Του Κοσμά Κέφαλου
Ήπιος και μαχητικός, διαλλακτικός και ανυποχώρητος, πείσμων και συγκαταβατικός, στην πρώτη γραμμή των αγώνων και στην τελευταία για οποιοδήποτε προσωπικό όφελος.
Με υψηλό ηθικό, παρά τις κακουχίες και την κακή μεταχείριση, έγραφε μέσα στη φυλακή, μετέφραζε και έπαιζε σκάκι.
Ο αγωνιστής της Αριστεράς Κώστας Φιλίνης, πολυσχιδής και γοητευτική προσωπικότητα, ήταν αναμφίβολα ένας άνθρωπος, τολμώ να πω, με συναρπαστικό ενδιαφέρον!
Πριν από τέσσερα χρόνια, στις 22.1.14, αι γενεαί πάσαι της Αριστεράς, όπως είχε γράψει η «Αυγή», συνόδευσαν τον Κώστα στην τελευταία του κατοικία.
Ο μαχητής κατέθεσε τα όπλα, ο ρήτορας σίγησε, το δυνατό μυαλό σταμάτησε να λειτουργεί.
Λοιπόν, τέλος;
Σε εκδήλωση που οργανώθηκε λίγες μέρες μετά το θάνατό του, στο σκακιστικό στέκι Κάισσα Café, ένας φίλος είπε με συγκίνηση ότι ο Κώστας «δίδασκε με λόγους, με δράση και, κυρίως, με στάση ζωής».
Η φράση ωρίμασε και έγινε αφορμή για το σημερινό αφιέρωμα. Απευθύνθηκα πρώτα σε εκείνον, αλλά φάνηκε υπερβολικά συνεσταλμένος: «Ποιος είμαι εγώ που θα γράψω για τον Φιλίνη;». Το δέος του μαθητή μπροστά στον δάσκαλο!
Αναζήτησα στοιχεία από παλιούς συντρόφους του, συναγωνιστές στους κοινωνικούς αγώνες, κομματικούς φίλους, συμπαίκτες του στο σκάκι, ανθρώπους που τον είχαν γνωρίσει. Μου έκανε εντύπωση η ευκολία με την οποία άνοιγαν οι πόρτες, ακόμα και από ανθρώπους που δεν ταυτίζονταν ιδεολογικά μαζί του: «Για τον Κώστα; Οπωσδήποτε!».
Πολύτιμη συμπαράσταση βρήκα από την κόρη του Άννα (στην οποία πρωτοανέφερα την ιδέα και με ενθάρρυνε), τη σύντροφό του Ζωή (μου έδωσε πολύτιμες πληροφορίες, καθώς και το εκλογικό του βιβλιάριο), τα ΑΣΚΙ (διέθεσαν με ευχαρίστηση το φωτογραφικό τους αρχείο), τον ευρωβουλευτή Μίλτο Κύρκο (ανάρτησε στο λινκ goo.gl/unEvtp τις ομιλίες του Φιλίνη στο Ευρωκοινοβούλιο), τα έμπειρα στελέχη της «Αυγής» και πολλούς καλούς φίλους. Κοινότοπο, αλλά θα το επαναλάβω: Οι άνθρωποι πεθαίνουν όταν τους ξεχνούν.
Τα χρόνια της παρανομίας
Η Ζωή Σβώλου, γεννημένη στην Αριστερά, έχει, όπως και όλα τα παιδιά των αριστερών, άμεσες εμπειρίες της εποχής, της Αντίστασης, και της παρανομίας.
Στο οικογενειακό της σπίτι κρυβόταν ο θείος της Αλέξανδρος Σβώλος, συνταγματολόγος και μετέπειτα πρόεδρος της ΠΕΕΑ, της Κυβέρνησης του Βουνού. Στα χρόνια της παρανομίας τον επισκέπτονταν οι επίσης παράνομοι Δημήτρης Γληνός, Μήτσος Παρτσαλίδης, Καίτη Ζέβγου, Μιλτιάδης Πορφυρογέννης, Νίκος Ασκούτσης, Κώστας Φιλίνης και πολλοί άλλοι.
Παράνομος περνούσε και ο Πορφύρης Κονίδης, ο οποίος αλληλογραφούσε με τη Μέλπω Αξιώτη στο Παρίσι. Πώς; Άφηνε το περιοδικό «Νέα Εστία», με τα μεγάλα λευκά περιθώρια, στα οποία έγραφε με πένα βουτηγμένη όχι σε μελάνη, αλλά σε χυμό λεμονιού. Τα γράμματα ήταν αόρατα (ένα από τα πολλά τεχνάσματα της παρανομίας). Η Αξιώτη έπαιρνε με το ταχυδρομείο το περιοδικό, σιδέρωνε απαλά τις σελίδες και τα γράμματα εμφανίζονταν!
Η μαθήτρια Ζωή είχε την πρώτη της πολιτική διαφωνία με έναν επισκέπτη για τη θέση του κόμματος απέναντι στον Τίτο. Ο Φιλίνης έπρεπε να υποστηρίξει μια γραμμή στην οποία δεν πίστευε, όπως της ομολόγησε πολλά χρόνια αργότερα.
Η δράση του Κώστα είναι γνωστή μέσα από πολλά δημοσιεύματα, καθώς και από το πολύτιμο βιβλίο «Κώστας Φιλίνης. Ένας διανοούμενος της δράσης. Κείμενα θεωρίας και πολιτικής» (συνέκδοση των ΑΣΚΙ, του Ινστιτούτου Ν. Πουλαντζάς και του Θεμέλιου), το οποίο φτιάχτηκε με πρωτοβουλία του Γρ. Ανανιάδη και με επιμέλεια της εκδοτικής ομάδας: Β. Καραμανωλάκης, Κ. Λαμπρινού, Γ. Μπαλαμπανίδης, Τ. Τρίκκας.
Ο Κώστας συνάντησε ξανά τη Ζωή μετά τη μεταπολίτευση. Η ίδια μου μίλησε για την εποχή και την πορεία του, όπως τη βίωσε μέχρι τον θάνατό του, στις 20 Ιανουαρίου 2014.
Μου μίλησε με τρυφερότητα για την αγάπη του συντρόφου της για τα ζώα, αλλά και τη δική τους αφοσίωση στο πρόσωπό του. Στο πατρικό του σπίτι, όταν εμφανίστηκε ένας άγνωστος, το άγριο λυκόσκυλο πήρε στην αγκαλιά του τον μικρό Κώστα για να τον προστατεύσει. Στα χρόνια της παρανομίας ο αλανιάρης γάτος εξαφανιζόταν όταν έλειπε ο Φιλίνης από το σπίτι όπου τον έκρυβαν και ορμούσε από το παράθυρο για να κουρνιάσει πάνω του όταν επέστρεφε.
Ψιλογραφία
Ο Κώστας Φιλίνης, κατά τη διάρκεια των φυλακίσεων και της παρανομίας, έμαθε ρωσικά και τελειοποίησε τα αγγλικά του (από το κλασικό εκείνη την εποχή Linguaphone). Διεύρυνε τη γλωσσομάθειά του (ήξερε πολύ καλά γαλλικά, ιταλικά, γερμανικά και σε ικανοποιητικό επίπεδο ρουμανικά), σε βαθμό που κυκλοφόρησε η ανυπόστατη φήμη ότι μιλούσε και άψογα λατινικά!
Έπαιζε σκάκι φτιάχνοντας κομμάτια από ψίχα (ανάλογες αναφορές κρατούμενων σκακιστών στο αφιέρωμα «Ψυχή σε στρατό από ψίχα», στην «Αυγή της 6.10.17 (/article/10806/8443095/psyche-se-strato-apo-psicha).
