Ζηνοβία (Τζένη) Λιαλιούτη
Καθώς το αμερικανικό έθνος ετοιμαζόταν να γιορτάσει την εθνική επέτειο που είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ -μια επέτειο που καθιερώθηκε το 1986 ως ημέρα μνήμης για το κίνημα των Πολιτικών Δικαιωμάτων και τους αγώνες εναντίον του ρατσισμού και των προκαταλήψεων- στη δημόσια σφαίρα κυριαρχούσε το ερώτημα αν ο 45ος Πρόεδρος των ΗΠΑ είναι απροκάλυπτα ρατσιστής. Είχε προηγηθεί το σχόλιό του για «χώρες απόπατους», με το οποίο προσδιόριζε ως ανεπιθύμητες τις μεταναστευτικές ροές από τις φτωχότερες χώρες της Αφρικής, το Ελ Σαλβαδόρ και την Αϊτή.
Το σχόλιο εντασσόταν στο πλαίσιο συζήτησης για τη βούληση της προεδρίας Τραμπ να ανακαλέσει νομοθετικές ρυθμίσεις της περιόδου Ομπάμα, οι οποίες αναγνώριζαν ένα ειδικό καθεστώς παραμονής στις ΗΠΑ σε προσφυγικές ομάδες που είχαν εγκαταλείψει τις χώρες προέλευσής τους λόγω μεγάλων φυσικών καταστροφών ή πολεμικών συγκρούσεων, καθώς και σε μια μεγάλη ομάδα εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων που εισήλθαν παρανόμως ως παιδιά στις Ηνωμένες Πολιτείες και ενσωματώθηκαν στην οικονομική και κοινωνική ζωή της χώρας.
Για τους τελευταίους, τους λεγόμενους «ονειροπόλους», η συντριπτική πλειονότητα της κοινής γνώμης τάσσεται υπέρ της παραμονής τους, ενώ παράλληλα δικαστική απόφαση έθεσε προσωρινά τέρμα σε νομοθετικές πρωτοβουλίες της προεδρίας Τραμπ που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην άμεση απέλασή τους.
Τα παραπάνω δεν άμβλυναν τη στάση του Ντόναλντ Τραμπ για το θέμα, ο οποίος έχει επανειλημμένα υποστηρίξει πως μια νομοθετική ρύθμιση προστασίας των «ονειροπόλων» θα πρέπει να αντισταθμιστεί από την άμεση έναρξη κατασκευής του τείχους στα σύνορα με το Μεξικό. Το σχέδιο αυτό άλλωστε είχε αναδειχθεί σε κεντρική αναφορά της προεκλογικής του εκστρατείας, αλληλένδετη με ρατσιστικά και εθνικιστικά στερεότυπα εις βάρος των Μεξικανών και των ισπανόφωνων.
Λίγους μήνες νωρίτερα, τον Αύγουστο του 2017, οι αιματηρές συγκρούσεις στο Σάρλοτσβιλ της Βιρτζίνια μεταξύ ακροδεξιών οπαδών του κινήματος “Ενώστε τη Δεξιά” (UnitetheRight)και αντιρατσιστικών ομάδων, οι οποίες είχαν αποτέλεσμα και τη δολοφονία μιας διαδηλώτριας, συνοδεύονται από προεδρική σιωπή και εν τέλει από μια στάση ίσων αποστάσεων.
Η αποφυγή καταδίκης από τον Τραμπ του ακροδεξιού ριζοσπαστισμού, ο οποίος περιλαμβάνει σαφείς ρατσιστικές και νεοναζιστικές αιχμές, αποτέλεσε μια δυσάρεστη έκπληξη για την αμερικανική και τη διεθνή κοινή γνώμη.
Οι πρακτικές αυτές δεν θα πρέπει να εκληφθούν ως αποσπασματικές, λεκτικές κορώνες ενός Προέδρου που συχνά απεικονίζεται στα ΜΜΕ ως απλά γραφικός, πνευματικά ασταθής ή φαιδρός. Θα πρέπει να κατανοηθούν ως απόλυτα συνεκτικές εκφράσεις της ιδεολογικής ταυτότητας του Αμερικανού Προέδρου και του περιβάλλοντός του.
Η ταυτότητα αυτή συνιστά απόκλιση από τον ιδεολογικό κορμό του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, το οποίο βρίσκεται αντιμέτωπο με μια κρίση ταυτότητας και στρατηγικής έναντι μιας αμφιλεγόμενης προεδρίας, εμπλεκόμενης σε δικαστικές περιπέτειες ήδη από το ξεκίνημά της, αλλά και εν όψει των ενδιάμεσων εκλογών του φετινού Νοεμβρίου. Όσον αφορά το ιδεολογικό στίγμα του Ντόναλντ Τραμπ, αυτό δεν θα πρέπει να συγχέεται με τον συντηρητισμό ή τον νεοφιλελευθερισμό.
Η περίπτωση Τραμπ μπορεί να περιγραφεί ως αντιδραστική έκφραση ενός αναθεωρητισμού, μια έκφραση «αντιδραστικής νοσταλγίας» κατά τη διατύπωση του Mark Lilla, και εγγράφεται στο πλαίσιο των «πολέμων της κουλτούρας» (culture wars) που πυροδοτήθηκαν από την ανάπτυξη των κινημάτων της δεκαετίας του 1960 και την προώθηση της φιλελεύθερης ατζέντας στη συνέχεια.
