Δύο χρόνια χωρίς τον Λεωνίδα Κύρκο. Η φυσική απουσία του βαραίνει την ελληνική πολιτική ζωή - δεν είχαμε άλλωστε ποτέ (και δεν έχουμε) πολλά πρόσωπα στον χώρο της ελληνικής Αριστεράς και Κεντροαριστεράς ικανά να αναπληρώσουν το κενό. Πέρα όμως από τη φυσική του απουσία κι όσα αυτή συνεπάγεται (την απουσία εκείνης της νηφαλιότητας που κατάφερνε, παρά τη γνωστή ρητορική δεινότητα που χαρακτήριζε τον Κύρκο γητευτή των μαζών, να μην είναι τελικά ρηχά ρητορική και λαϊκίστικη, την απουσία ενός πολιτικού θάρρους που ξεπερνούσε τα παγιωμένα ιδεολογικά σχήματα της ελληνικής κομμουνιστογενούς Αριστεράς, την απουσία της μόνιμης τα τελευταία χρόνια διάθεσης για ειλικρινή αυτοκριτική και κριτική αντιμετώπιση ενός παρελθόντος που, όπως και να το έπαιρνε κανείς, ήταν γεμάτο χαίνουσες πληγές, την απουσία μιας πολιτικής ηθικής που επιδιώκει βεβαίως την εξουσία, αλλά με κανόνες που δεν έχουν σχέση ούτε με τις πελατειακές λογικές της Δεξιάς, ούτε με τα επαναστατικοφανή γιουρούσια μιας σταλινικής Αριστεράς), το πρόσωπο και η συμβολή του Λεωνίδα Κύρκου παραμένουν θέματα ανοιχτά για παραπέρα συζήτηση - ιδιαίτερα για όσους εξακολουθούν να πιστεύουν σε μια ανανεωτική, χωρίς λαϊκίστικα βαρίδια και σεχταρισμούς Αριστερά.
Η προσωπική πορεία του Κύρκου είναι γνωστή, αλλά καλό είναι να τη θυμόμαστε. Σε αυτή μπορεί εύκολα να διαβάσει κανείς την πορεία της ελληνικής Αριστεράς τα τελευταία εβδομήντα τόσα χρόνια. Νεότητα γεμάτη παλμό, αγώνες και ουτοπικά οράματα, ίδια με αυτή χιλιάδων άλλων συναγωνιστών του που βρέθηκαν μπροστά στο απόσπασμα, ή στις φυλακές, ή στους δρόμους μιας Αθήνας που σκότωνε και σκοτωνόταν μοιρασμένη ανάμεσα στο απόλυτο καλό και το απόλυτο κακό. Στη συνέχεια, τα χρόνια της ΕΔΑ. Με τις συνεχείς κοινοβουλευτικές μάχες σε ένα πολιτικά απολίτιστο περιβάλλον, με τη διάθεση για μια πιο σύγχρονη, πιο αποτελεσματική Αριστερά αλλά και την ανοχή ενός δισυπόστατου τέρατος που ήθελε να ελέγχει και να κυβερνά από μακριά, επιβάλλοντας τα ηττημένα και παλαιολιθικά του πρότυπα. Ο Κύρκος, στις ιδιωτικές του συζητήσεις, επέμενε πολύ σε αυτή την περίοδο - η ΕΔΑ δεν ήταν μόνο ο χώρος που τον ανέδειξε αλλά και το ζωντανό χωράφι που διαμόρφωσε την πολιτική του λογική αλλά και τη διάθεσή του να μη δέχεται εσωκομματικά θέσφατα.
Ακολουθεί η δικτατορία. Η απόρριψη από την πρώτη στιγμή της σταλινικής συνιστώσας και η επιλογή -όταν τίθεται το θέμα ΚΚΕ εσ. ή ΕΔΑ- για μια ανανέωση του κομμουνιστικού κινήματος, με τη λογική ότι δεν έπρεπε να χαριστούν στους "συντρόφους της άλλης όχθης" οι κομμουνιστικοί τίτλοι. Η μάχη για να επιστραφεί το κέντρο εξουσίας του ΚΚΕ εσ. μέσα στην Ελλάδα. Και η περίφημη πολιτική θέση ότι, σε συνθήκες άκρατης μαυρίλας, η αντίσταση έπρεπε να εκμεταλλευτεί οποιαδήποτε ρωγμή του δικτατορικού καθεστώτος - μια πολιτική θέση που δέχτηκε τη λυσσαλέα επίθεση πολλών, αλλά την οποία ο ίδιος υποστήριζε μέχρι τέλους (βλέπε και το βιβλιαράκι Η δυναμική της ανανέωσης, Καστανιώτης 2011).
Έρχεται η Μεταπολίτευση. Στα θέματα εσωπαραταξιακής τακτικής, η ανανεωτική Αριστερά κάνει το ένα λάθος μετά το άλλο (κι ένα μέρος της ευθύνης βαραίνει βεβαίως και τον Λεωνίδα). Στα θέματα όμως εθνικής πολιτικής, το μικρό ΚΚΕ εσ. ξεπερνά τον εαυτό του και παραδίδει μαθήματα πολιτικού ήθους και εθνικής ευθύνης με την ΕΑΔΕ (Εθνική Αντιδικτατορική Δημοκρατική Ενότητα). Είναι η χρυσή στιγμή του Κύρκου και ίσως η πιο ώριμη μέχρι σήμερα εκδήλωση ευθύνης της ελληνικής Αριστεράς στο σύνολό της. Όπως και ο Μπερλινγκουέρ στην Ιταλία, ο Κύρκος τολμά να προτείνει την (αντιπαθητική σε άπαντες τους καθαρόαιμους σε κάθε γωνιά της Γης) έννοια του συμβιβασμού. Είναι η στιγμή που ουσιαστικά διαμορφώνεται εκείνο το πολιτικό ρεύμα σκέψης που σήμερα αναγνωρίζεται στη ΔΗΜ.ΑΡ. και σε ένα τμήμα του σημερινού ΣΥΡΙΖΑ.