Όπως είχε πει στον Πέτρο Κολυβά, αντάλλασσαν οι κρατούμενοι τις κινήσεις αφήνοντας σημειώματα στο καζανάκι της τουαλέτας ή τις εκφωνούσαν σε γειτονικό κελί ή τις μετέφεραν οι δεσμοφύλακες, ενδεικτικό της επιρροής που ασκούσαν οι καλλιεργημένοι κρατούμενοι πάνω τους.
Όχι πάντα. Συχνά ο δεσμοφύλακας έδειχνε το πολύ σκληρό του πρόσωπο. Χρόνια μετά, ένας από αυτούς, συναντώντας τυχαία τον Κώστα στον δρόμο, του ζήτησε συγγνώμη επειδή συμμετείχε κι εκείνος στα βασανιστήρια...
Ο Φιλίνης μετέφρασε τον Γκράμσι, τον Πουλαντζά και τον Γκιγιομό και έγραψε στη φυλακή το πολύ σημαντικό βιβλίο «Θεωρία των παιγνίων και πολιτική στρατηγική». Για τη συγγραφή του μελέτησε σχετικά βιβλία, τα οποία του πήγαινε στη φυλακή η αδελφή του Μαρίτσα Φιλίνη.
Καταγράφει έμπρακτες εφαρμογές της θεωρίας των παιγνίων και χρησιμοποιεί ως παράδειγμα την Οκτωβριανή Επανάσταση στη Ρωσία, τον Μάη του 1968 στη Γαλλία, καθώς και μια υποθετική λατινοαμερικανική χώρα, της οποίας οι ομοιότητες με την ελληνική δικτατορία δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας για το τι περιγράφει.
Σημείωνε με πολύ μικρά γράμματα, τη λεγόμενη ψιλογραφία, σε χαρτί πακέτου τσιγάρων. Στη συνέχεια κούφωνε τις πλάκες του πράσινου σαπουνιού, έβαζε τα χαρτιά μέσα και, αφού τις έκλεινε, τις παρέδιδε στους συγγενείς. Να πάρουν σαπούνι στο σπίτι!
Στην πρώτη έκδοση, από τον Φίλιππο Βλάχο το 1972 (εκδόσεις Κείμενα), σκοπίμως δεν συμπεριλήφθηκε το κεφάλαιο «Ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Ελλάδα, 1946-1949», επειδή ήταν βέβαιο ότι η λογοκρισία της χούντας θα απαγόρευε ολόκληρο το βιβλίο.
Στην δεύτερη έκδοση το 2008 (εκδόσεις Θεμέλιο) δεν ήταν έγκαιρα διαθέσιμο και προσφέρθηκε ως ένθετο.
Το πρώτο εκλογικό βιβλιάριο!
Ο Φιλίνης μέχρι το 1979 δεν είχε ψηφίσει! Απίστευτο για έναν πολιτικό. Βρισκόταν 8 χρόνια στην παρανομία και 16 χρόνια στις φυλακές. Το μεγαλύτερο μέρος της ενήλικης ζωής του!
Στις 31.5.79 περνάει την πόρτα του Αστυνομικού Τμήματος, για πρώτη φορά χωρίς συνοδεία! Είναι η πρώτη φορά που δεν τον προσαγάγουν, που δεν τον έχουν συλλάβει, που δεν τον οδηγούν σε κρατητήριο. Βγάζει το πρώτο του εκλογικό βιβλιάριο, σε ηλικία 58 ετών!
Αν η Ζωή Σβώλου είναι σε κάτι απόλυτη, είναι ότι ο Φιλίνης δεν είχε «αυλή». Από το σπίτι περνούσαν πολλοί, ιδίως νέοι (είχε την ευθύνη Νεολαίας του Κ.Κ. Εσωτερικού), για να ακούσουν, να διδαχθούν. Αλλά μέχρι εκεί. Πολλοί από εκείνους έγιναν σημαντικά στελέχη του κινήματος με σπουδαία προσφορά. Μιλάνε για τον Κώστα με αγάπη και νοσταλγία.
