Τα χόρτα έχουν ψηλώσει. Παράξενο, φυσάει κρύος νοτιάς. Τα κάτασπρα σγουρά σύννεφα κάνουν ακόμα πιο δυνατό το μπλε του ουρανού. «Θεέ μου, πόσο μπλε ξοδεύεις για να μη σε βλέπουμε» έγραφε ο Ελύτης στον στίχο που τρέλαινε τις μαθήτριες. Οι ελιές κλαδεμένες, σκαμμένες, στα κλίματα σκάνε τα «μάτια». Όλα ανθίζουν. «Ολάνθιστα περιβόλια». Πού τ' άκουσα; Ούτε που θυμάμαι.
Παραμονή, 24 Μαρτίου το απόγευμα, γινόταν μια εκδήλωση στο ηρώον της πόλης, ένας εσπερινός. Μέσα σε ένα κράνος καίγονταν θυμιάματα. Η τελετή κρατούσε λίγο. Την άλλη μέρα στην παρέλαση έπρεπε να φοράμε γκρι παντελόνι, μαύρα υποδήματα, άσπρο πουκάμισο, γαλάζια γραβάτα με λάστιχο και μπλε βαθύ τσόχινο σακάκι με το μονόγραμμα του σχολείου: «Γ.Κ.» με καλλιγραφικό κέντημα. Γυμνάσιον Καρλοβασίων. Οι πρόβες με τον βηματισμό είχαν κρατήσει πολλές μέρες. Έξοχα. Δεν κάναμε μάθημα. Ιδίως «Άγνωστο (αρχαίο) Θέμα», ιδίως «Χημεία», με τα ακατάληπτα λατινικά αρκτικόλεξα.
Την άνοιξη ξάπλωνα στο παχύ χορτάρι του χωραφιού μας. Στον ουρανό κυλούσαν τα σύννεφα. Χάζευα, μελαγχολούσα. Αργεί ακόμα το καλοκαίρι. Ο καιρός, όμως, υπόσχεται. Σε λίγο, Πάσχα. Μετά, πιο συχνές σχολικές εκδρομές. Κοντεύουμε.
Ζωγραφική. Τι τα θέλουμε τα μαθήματα; Οι παρελάσεις, κάθε έκτακτο γεγονός, ήταν μια χαρμόσυνη μαθητική ανατροπή. Γλίτωνες, ήλπιζες. Τα παιδιά ζουν μια παρατεταμένη εκκοσμίκευση. Οι εθνικές εορτές, οι θρησκευτικές λειτουργίες, όλα ενσωματώνονται τέλεια στη ζωή, στο μαθητικό βλέμμα. Αποτελούσαν τρόπους δραπέτευσης για τον μαθητή. Τόπους ελευθερίας.
«Κάτω τα μαθήματα, ζήτω η τσάπα» διακήρυττε ο αδελφός μου άμα στριμωχνόταν με τη Γραμματική. Αυτή την αθώα ιδιοτέλεια, της κοπάνας, της υπεκφυγής, αυτό το καταπληκτικό σκασιαρχείο υψηλής αισθητικής αξίας. Τα χρειάζονται, τα ευνοούν πολλοί πνευματικοί άνθρωποι. Οι ποιητές, οι καλλιτέχνες, οι σκεπτόμενοι, οι λόγιοι πιστοί. Επιθυμούν τον απροσδόκητο αναγνώστη. Αυτός μόνο μπορεί να τους καταλάβει. Πόσο περιέχεται αυτή η μεταφορική, η εύφορη πατρίδα, αυτός ο απολύτως δικός σου κόσμος, η πιο φιλόξενη επικράτεια όπου μπορεί καθείς να αγαπήσει, να γλιτώσει, να νοήσει, πόσο λοιπόν μπορεί να χωρέσει το πολύτιμο συναισθηματικό φορτίο στις υστερίες, στις ιδιοτέλειες άκαπνων πατριδοκάπηλων; Ακαλλιέργητων και ανερμάτιστων;
Αυτός ο κόσμος «ο μικρός, ο μέγας», η συλλογή ταπεινών πραγμάτων, τα βλέμματα, οι μνήμες, οι ήχοι, τα πρόσωπα, συγκροτούν την πιο πυκνή, την πιο υπερασπίσιμη μορφή πίστης, πατριωτισμού, αγάπης. Δεν βαριέσαι, ποιος θυμάται; «Μνήμη χρυσόψαρου» το λένε. Έτσι, στην ξεχασιά, σε μια μαζική αμνημοσύνη, λέει ο καθένας το κατιτίς του. Κατασκευάζει μια πατρίδα δικής του κοπής και όποιος περισσεύει, όποιος δεν περιέχεται, είναι προδότης, είναι πήξε, δείξε.
Πατρίδα είναι συν-εννόηση. Οι συμμαθητές, οι συμμαθήτριες, το πατρικό σπίτι, τα πλοία, «τα άπαρτα ψηλά βουνά», «η κυρά των αμπελιών», «οι ελαιώνες και τα νυχτέρια του χωριού», οι μεγάλες γνωστικές μάχες, οι ιδέες, οι ερωτικές συγκινήσεις, η γλώσσα μας, η πολιτιστική περιουσία, οι θύελλες και τόσα άλλα μόνιμα, χαμένα, έντονα, αναγκαία.
«Κατά τον Ronald Dworkin η κατανομή κοινωνικών ευκαιριών και βασικών πόρων δεν θα έπρεπε να εξαρτάται από τυχαίους παράγοντες όπως το χάρισμα, αλλά μάλλον από παράγοντες για τους οποίους ευθύνεται το ίδιο το άτομο, όπως η προσπάθεια που καταβάλλει».1
Αντίθετα ο λαός πρέπει να πάρει αυτή τη δίκαιη διπλή ευκαιρία. Και το χάρισμα και την προσπάθεια. Όχι διαζευκτικά, αλλά συμπλεκτικά. Να επιτρέψουμε να σπρωχτεί απ' τους κομπογιαννίτες και τους λαϊκιστές στην άβυσσο. Να ξαναδούμε προσεκτικά και ψύχραιμα τα επώδυνα συμπεράσματα του ελληνικού εμφυλίου.
1 Gerhard Ernst, Λήμμα «Δικαιοσύνη», Λεξικό Φιλοσοφίας, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2014, σσ. 108-9
