Του Δημήτρη Παπαδημούλη*
Κλείνουν αυτές τις μέρες τέσσερα χρόνια από τον θάνατο του αξέχαστου συντρόφου μας Κώστα Φιλίνη. Ενός ανθρώπου που συνέδεσε αξεδιάλυτα την προσωπική του πορεία με τους αγώνες και τις περιπέτειες του ελληνικού κομμουνιστικού και αριστερού κινήματος για πάνω από 60 χρόνια. Από την ΟΚΝΕ των προπολεμικών χρόνων στην εποποιία της Εθνικής Αντίστασης από τις γραμμές της ΕΠΟΝ κι από εκεί στη βαθιά παρανομία, στη σύλληψή του και στην καταδίκη του σε ισόβια το 1955.
Στη σύντομη αποφυλάκισή του το 1966, στην οργάνωση του ΠΑΜ τις πρώτες μέρες της δικτατορίας, στη νέα σύλληψη και τη δεύτερη καταδίκη σε ισόβια. Στον πρωταγωνιστικό του ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητας του ΚΚΕ Εσωτερικού, ήδη από τις πρώτες ώρες της διάσπασης του 1968 και στη συνέχεια στη δημιουργία της ΕΑΡ, του Συνασπισμού και του ΣΥΡΙΖΑ.
Ο Κώστας Φιλίνης κατέχει μια μοναδική, ξεχωριστή σχέση στο πάνθεον των ηγετικών στελεχών της Αριστεράς. Συνδύαζε την αγωνιστική ένταξη στο κίνημα με την ηγετικότητα της παρουσίας του και την ιδιότητά του ως του κατ’ εξοχήν «οργανικού διανοουμένου», που αντιλαμβάνονταν την πολιτική ως ολοκληρωτική αφοσίωση, ως διαρκή πρακτική - θεωρητική δράση.
Εμείς που τον γνωρίσαμε από τις γραμμές του Ρήγα Φεραίου, αμέσως μετά την πτώση της χούντας, γίναμε κοινωνοί της σπουδαίας παιδείας του, της ξεχωριστής και πρωτότυπης διδαχής του Φιλίνη για τα τραγικά λάθη που οδήγησαν στον Εμφύλιο, τον ευρωκομμουνισμό, τον αναπόσπαστο δεσμό δημοκρατίας και σοσιαλισμού, τις διαρθρωτικές αλλαγές, τα νέα κοινωνικά κινήματα που εμπλούτιζαν τα κλασικά εργατικά και συνδικαλιστικά κινήματα. Αλλά και των τολμηρών θεωρητικών και πολιτικών του επιλογών, που τον οδήγησαν στη λεγόμενη τρίτη άποψη, στην εγκατάλειψη του «Κ» και στην υπέρβαση του κομμουνιστικού χαρακτήρα του κόμματος στη διαμάχη του 3ου Συνεδρίου του ΚΚΕ Εσωτερικού.
Είτε ως μελετητής και μεταφραστής του Γκιγιομό και της θεωρίας των παιγνίων, του Γκράμσι, του Πουλαντζά, του Αλτουσέρ, του Λακλάου, είτε ως ηγετικό στέλεχος, ευρωβουλευτής και υποψήφιος δήμαρχος Αθήνας, αλλά και ως παντοτινό μέλος της Κομματικής Οργάνωσης Αμπελοκήπων και δεινός σκακιστής, ο Φιλίνης κατάφερνε να εμφυσά σε όσους τον γνώριζαν την αγάπη για τον άνθρωπο - δημιουργό και τον έξοχο συνδυασμό της βεμπεριανής ιδέας για την ηθική της πεποίθησης και τη σχέση της με την ηθική της ευθύνης.
Ήθελε και ήξερε να ξεπερνά τα κάθε φορά όρια του παραδεδεγμένου και να ξανοίγεται σε νέες ζωογόνες αναζητήσεις. Όπως το έθεσε ο καθηγητής Γρηγόρης Ανανιάδης στην ομιλία του για τον Κώστα Φιλίνη στην εκδήλωση για την πρώτη επέτειο από τον θάνατό του, «η σημαντικότερη διάσταση της πολιτικής δράσης είναι η πολιτικοποίηση, δηλαδή η προβληματοποίηση του αυτονόητου, η αμφισβήτηση των παγιωμένων, ο κλονισμός των αδρανειών, η διάνοιξη νέων οριζόντων και δυνατοτήτων μέσα από την ανανοηματοδότηση των πραγμάτων». Και αυτό το είδος πολιτικής υπηρέτησε σε όλη του τη ζωή ο Κώστας Φιλίνης.
Αυτά τα ίχνη της συναρπαστικής παρουσίας του Κώστα Φιλίνη είναι ανάγκη να τα ξαναβρίσκουμε και να τα μελετούμε στην καθημερινή δράση και στις πολιτικές πρωτοβουλίες του ΣΥΡΙΖΑ και της κυβέρνησής μας. Διότι, όσο δύσκολες κι αν είναι οι συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί στην Ευρώπη, δεν μπορούμε ούτε να πάρουμε τον δρόμο της παθητικής προσαρμογής ούτε να εγκαταλείψουμε την προσπάθεια, να ανοίξουμε δρόμους που θα βγάζουν την κοινωνία έξω από το πλαίσιο των μνημονιακών καταναγκασμών και της σκληρής επιτροπείας.
Πρέπει στην απαξίωση της πολιτικής να αντιπαραθέσουμε τη «μεταξίωσή» της, όπως έπραττε σε όλη του τη ζωή ο Φιλίνης. Να βάλουμε στη θέση της ρουτινιέρικης, γραφειοκρατικής και υπαλληλικής αντίληψης για την πολιτική την αναζήτηση των μεγάλων πολιτικών οριζόντων, των δρόμων και των μεταρρυθμίσεων που θα αναδεικνύουν και θα προωθούν τις ανάγκες των «από κάτω» και τα ευρύτερα χειραφετητικά αιτήματα.
Η πολιτική της Αριστεράς για τον Φιλίνη, όπως επισήμανε μιλώντας γι’ αυτόν η Λουτσιάνα Καστελίνα, ήταν στον αντίποδα του να σπάζει η Αριστερά το κεφάλι της στον τοίχο και μετά να στήνει μνημεία για τους μάρτυρες. Ήταν βαθιά η πεποίθησή του ότι η σύγχρονη Αριστερά δεν πρέπει να στοχεύει στην κατάληψη ανακτόρων ούτε σε μια μόνο εκλογική νίκη, αλλά σε μια διαδικασία μετασχηματισμού της κοινωνίας που να δίνει νίκες στο πεδίο των συσχετισμών και της ηγεμονίας.
Ειδικά για το πέρασμα του Κώστα Φιλίνη από το Ευρωκοινοβούλιο την περίοδο 1985-1989 όλοι θυμόμαστε τις αποφασιστικές του παρεμβάσεις, που έδιναν σάρκα και οστά στην αντίληψη ότι η Ευρώπη είναι ένα πεδίο νέων κοινωνικών, πολιτικών και ταξικών αγώνων. Στο πλαίσιο αυτό τάχθηκε αποφασιστικά υπέρ του σχεδίου Σπινέλι, που αξίωνε τη συνταγματική - ομοσπονδιακή συγκρότηση της Ευρώπης, μια εξέλιξη την οποία δυστυχώς ανέκοψαν η νεοφιλελεύθερη αντεπίθεση των δυνάμεων του κεφαλαίου και η αναζωπύρωση παλιών και νέων διαιρέσεων της Ευρώπης.
Στο πλαίσιο αυτό ήταν μεγάλη τιμή για την Ελλάδα, την Αριστερά και τον ίδιο προσωπικά ο ορισμός του Κώστα Φιλίνη ως κεντρικού εισηγητή εκ μέρους της Επιτροπής Περιφερειών της Ευρωβουλής για τους Κανονισμούς των Διαρθρωτικών Ταμείων και το 2ο Πακέτο Ντελόρ, σε μια περίοδο, μάλιστα, που οι κοινές πολιτικές της Ε.Ε. ήταν στα σπάργανα.
Η σκέψη και οι αγώνες του Κώστα Φιλίνη αποτελούν και σήμερα μια σημαντική παρακαταθήκη ιδεών και αξιών για τη δράση της σύγχρονης Αριστεράς σε Ελλάδα και Ευρώπη.
* Αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ
