ΤΟΥ ΧΑΡΗ ΧΡΟΝΗ*
Ήταν τόσο κλέφτες οι προηγούμενοι και είναι τόσο άγγελοι οι νυν κυβερνώντες; Υπάρχει κάποιο μεταφυσικό ηθικό ψαλίδι που χωρίζει τους πονηρούς πρώτους από τους τίμιους δεύτερους; Δεν φαίνεται να υφίσταται κάποια a priori ταύτιση της αριστεροσύνης με τη χρηστή διαχείριση των κοινών - ακόμα και αν υφίστατο, δεν θα ήταν μια αριστερή πράξη η επίκλησή της. Η διάκριση προκύπτει μάλλον εμπειρικά, μέσα από την ιστορική σύμπτωση δύο συνθηκών: του «ξεγυμνώματος» της αφερεγγυότητας των κρατικών δομών, όπως ιδιαίτερα καταλύθηκε από την περιπέτεια των Μνημονίων, και της παράλληλης διαθεσιμότητας του ΣΥΡΙΖΑ να υπερβεί τον παραδοσιακά αντιπολιτευτικό ρόλο του δηλώνοντας τότε την πρόθεσή του να αναλάβει κυβερνητικό ρόλο.
Υπό το βάρος της παραπάνω συγκυρίας η «ηθική» διαφοροποίηση ανάμεσα στο πριν και στο μετά ήταν όρος για να κατανοηθεί η συγκεκριμένη ιστορική στιγμή με τρόπο που θα μπορούσε να επιτρέψει την αξιοποίηση της όποιας θετικής δυναμικής της, πλάι στην προφανή αρνητική διάσταση του περιορισμού του εύρους κινήσεων της εθνικής διοίκησης. Αν η τελευταία δεν είχε τη δυνατότητα -υποθέτοντας βέβαια ότι το ήθελε- να προχωρήσει σε γενναίες αναδιανεμητικές πολιτικές, η αποξένωση καλομαθημένων κυκλωμάτων ιδιοποίησης του κράτους από τα κέντρα της πολιτικής εξουσίας, με την επικύρωση της λαϊκής ψήφου, δημιούργησε τουλάχιστον τους όρους που μπορούσαν να επιτρέψουν τη στοχοποίηση μιας συστάδας «τρυπών» παράτυπης οικειοποίησης του δημόσιου πλούτου.
Από την άλλη μεριά, αν και όχι αναλυτικά αναγκαία, η διάκριση ανάμεσα στους πριν και στους μετά δεν είναι ούτε και τυχαία. Όπως κάνει ιδιαίτερα φανερή η σημερινή διολίσθησή της προς ένα ιδιότυπο μείγμα ακροκεντρώου ελιτισμού και ακροδεξιού λαϊκισμού, η συντηρητική παράταξη υιοθετεί ένα πολιτικό πρίσμα, μέσω του οποίου αντιμετωπίζει τις δημόσιες δομές κατ’ αρχήν ως αντιστάσεις, κάποτε απέναντι στην ατομική ελευθερία, άλλοτε απέναντι σε μια υποτιθέμενα «αυθεντικότερη» αυτών εθνική ταυτότητα. Μην αναγνωρίζοντας στο κανονιστικό πλαίσιό τους την αυτοτελή αξία του ως τρόπου αυτοοργάνωσης (με όλα τα δημοκρατικά ελλείμματά του) του κοινωνικού συνόλου, η «προηγούμενη» σχέση μαζί τους δεν μπορούσε παρά να είναι χρηστική: πώς να εκμεταλλευτούμε εκείνο το παράθυρο για να εξυπηρετήσουμε τον τάδε που θα μας δώσει το δείνα. Με αυτήν την έννοια, ακόμα και περιπτώσεις συμμόρφωσης προς το κανονιστικό πλαίσιο, δεν μπορούσαν να αποτελούν περιπτώσεις σεβασμού προς το ίδιο, αλλά μόνο περιπτώσεις εργαλειακής υπαγωγής του στην πρακτική ισχύ της ωφέλειας που μπορούσαν να έχουν οι εκάστοτε διαχειριστές του από την ιδιοτελή χρησιμοποίησή του.
Έτσι, η επίκληση της ισχύος των κανόνων, όπως εκφράζεται κάπως γραφικά και στη ρήση «θα σας ταράξουμε στη νομιμότητα», δεν συνιστά τόσο απειλή προς κάποιους αμαρτήσαντες πολιτικούς αντιπάλους, όσο μάλλον υπογράμμιση μιας προϋπόθεσης της δημοκρατικής συνύπαρξής μας, που είναι η αναγνώριση της ισχύος του κανονιστικού πλαισίου του δημόσιου χώρου ως κατ’ αρχήν ανεξάρτητης από τις ιδιοτελείς βλέψεις όσων το μοιραζόμαστε χρησιμοποιώντας το.
Το παραπάνω δεν σημαίνει μια άκριτη υιοθεσία των δεσμεύσεων που αυτό το πλαίσιο περιλαμβάνει. Το πνεύμα του νόμου θα το ορίζουν εν τέλει οι πολιτικές διεκδικήσεις μας και οι εκάστοτε σχέσεις ισχύος ανάμεσα στους διαφορετικούς φορείς τους. Δεν θα είχαν νόημα όμως αυτές, δεν θα είχε νόημα η ίδια η πολιτική, αν κατανοούσαμε τη δεσμευτικότητα των κανόνων του δημόσιου χώρου ως παράγωγη της χρηστικής αξίας τους για τις επιμέρους στοχεύσεις μας.
Η -από ελαφρώς έως βαρέως- απαξιωτική ρητορική απέναντι σε κάθε είδος δημόσιας δομής ως υποδεέστερης μιας μυθικής ατομικής δημιουργικότητας, παρέα με την ακροδεξιά καταγγελία της πολιτικής ως περίπου συνώνυμης της ενορχηστρωμένης υπονόμευσης μιας μυθικής ελληνικότητας, έχουν συνισταμένη την υποχώρηση της έλλογης αξίωσης να αυτοδιορθωνόμαστε συλλογικά μέσα από τον δρόμο της πολιτικής αντιπαράθεσης, απέναντι σε μια προοπτική που καθιστά την ιδιοτέλεια ύπατο κριτή της πράξης μας. Και αυτό μπορεί να υποστηριχτεί ότι είναι πλήγμα στην ανθρωπινότητά μας.
* Ο Χάρης Χρόνης είναι διδάκτορας του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου
