Τον τελευταίο καιρό η λέξη αλυτρωτισμός έχει γίνει «καραμέλα», ιδιαίτερα όταν πρόκειται για δημοσιογραφικές ή πολιτικές αναφορές στις συνομιλίες Ελλάδας - FYROM για την επίλυση της περί το όνομα διαφοράς.
Όπως είναι ευρύτερα γνωστό, τα περισσότερα κρατικά σύνορα στον κόσμο δημιουργήθηκαν μετά από μετακινήσεις πληθυσμών, διαλύσεις αυτοκρατοριών και πολέμους. Σε πλείστες των περιπτώσεων, τα σύνορα χαράχτηκαν αυθαίρετα, π.χ. στην Αφρική και Μ. Ανατολή, μετά την αποτίναξη από τους λαούς τού ζυγού της αποικιοκρατίας.
Όμως και στα Βαλκάνια, οι εθνικές αφυπνίσεις, ιδιαίτερα στο πλαίσιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δεν συνέβησαν ταυτόχρονα, με αποτέλεσμα τα εθνικά κράτη να δημιουργηθούν σε διάφορες χρονικές περιόδους. Για παράδειγμα, η ίδρυση του σύγχρονου ελληνικού κράτους αρχικά κάλυπτε μικρό μέρος των σημερινών εδαφών της Ελλάδας, καθώς και του υπόδουλου ελληνισμού, αφού εκτός συνόρων παρέμειναν μεγάλοι ελληνικοί πληθυσμοί και γι' αυτό ο μετά το 1821 ελληνικός αλυτρωτισμός ήταν σύγχρονος για τις τότε συνθήκες και δικαιολογημένος. Άλλα έθνη των Βαλκανίων δημιούργησαν τις εθνικές τους εστίες, αφήνοντας εκτός συνόρων μεγάλα τμήματα ομοεθνών τους, όπως συνέβη στην περίπτωση της Αλβανίας, αλλά και της Ρουμανίας.
Με την ίδρυση του ΟΗΕ ως επιστέγασμα της αντιφασιστικής νίκης στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, θεσμοθετήθηκε ως θεμέλιο για την παγκόσμια ειρήνη και ασφάλεια το απαραβίαστο των διεθνών συνόρων, δηλαδή η μη αλλαγή τους με πολέμους και βία. Παράλληλα, αναγνωρίστηκαν και κατοχυρώθηκαν τα δικαιώματα των εθνικών μειονοτήτων.
Στην βάση αυτή, η επίσημη Ελλάδα έπαψε να μιλά για την απελευθέρωση της Βορείου Ηπείρου, ενώ αντιθέτως, διεκδίκησε πλήρη μειονοτικά δικαιώματα για τους ελληνικής καταγωγής κατοίκους της περιοχής. Επίσης, η Ρουμανία έπαψε να θεωρεί ομοεθνείς τους Μολδαβούς, επιλέγοντας την αναγνώριση και συνεργασία με τη σημερινή Δημοκρατία του Μόλδοβα, που αποτελεί μετεξέλιξη της πρώην Σοβιετικής Δημοκρατίας της Μολδαβίας.
Κάνουν λάθος ορισμένοι υποστηρίζοντας ότι «το όνομα είναι φορέας αλυτρωτισμού». Αυτό θα ήταν σωστό μόνο στην περίπτωση που η FYROM διεκδικούσε το μονοπώλιο του όρου «Μακεδονία», κάτι που δεν συμβαίνει σήμερα, διότι η ηγεσία της γείτονος έχει ήδη αποδεχτεί λύση σύνθετης ονομασίας με γεωγραφικό προσδιορισμό. Αντιθέτως, μπορεί να κατηγορηθούν για αλυτρωτισμό όσοι λένε ότι «η Μακεδονία είναι μία και ελληνική», αρνούμενοι ότι γεωγραφικά υπάρχουν ακόμα δύο Μακεδονίες, η βουλγαρική και η πρώην γιουγκοσλαβική. Προσθέτω ότι, με τη λογική ότι το όνομα είναι φορέας αλυτρωτισμού, το Μεξικό θα μπορούσε να κατηγορήσει τις ΗΠΑ, που μία από τις πολιτείες της λέγεται Νέο Μεξικό, ενώ και η Ελλάδα να απαγορεύσει στην Ιταλία να αποκαλεί μία μεγάλη περιοχή της Μάνια Γκρέτσια (απαντάται και ως Μάγκνα Γκρέτσια), που σημαίνει Μεγάλη Ελλάδα.
Πέρα, όμως, από το ονοματολογικό, για να έχει νόημα ο αλυτρωτισμός, πρέπει να αναφέρεται σε αλύτρωτους πληθυσμούς εκτός των συνόρων του κράτους - έθνους που τον καλλιεργεί, συνθήκη που στην περίπτωση της FYROM δεν ισχύει σε ό,τι αφορά την Ελλάδα. Επιπλέον, δεν συνιστά αλυτρωτισμό το να αναφέρεται το Σύνταγμα μιας χώρας σε εκπατρισμένους ομοεθνείς, που και εκτός Ελλάδας υπάρχουν εκατομμύρια, με τους οποίους η ελληνική πολιτεία επιδιώκει να διατηρεί ισχυρούς δεσμούς, βοηθώντας στην εκπαίδευση και διατήρηση της ταυτότητάς τους. Αν το ίδιο επιδιώκει το κράτος με την προσωρινή ονομασία FYROM, δεν νομίζω ότι αυτό συνιστά αλυτρωτισμό. Αντιθέτως, συνιστά αλυτρωτισμό η επιδίωξη κάποιων εθνικιστικών μορφωμάτων στη χώρα μας «να πάρουμε την Κωνσταντινούπολη». Επιδίωξη που φτάνει στα όρια του κωμικού, διότι σ' αυτή τη μεγάλη πόλη της Τουρκίας ζουν σήμερα περίπου δεκαπέντε εκατομμύρια Τούρκοι, ενώ, δυστυχώς, η ελληνική μειονότητα έχει περιοριστεί περίπου στις τρεις χιλιάδες.
Καταλήγω με την επισήμανση ότι ούτε η διεθνής νομοθεσία ούτε τα συντάγματα των χωρών επιλύουν αυτομάτως τα διεθνή προβλήματα, όπως πολύ καλά διδάσκει και το Κυπριακό. Σε πιο στέρεα και διαχρονικά θεμέλια μπορεί να οικοδομηθεί η ειρήνη και η φιλία των λαών και στα Βαλκάνια τα θεμέλια αυτά είναι οι κοινές πολιτιστικές παραδόσεις, που εμπεριέχουν και τους κοινούς αγώνες για την ελευθερία, καθώς και οι σημερινές πραγματικότητες που απαιτούν τη συνανάπτυξη και την κοινή ασφάλεια.
* Ο Πάνος Τριγάζης είναι μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ
