπου το κελί γίνεται το πιο γνώριμο δρομολόγιο κι ο πιο ευχάριστος προορισμός για ένα κοινωνικό ον. «Για να αισθάνομαι λιγότερο μόνος, μου απόμεινε να ευχηθώ να είναι πολλοί οι θεατές την ημέρα της εκτέλεσής μου και να με υποδέχονται με κραυγές μίσους», ομολογεί ο Μερσό. Αναζητάμε την αλήθεια έγκλειστοι στο ατομικό μας σύμπαν, ξένοι σαν να μην έληξε ποτέ εκείνος ο πόλεμος: ένα αναπάντητο γιατί.
