Του Βασίλη Πεσμαζόγλου*
Λίγο μετά τη μεταπολίτευση, στην Αγγλία όπου σπούδαζα, ανέλαβα να μεταφράσω βασικά κείμενα του ΚΚΕ εσωτερικού: η εκεί οργάνωση θα τα προωθούσε για να προβάλει τη φυσιογνωμία της ελληνικής εκδοχής του ευρωκομμουνισμού, που βρισκόταν τότε σε άνθηση -ιδίως στην Ιταλία. Ανάμεσα στα κείμενα μου άρεσε ιδιαίτερα εκείνο του Κώστα Φιλίνη.
Τον είχα ακουστά και ήταν στα μάτια ημών των νεοτέρων ένα είδος θρύλου. Σε αυτό συνέβαλε και το πρόσφατο βιβλίο του για την εφαρμογή της θεωρίας των παιγνίων στη χάραξη μιας ρεαλιστικής αριστερής πολιτικής σε δημοκρατικό πλαίσιο: υπογράμμιζε την ανάγκη ευρύτατων συναινέσεων - συγκλίσεων και όχι διχαστικής δημαγωγίας (κάτι που στα τωρινά χρόνια της κρίσης παραμένει πάντα ζητούμενο).
Δώδεκα χρόνια αργότερα, στις Βρυξέλλες όπου εργαζόμουν, είχα την τύχη να τον γνωρίσω καλύτερα. Είχαμε ήδη συναντηθεί και υπήρχε μια οικειότητα με μένα όσο και με τη συμβία μου Λευκή Μολφέση. Έτσι, όταν ανέλαβε καθήκοντα ως ευρωβουλευτής, του δώσαμε το κλειδί: ένα αντικλείδι τζούφιο, που ουδέποτε είχε λειτουργήσει, το οποίο όμως στα χέρια του Φιλίνη, που ήξερε από παρανομία, μεγαλούργησε. Το διαπιστώσαμε έκπληκτοι καθώς το πήρε στα έμπειρα οστεώδη δάχτυλά του και άνοιξε με απίστευτη ευκολία την πόρτα του διαμερίσματος.
Πέρα από την οικειότητά μας, τη βολική τοποθεσία του διαμερίσματος δίπλα στο μετρό, τη φιλόξενη θερμή μας διάθεση και τη λειτουργική κουζίνα («ποτέ κοτόπουλο!» είχε παρακαλέσει), το μαγαζί διέθετε ένα πρόσθετο δέλεαρ, δυσεύρετο: έναν συμπαίκτη στο σκάκι. Την εποχή εκείνη έπαιζα συστηματικά και ήμουν αρκούντως προπονημένος για να τον αντιμετωπίσω, ιδίως σε γρήγορες παρτίδες μπλιτς.
Έτσι, τα βράδια, με το που βρισκόμασταν σπίτι, επισπεύδοντας το δείπνο και περιορίζοντας οιαδήποτε πολιτικολογία (ουδόλως τον χάλαγε), στρωνόμασταν στη δουλειά. Οι μάχες μαίνονταν μέχρι αργά! Θυμάμαι κιόλας να πηγαίνουμε μαζί κάποιο βράδυ στο γραφικό σκακιστικό καφενείο Greenwich, στο κέντρο των Βρυξελλών.
Ανακαλώ επίσης να συνταξιδεύουμε αεροπορικώς προς Αθήνα μέσω Ζυρίχης (απεργία Ολυμπιακής γαρ, παραμονές Χριστουγέννων…): κοντέψαμε να χάσουμε την ανταπόκριση έχοντας πλήρως απορροφηθεί από μια παρτίδα στο φορητό σκάκι που έφερνε σταθερά μαζί του. Όταν καθυστερημένα πήραμε τις κάρτες επιβίβασης, είχε γεμίσει και μας αναβάθμισαν: SwissAir πρώτη θέση, χάρη σε αυτόν και το σκάκι! Συνεχίσαμε την παρτίδα σε συνθήκες χλιδής. Έχασα. Πέραν της δεινότητας του αντιπάλου, συνέβαλε νομίζω η υπέρμετρη κατανάλωση εξαίρετου γαλλικού οίνου που έρρεε άφθονος.
Αλλά η πλέον αξιομνημόνευτη στιγμή ήταν όταν βρεθήκαμε στη σκακιστική λέσχη όπου σύχναζα και κλήθηκε να αντιμετωπίσει έναν γηραιό σκακιστή, πρώην διεθνή μαιτρ: οι δύο πολύ διαφορετικοί θρύλοι διασταύρωσαν τα ξίφη τους επί σχεδόν τέσσερις ώρες. Ο Φιλίνης κέρδισε εν τέλει στο φινάλε κι αισθάνθηκα μεγάλη υπερηφάνεια.
Από τις τότε διηγήσεις του συγκρατώ πόσο τον είχαν σφραγίσει τα χρόνια της φυλακής. Εκεί ενίοτε έπαιζε σκάκι νοερώς, χωρίς σκακιέρα μπροστά του, ολόκληρες παρτίδες -κάτι που με ξεπερνούσε. Επίσης διάβαζε πάρα πολύ (έχοντας μάλιστα μάθει ρωσικά) και βυθιζόταν στα μεγάλα μυθιστορήματα -ιδίως στις εξονυχιστικές περιγραφές εσωτερικών χώρων, που τον ταξίδευαν μακριά, αλλού.
Στο περιθώριο του σκακιού είχαμε κάμποσες συζητήσεις προσωπικού περιεχομένου. Αισθάνομαι τυχερός που συνδεθήκαμε με αυτόν τον ιδιαίτερο τρόπο, που συνιστούσε παρένθεση / απόδραση από τη συνήθη «σοβαρότητα» και εμπεριείχε μια δόση σκανδαλιάρικης συνενοχής.
* Πανεπιστημιακός και συγγραφέας
