του Δημήτρη Π. Κυριακαράκου*
Ήταν 1998, εαρινή περίοδος, επί πτυχίω στο Λονδίνο, όταν στο μάθημα υποχρεωτικής επιλογής του Δικαίου και Πολιτικής πραγματευόμασταν τις «σχολές» της φιλοσοφίας του δικαίου. Είχαμε φτάσει στη μελέτη των θεωριών του ύστερου κοινωνικού ωφελιμιστή (αγγλ. Utilitarian) φιλοσόφου του δικαίου των αρχών του 19ου αιώνα Τζον Στιούαρτ Μιλλ. Ο τελευταίος υποστήριζε πως ο ασκών το επιχειρείν, το επιτηδεύεσθαι (αγγλ. Venturer), είναι φύσει και θέσει κακοήθης οντότητα (αγγλ. evil entity), εγωτιστική υπόσταση, πλην όμως απαραίτητη, διότι διά του άπληστου εγωτισμού της θεμελιώνει τα κάθετα μοντέλα παραγωγής, τα οποία με τη σειρά τους οργανώνουν τη μαζική διάθεση αγαθών, προάγουν τον ανταγωνισμό, μειώνουν τις τιμές καθιστώντας τα αγαθά προσβάσιμα και εν τέλει υπηρετείται το ευρύτερο καλό (αγγλ. greater good).
Ο ίδιος φιλόσοφος διατύπωσε τη ρήση "Είσαι αυτό που τρως" (αγγλ. "You are what you eat") που ενέπνευσε τους γελοιογράφους της εποχής του να απεικονίζουν τον βιομήχανο, τον τραπεζίτη με καρικατούρες άπληστου, κοντοπίθαρου άνδρα γευόμενου πούρο.
Το επιχειρείν, το τολμάν δηλαδή, συστήνει μία ακόμα πολιτειολογική έννοια χρήζουσα ακριβούς ορισμού. Το τολμάν οδήγησε τον άνθρωπο από το σπήλαιο στη Σελήνη, ούτε λόγος. Στο πλαίσιο της διαδικασίας ανάπτυξης «τολμηρής» συνείδησης όμως ο άνθρωπος σε πάμπολλες περιπτώσεις δικαιολόγησε την επίκληση απάνθρωπης συμπεριφοράς λειτουργώντας ως «άξιος» συνεχιστής της «παρακαταθήκης» του κανιβάλου προγόνου του.
Όταν «τρως» (με οιονδήποτε τρόπο) τον συνάνθρωπό σου, σίγουρα δεν δικαιούσαι να χαρακτηρίζεται αυτό που έφαγες, δηλαδή άνθρωπος. Είμαι σίγουρος πως ο Τζον Στιούαρτ Μιλλ αναφερόταν στην καταχρηστική και κατά συνέπεια ανθυγιεινή σαρκοφαγία που εξασθενεί τον οργανισμό, τον κάνει μαλθακό και λαίμαργο, όχι βεβαίως στην ανθρωποφαγία.
Διερωτώμαι όμως τι έχει «φάει» κανείς για να «τολμά» να εισβάλει σε δημόσιο χώρο, μαζικής ψυχαγωγίας με πυροβόλο όπλο χειρός εφηρμοσμένο στη ζωστήρα του; Πόσο «άπληστος» ή «λαίμαργος» είναι ή έχει χρηματίσει; Ποιο είδος επιχειρείν ή επιτηδεύεσθαι ασκεί ή έχει μέχρις σήμερα ασκήσει; Με ποια μορφή «τόλμης» έφτασε από το τίποτα στο τα πάντα (ακίνητα, εφημερίδα, ομάδα, θεσμική θέση στον τόπο προέλευσής του);
Το ότι το μοντέλο της οικονομίας της αγοράς, παρ’ όλη την αμφισβήτηση που ανά την υφήλιο υφίσταται, εξακολουθεί να είναι επικυρίαρχο άπαντες το έχουμε εμπεδώσει, από τον απλοϊκό συμπολίτη της διπλανής θυρός με τον πλειστηριασμό προ της θυρός του έως και τον κοινωνικά υπεύθυνο επιτηδευματία με την πτώχευση προ της δικής του θυρός, που «τιμωρείται» διότι δεν υπήρξε «επιτήδειος» αρκετά για να αυτοσυντηρηθεί.
Το ότι οι απανταχού προοδευτικοί είναι ασυντόνιστοι, αδόμητοι και ως εκ τούτου ανεπαρκείς να υφάνουν ένα παγκόσμιο δίκτυο αντίστασης κατά της αβυσσαλέου «θεότητας της Αγοράς», που αξιώνει ολοένα και περισσότερες ανθρωποθυσίες, το έχουμε επίσης άπαντες εμπεδώσει. Πολλές οι «τάσεις», πολλά τα «ρεύματα» και μπάζει από παντού.
Ο πραγματικός τραγέλαφος γεννάται όταν επιφανείς και wannabes «άνθρωποι της αγοράς» αξιώνουν στερεότυπα και εμμονικά «ολιγότερο» κράτος, ολιγότερο έλεγχο δηλαδή. Επί Μνημονίων έως και το "ολιγότεροι βουλευτές για το κοινοβούλιο" προκρίθηκε ως «μεταρρύθμιση» από τους ενθουσιώδεις της «ιδιωτείας». Πονάει δόντι, ιδιωτικοποιήσει κεφάλι.
Ας πούμε όμως πως, προς χάριν προαγωγής του διαλόγου, συμφωνούμε και πάμε προς ολιγότερο κράτος, αυστηρώς υπηρεσιακό. Ποιος ιδιώτης θα υποκαταστήσει τον όποιον προς κατάργηση δημόσιο φορέα; Ο επιτυχημένος και επί πολλά έτη καταξιωμένος επιχειρηματίας - δημιουργός ή ο οργανωμένος (οικονομικός) εγκληματίας που επιδιώκει το «ξέπλυμα» χρήματος υιοθετώντας την persona του πρόθυμου corporate «επενδυτή» για μαζικά δημοφιλείς δράσεις παραγωγής κερδών μαμούθ (βλ. ποδόσφαιρο, ΔΕΚΟ, resorts);
Κάποιο θεσμικά οργανωμένο κράτος χρειάζεται για να ελέγξει την πηγή της προσφοράς και να αξιολογήσει σε ποια περίπτωση γεννάται επί της ουσίας κοινωνικός ωφελιμισμός, διά της όποιας μεταβίβασης περιουσίας δημοσίου ενδιαφέροντος. Κάποιος ιεραρχικά συγκροτημένος δημόσιος ελεγκτικός μηχανισμός χρειάζεται για να αξιολογήσει εάν ο προσφέρων «επιχειρεί» πράγματι στο πλαίσιο των χρηστών ηθών του αγοραίου ανταγωνισμού και όχι στο πλαίσιο του νόμου της ζούγκλας, εάν ο προσφέρων είναι όντως επιτηδευματίας ή απλά επιτήδειος with shit a load of money που αυτή την εποχή αδιαμφισβήτητα έχουμε ανάγκη.
Απολύτως ιδιωτική οικονομία μόνο στα φεουδαλικά μοντέλα κοινωνικής οργάνωσης συναντάται, εκεί όπου ισχύει ο νόμος του πιο κοφτερού ξίφους. Το αστικό, δημοκρατικό κράτος διαχέεται στην καθημερινότητά μας μέσω κανονιστικών πλαισίων διαπνεομένων από την «αρχή της ισότητας». Η αρχή, αυτή όταν υλοποιείται μέσω των σχετικών θεσμών και δημοσίων φορέων γεννά περιβάλλον κοινωνικού ωφελιμισμού.
Η κακοήθης οντότητα, η εγωτιστική φύση των όποιων επιτηδευομένων, όσο θα παραβλέπονται ή θα υποτιμώνται από το επίσημο κράτος, από τον νόμιμο εκπρόσωπο της κοινωνίας δηλαδή, τόσο θα ενισχύονται και θα αποθρασύνονται αυτοπροσδιοριζόμενα ως «κοινωνικά» πρότυπα.
* Ο Δημήτρης Π. Κυριακαράκος είναι δικηγόρος LLM Διεθνούς & Συγκριτικού Δικαίου Οικονομίας και Εμπορίου του Μητροπολιτικού Πανεπιστημίου Λονδίνου