Στα νεανικά χρόνια θαύμαζε τον ΕΠΟΝίτη φοιτητή του ΕΜΠ Νείλο Μαστραντώνη, ο οποίος σκοτώθηκε νέος, την 1.9.1944, από χιτλερικούς.
Ως στέλεχος του κόμματος είχε έντονες διαφωνίες με συντρόφους του σε θέματα πολιτικής, αλλά όχι προσωπική εμπάθεια. Δεν τον είχε ακούσει ποτέ κανείς να κατηγορεί σύντροφο!
Ο σκακιστής Κ. Φιλίνης
Η Άννα Φιλίνη έχει μιλήσει για την αγάπη του Κώστα για το σκάκι: «Σε όλες τις περιόδους της ζωής του πατέρα μου το σκάκι τον ακολουθούσε πιστά. Στο σπίτι του τα πέντε αδέρφια και ο πατέρας του παίζανε σκάκι από παιδιά και ο Κωστάκης, παρ’ ότι ο μικρότερος, έγινε γρήγορα ισότιμος συμπαίκτης. Ήδη πριν από τον πόλεμο έπαιζε σκάκι στον Πανελλήνιο, όπου συμμετείχε και ως αθλητής του στίβου, και συνέχισε να πηγαίνει και μετά την Απελευθέρωση. Στα οκτώ χρόνια της παρανομίας μετά το 1947 έπαιζε συχνά μόνος του μέσα στις ατέρμονες ώρες της αναμονής».
Σε αφιέρωμα του Χρήστου Πιλάλη στο περιοδικό «ΣΑΧ» (τεύχος 15, 1997) είδαμε σκακιστικά βιβλία του Κώστα με σφραγίδες θεώρησης των εγκληματικών φυλακών Αίγινας και Κέρκυρας, καθώς και αυτοσχέδια χάρτινη σκακιέρα, και διαβάσαμε για τη νίκη του Φιλίνη στο τουρνουά των φυλακών Αίγινας.
Οι περισσότεροι σκακιστές τον γνωρίσαμε τα τελευταία χρόνια από τα μπλιτς του Παγκρατίου και από τη διακριτική αλλά και διακριτή παρουσία του στο εντευκτήριο του Πανελληνίου, όπου ενίσχυε στα διασυλλογικά πρωταθλήματα την ομάδα του Αθλητικού Πολιτιστικού Ομίλου «Κότινος».
Στις 18.5.2003 η «Αυγή» οργάνωσε στο ξενοδοχείο «Τιτάνια» τους μαθητικούς αγώνες «Σκάκι για την Ειρήνη». Αγωνίστηκαν 208 αγόρια και κορίτσια, στην πλειονότητα (174) του Δημοτικού και του Νηπιαγωγείου.
Ο πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής Κώστας Φιλίνης κλήθηκε να κηρύξει την έναρξη. Έχω αναφέρει ξανά την ανησυχία μου, για την πιθανή αντίδραση των πεντάχρονων και των εξάχρονων σε ομιλία ενός 82χρονου. Το θέαμα έχει χαραχθεί ανεξίτηλα στη μνήμη μου: στη μέση της αίθουσας ο Κώστας καλεί τα παιδιά να δώσουν τα χέρια και στη συνέχεια, με υψωμένο το χέρι και σφιγμένη τη γροθιά, τους λέει να δώσουν τον αγώνα τον καλό. Όρθιοι μαθητές και μαθήτριες, συνεπαρμένοι από την ομιλία, φώναζαν και χειροκροτούσαν με ενθουσιασμό!
Θαυμαστή επικοινωνία ανάμεσα στον βετεράνο πολιτικό και σε παιδιά με διαφορά ηλικίας εφτά και πλέον δεκαετίες!