(Κι αφού ο λόγος περί ΔΗΜ.ΑΡ. και περί του κενού που άφησε η απουσία του Κύρκου, θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον να έβλεπε κανείς τι θα έλεγε σήμερα ο Λεωνίδας για την απόφαση της ΔΗΜ.ΑΡ. να φύγει από την κυβέρνηση, καθώς και για τη σημερινή της δυσκολία να ξεδιπλώσει τη δική της διακριτή παρουσία στην πολιτική μας ζωή...)
Ακολουθεί ένα άλλο τολμηρό βήμα του Κύρκου -η ΕΑΡ-, ο οποίος, πολύ πριν πέσει το Τείχος του Βερολίνου και σβήσει το αστέρι στην κορυφή του Κρεμλίνου "βουτηγμένο στη βία, το ψέμα και την ντροπή", έχει το θάρρος να εγκαταλείψει τα κομμουνιστικά σύμβολα που ανέθρεψαν και τον ίδιο - αυτός, που τόσο συχνά είχε κατηγορηθεί πως δεν έβλεπε κριτικά όσο έπρεπε τους κουκουέδες πρώην συντρόφους του. Ακολουθεί το πείραμα του Συνασπισμού και η προσπάθεια να βρεθεί μια κοινή γλώσσα με το ΚΚΕ, προσπάθεια που μετά την πτώση του "υπαρκτού" φαινόταν να έχει πιθανότητες επιτυχίας. Η όλη ιστορία είχε την κατάληξη που ξέρουμε όλοι - και πάντως όχι με ευθύνη του Κύρκου, ο οποίος μάλιστα δέχτηκε να αποσυρθεί πρόωρα από την πολιτική και κομματική σκηνή για να βοηθήσει να αποσυρθεί ο πολύ γηραιότερός του Χαρίλαος Φλωράκης.
Στο σπίτι του πλέον, ο Κύρκος εξακολουθεί να λαβαίνει μέρος, αν όχι στα τεκταινόμενα, σίγουρα στις εσωτερικές διεργασίες της αντιδογματικής Αριστεράς. Όσοι αναγνωρίζουν τις λεπτές αποχρώσεις των δηλώσεών του καταλαβαίνουν ότι έχει πολλές διαφωνίες με τον μεταφλωρακικό Συνασπισμό, παρ' ότι συνήθως επιλέγει να μη δημιουργεί οξύτητες με τους Κωνσταντόπουλο και Αλαβάνο που είχαν την προεδρία του κόμματος. Αυτό που κυρίως τον απασχολεί είναι το πρόβλημα της δημιουργίας ενός πλατιού κεντροαριστερού μετώπου. "Νομίζω ότι το μεγάλο στρατηγικό λάθος του ΣΥΝ είναι ότι καταπολέμησε την ιδέα της Κεντροαριστεράς, ενώ θα έπρεπε να είναι ο σημαιοφόρος της. Η Κεντροαριστερά είναι μια συμμαχία δυνάμεων της εργασίας και του πολιτισμού που περιλαμβάνει ευρύτερα μεσαία στρώματα. Και δεν καταλαβαίνω γιατί αφήσαμε αυτή τη σημαία στα χέρια του Σημίτη, ο οποίος την έφερε στα μέτρα του και τελικά τη γελοιοποίησε. Κεντροαριστερά ήταν το ΕΑΜ στην εποχή του...» (ό.π.).
Όσο όμως προσεκτικός είναι στον εσωκομματικό τομέα, τόσο πιο τολμηρός είναι όταν αναφέρεται στο παρελθόν. Είναι εκείνης της εποχής η κοινοποίηση της άποψής του ότι ευτυχώς που δεν κέρδισαν τότε οι κομμουνιστές τον Εμφύλιο. Ήταν μια άποψη που έλεγε συχνά στις ιδιωτικές του συζητήσεις, χωρίς μισόλογα, χωρίς πισωγυρίσματα. Και δεν ήταν ο Κύρκος που μιλούσε, ήταν μια ολόκληρη γενιά που μέσω Κύρκου έλεγε μια αλήθεια που κανείς όμως ποτέ δεν είχε τολμήσει να ξεστομίσει. Ουσιαστικά αυτό ήταν η τελευταία μεγάλη διαθήκη του Λεωνίδα Κύρκου. Με τη διακήρυξη αυτή έδινε το πραγματικό τέλος ενός Εμφυλίου που μόνο κακό έφερε στη χώρα, με τη διακήρυξη αυτή έκλεινε για πάντα την πόρτα σε ένα πρόσωπο της Αριστεράς που φάνηκε γενναίο, που αντιμετώπισε με θάρρος τη Δεξιά μισαλλοδοξία, αλλά και έκανε πολιτικές επιλογές που δεν ήταν απλά "λάθη", αλλά συνέπεια μιας τυφλής, φανατικής σταλινικής νοοτροπίας. Με τη διακήρυξη αυτή ο Κύρκος βοήθησε ώστε η ελληνική πολιτική ζωή και κοινωνία να γυρίσουν σελίδα και να πάνε ένα βήμα μπροστά.
