Του Ανδρέα Μπεντεβή
Όλες οι κορυφαίες διεθνείς εξελίξεις των τελευταίων ετών πιστοποιούν ότι η βασική αντίθεση στην οποία μορφοποιείται η κρίση ηγεμονίας του κόσμου μας είναι η αντίθεση ανάμεσα στην παγκοσμιοποιητική κίνηση της Ιστορίας από τη μία πλευρά και στην υπόσταση του έθνους-κράτους, το περιεχόμενο και τον ρόλο του στην πορεία της ιστορικοκοινωνικής εξέλιξης από την άλλη.
Τα έθνη-κράτη βρίσκονται σε ιστορική κρίση ταυτότητας, σαν υποκείμενα έκφρασης της αντιθετικής ενότητας κεφαλαίου - εργασίας. Η κεφαλαιοκρατική κυριαρχία διαχειρίζεται τα έθνη - κράτη σαν ολόκληρες ή επιμέρους περιφερειακές ζώνες περισσότερο παρά σαν ιδιαίτερους σχηματισμούς. Επιβάλλει έναν αυτόνομο χωροχρόνο κίνησης της με σύγχρονες μορφές καθολικής εξάρτησης- γενικής περιφερειοποίησης, ενώ παράλληλα όψεις της ιμπεριαλιστικής επιθετικότητας εντοπίζονται σαν όρος επιβίωσης ακόμα και σε μικρούς κρατικούς σχηματισμούς! Αυτά τα σημεία προσδιορίζουν την αντίθεση ανάμεσα στο έθνος-κράτος και στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση.
Τα καθοριστικά ζητήματα στα οποία κλήθηκε εκ των πραγμάτων να τοποθετηθεί το διεθνές εργατικό - κομμουνιστικό κίνημα στις αρχές και στα μέσα του περασμένου αιώνα είναι απόλυτα ενεργά αλλά ακόμα πιο περίπλοκα σήμερα: εθνική ανεξαρτησία, εθνικές ολοκληρώσεις, διεθνικές ή περιφερειακές συγκλίσεις. Άλλο τόσο είναι φανερή η σύγχυση, το κενό μιας ξεκάθαρης προωθητικής στρατηγικής, εκ μέρους των προοδευτικών δυνάμεων.
Είναι ενδεικτικό ότι σε αυτά ακριβώς τα ζητήματα εξαιρετικά αντιφατικές θέσεις εντοπίζονται στις δυνάμεις με αναφορά στον μαρξισμό. Σε ένα ευρύ, ετερόκλητο φάσμα, που όταν δεν συμπίπτει με ακραίες εθνικιστικές θεάσεις, πελαγοδρομεί ασυνάρτητα ανάμεσα στον εμπειρισμό, στον ιστορικό εκλεκτικισμό αναφορών στους ένδοξους εθνοανεξαρτησιακούς αγώνες του 20ού αιώνα και, συχνά, σε έναν ανερμάτιστο και δίχως ταξικές αναφορές διεθνισμό.
Η παραπάνω πραγματικότητα αποτελεί λογικό επακόλουθο των ιδιαίτερων μορφών με τις οποίες παρουσιάζεται η ταξική σύσταση των εθνών - κρατών και του κόσμου. Η ανάλυση αυτών των εντελώς πρωτότυπων μορφών θα στοιχειοθετούσε έργο θεμελιώδους σημασίας εν προκειμένω για τη συγκρότηση μιας νικηφόρας διεθνικής γραμμής προάσπισης της ειρήνης και της ελευθερίας.
Η συμπύκνωση των παγκόσμιων ανισοτήτων στη δημοφιλή σχηματοποίηση περί του 1% του παγκόσμιου πληθυσμού έναντι του 99% υπόλοιπου δεν είναι παρά ακόμα μία διαστρεβλωμένη αντίληψη των περίπλοκων ταξικών αντιθέσεων, μα και των αντίστοιχων δομημένων συμμαχιών τους, όπως αυτές σχηματίζονται στο άνευ ιστορικού προηγούμενου στάτους, όπου το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού βρίσκεται ουσιαστικά εκτός του διεθνούς καταμερισμού κατανάλωσης.
Ενώ το χάσμα μεταξύ των πλούσιων και των φτωχών κρατών μικραίνει σταθερά, οι ταξικές ανισορροπίες στο εσωτερικό των κρατικών και περιφερειακών σχηματισμών γιγαντώνονται. Παράλληλα, η γκετοποίηση μεγάλων κομματιών του κόσμου έχει ήδη μεταφερθεί και εντός των ανεπτυγμένων χωρών.
Επιπρόσθετα, οριοθετικά ως προς τη γενικευμένη κρίση αντιπροσώπευσης λειτουργεί ένα σχετικά σύγχρονο, πρωτόγνωρο φαινόμενο. Πρόκειται για την παγιοποίηση ενός ανταγωνιστικού δυϊσμού -που δεν μπορεί να ερμηνευτεί μόνο με τον ανταγωνισμό ανάμεσα στο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο και στη μεγάλη ιδιοκτησία- εντός της κάθε αστικής τάξης, των κέντρων εξουσίας ακόμα και εντός μιας χώρας (κορυφαίο παράδειγμα οι ΗΠΑ) - φαινόμενο, που παράλληλα με τους επικίνδυνους ανταγωνισμούς των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, παράλληλα με την κρίση ηγεμονίας τους, παράγει απρόβλεπτα και εξαιρετικά επικίνδυνα κρισιακά φαινόμενα.
Αυτή η κρίση αντιπροσώπευσης, όμως, εντοπίζεται και στο εσωτερικό της παγκόσμιας εργατικής τάξης, και πάλι στη βάση ενός πρωτόγνωρου δυϊσμού, όπου τμήματά της αναπαράγονται εις βάρος άλλων τμημάτων της σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο - σε αυτή την περίπτωση πρόκειται για ένα φαινόμενο που δυσχεραίνει κατά πολύ τη δόμηση μιας διεθνικής - προοδευτικής τοποθέτησης στα ζητήματα της κρίσης γενικά, μα και σε εκείνα που άπτονται του εθνικού ζητήματος ειδικότερα.
Έτσι, ενώ το διεθνές επαναστατικό κίνημα άλλοτε κλυδωνιζόταν από εξαντλητικές -αλλά γόνιμες και αποτελεσματικές- διαμάχες γύρω από το εθνικό ζήτημα, σήμερα η ανάπτυξη των αντιθέσεων γύρω από αυτό, όσο οριακές και κρίσιμες και αν είναι, αφήνονται εξ ολοκλήρου στην πρωτοβουλία των τυφλών και ανεξέλεγκτων παραγώγων της κεφαλαιοκρατικής αντίθεσης: παγκοσμιοποιητική διαδικασία - επιστροφή στο έθνος-κράτος.
Είναι αληθινά αποκαρδιωτικό το γεγονός ότι όλες σχεδόν οι απαντήσεις σε αυτήν την αντίθεση δίνονται από δεξιά, αντιδραστική σκοπιά παντού στον κόσμο. Είτε από τον ένα είτε από τον άλλο πόλο της αντίθεσης, νομοτελειακά οι απαντήσεις συσσωρεύουν ακόμα μεγαλύτερα εμπόδια και απειλές.
Εντούτοις είναι γεγονός ότι η παγκοσμιοποιητική κίνηση της Ιστορίας, παράλληλα με τις συγκρούσεις της, αποτελεί ένα βήμα της ανθρώπινης εξέλιξης, οξύνοντας σε πανανθρώπινο επίπεδο την αντίθεση ανάμεσα στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνατοτήτων και σχέσεων. Με θλιβερούς αυτοματισμούς υποτίμησης της αξίας και των φορέων της εργασίας, με άδικους, επικίνδυνους για τον πλανήτη όρους -αλλά και ενέχοντας όλες τις δυνατότητες για μια αντίστροφη εκμετάλλευση τους- με την ανατροπή των όρων αναπαραγωγής της.
Αν κάποτε η σοσιαλιστική επανάσταση σε εθνικό επίπεδο διεκδικήθηκε και επιβίωσε για ένα σύντομο ιστορικό διάστημα μέχρι την ήττα της, σήμερα, με τους υπάρχοντες όρους του παγκόσμιου καταμερισμού εργασίας, καθίσταται φανερό, ότι, πρώτον, κάτι τέτοιο είναι αδύνατο -εξάλλου, όπως στην φύση, έτσι και στην ιστορική εξέλιξη, κλειστά συστήματα δεν υπάρχουν -και, δεύτερον, ότι η υπεράσπιση του έθνους - κράτους λειτουργεί απόλυτα αντιδραστικά ως προς τις αναγκαίες διεθνικές συμμαχίες αντίστασης στη νεοφιλελεύθερη κυριαρχία. Γι’ αυτό και αντίστοιχα φαινόμενα εγγράφονται εύκολα στους διεθνείς ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς, όπως αυτοί προχωράνε παράλληλα με την εξομοίωση προς τα κάτω των τριών βασικών ιμπεριαλιστικών στρατοπέδων: Αμερικάνικο μοντέλο - μοντέλο Κίνας - ευρωπαϊκός σχηματισμός.
Άλλοτε τα κινήματα με εθνοκρατική κατεύθυνση υπήρξαν απότοκα του ρομαντισμού, των αντι-αποικιακών αγώνων και των κεφαλαιοκρατικών συμφερόντων. Σήμερα η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση επεκτείνει με τα δομικά αποδιαρθρωτικά της χαρακτηριστικά τα προβλήματα της εθνικής συνείδησης ή/και ολοκλήρωσης. Το βασικό καθήκον των επαναστατικών ιδεών παραμένει η σφυρηλάτηση ενός νέου διεθνισμού και μίας νέας στρατηγικής για μία περιφερειακή, καταρχάς, σύγκλιση, εφόσον μόνο μεγάλες κρατικές οντότητες μπορούν να αντέξουν την πίεση των πανίσχυρων κέντρων εξουσίας.
Ιδιαίτερα για την Ελλάδα: η κρίση ταυτότητας του νεοελληνικού κοινωνικού σχηματισμού στη μνημονιακή του περιδίνηση -και με ανανεωμένες τις πρωτογενείς καθυστερήσεις ως προς τις διαδικασίες της εθνικής της ολοκλήρωσης, εξαρχής τόσο προβληματικές, όπως και σε ολόκληρη την Βαλκανική άλλωστε- δεν μπορεί να ιδωθεί πέρα από την αντικειμενική εμπλοκή της χώρας στις γεωπολιτικές - οικονομικές αντιθέσεις των βασικών ιμπεριαλιστικών στρατοπέδων.
Το μερίδιο που αναλογεί στον ελληνικό λαό είναι η διεκδίκηση, καταρχάς, μίας αξιοπρεπούς θέσης στον διεθνή καταμερισμό εργασίας, με κατεύθυνση την ειρήνευση και τη συνεργασία σε περιφερειακό επίπεδο - με δημοκρατικό, προοδευτικό πρόσημο.
Δεν είναι αυτονόητη ούτε και εύκολη αυτή η κατάκτηση, δεν είναι ακόμα μία αυτόνομη διαδικασία, μα είναι κομβική και αναγκαία, πολύ περισσότερο που η Ελλάδα βρίσκεται σταθερά δυτικά του πολέμου και μιας δομικής γεωπολιτικής αποσταθεροποίησης. Αυτό το νόημα είχαν οι τρεις εκλογικές επιβεβαιώσεις της Αριστεράς το 2015, αυτό εξακολουθεί να έχει η υπεράσπιση της κυβέρνησης της Αριστεράς.