Η συνθηματολογία της προεκλογικής εκστρατείας του Τραμπ ήταν άλλωστε αποκαλυπτική αυτής της πολεμικής. Εκστρατεία που δεν δίστασε να ενσωματώσει το σύνθημα «Πρώτα η Αμερική» (America First), που παρέπεμπε στην ομώνυμη οργάνωση αντισημιτικού και φιλοναζιστικού προσανατολισμού, η οποία αντετίθετο στην είσοδο της Αμερικής στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο κατά την περίοδο 1940-1941.
Παράλληλα, το βασικό σύνθημα της καμπάνιας Τραμπ «Να κάνουμε την Αμερική μία ξανά» (“Make America One Again”) αποτελούσε ευθεία αμφισβήτηση της πολυπολιτισμικής ταυτότητας και της ποικιλομορφίας των Ηνωμένων Πολιτειών προβάλλοντας την απαίτηση συμμόρφωσης προς έναν ομοιογενή, εθνικό κανόνα.
Εν προκειμένω, ο αναθεωρητισμός αφορά τόσο το πεδίο των κοινωνικών δικαιωμάτων, όπως διαμορφώθηκε στη μεταπολεμική περίοδο, όσο και τις κατακτήσεις στο επίπεδο των πολιτικών δικαιωμάτων και στη μάχη κατά των διακρίσεων εις βάρος διαφόρων ομάδων (βάσει της φυλής, του φύλου, της θρησκείας ή του σεξουαλικού προσανατολισμού).
Πυρήνας του εν λόγω αναθεωρητισμού είναι ο εθνικισμός της λευκής Αμερικής, πτυχή του αποτελεί ο νατιβισμός και ο οικονομικός προστατευτισμός και σύμπτωμά του, μεταξύ άλλων, είναι οι «πόλεμοι της μνήμης», που φαίνεται να έχουν πυροδοτηθεί με επίκεντρο τις μνήμες του Εμφυλίου Πολέμου και την κληρονομιά της δουλείας και των φυλετικών διακρίσεων.
Όπως έδειξε και η περίπτωση του Σάρλοτσβιλ, η έκρηξη της βίας προξενήθηκε από την απόφαση τοπικών φορέων να απομακρύνουν από τον δημόσιο χώρο μνημεία που προέβαλλαν την περίοδο της Συνομοσπονδίας και θεωρούνταν προσβλητικά για την κοινότητα των Αφροαμερικανών. Οι πόλεμοι της μνήμης μπορούν να κλιμακωθούν από μία χαμηλής έντασης, συμβολική και ρητορική αντιπαράθεση σε εκδηλώσεις φυσικής βίας.
Η τοποθέτηση του Τραμπ έναντι αυτών των πολέμων υπήρξε εύγλωττη, καθώς υπερασπίστηκε τα αμφιλεγόμενα μνημεία εκφράζοντας ρητά την αντίθεσή του σε όσους «θέλουν να αλλάξουν την ιστορία» και την «κουλτούρα» της χώρας.
Με αιχμή του δόρατος την αντισυστημικότητα και την απαξίωση της πολιτικής ορθότητας και προνομιακό μέσο έκφρασης τον κατακερματισμένο χώρο των κοινωνικών δικτύων, όπου ευνοούνται η εναλλακτική σύλληψη της πραγματικότητας, η διασπορά φημών και θεωριών συνωμοσίας, ο Τραμπ και οι υποστηρικτές του φαίνονται να εντάσσονται στο ρεύμα της λεγόμενης «Εναλλακτικής Δεξιάς» (Alternativeright / Altright).
Η Altright εμφανίζεται υπέρμαχος της ανωτερότητας των λευκών, δαιμονοποιεί τη σχέση των μειονοτικών ομάδων με την εγκληματικότητα καθώς και την επιρροή τους στη διάβρωση της πολιτισμικής ταυτότητας, ενώ εκφράζει ισλαμοφοβικές, ρατσιστικές και ομοφοβικές θέσεις, ενίοτε μάλιστα με νεοναζιστικές απολήξεις.
Παρότι ο Τραμπ αποκρούει τις σχετικές αιτιάσεις για τον ιδεολογικό του προσανατολισμό, είναι γεγονός πως ο επικεφαλής της προεκλογικής του εκστρατείας και μέχρι τον περασμένο Αύγουστο και στρατηγικός του σύμβουλος Στηβ Μπάνον συγκαταλέγεται μεταξύ των πλέον προβεβλημένων εκπροσώπων της Εναλλακτικής Δεξιάς στις ΗΠΑ και εκ των διαμορφωτών της ατζέντας της.
Η διάσταση αυτή αποτυπώνεται άλλωστε και στην ανάλυση της ψήφου προς τον Τραμπ. Παρά τις αρχικές εκτιμήσεις ότι η λευκή εργατική τάξη αποτέλεσε τον κορμό των υποστηρικτών του στη βάση της οικονομικής ανασφάλειας και του φόβου περί καθοδικής κοινωνικής κινητικότητας, οι αναλύσεις του εκλογικού αποτελέσματος κατέληξαν στη διαπίστωση ότι η πολιτισμική ανασφάλεια και η ξενοφοβική ατζέντα αποτέλεσαν την κινητήριο δύναμη πίσω από το φαινόμενο Τραμπ.
Καθώς λοιπόν συμπληρώνεται ένας χρόνος από την ανάληψη της προεδρίας από τον Ντόναλντ Τραμπ, η δημόσια συζήτηση εξακολουθεί να αναλώνεται στις παραδοξότητες και στην ψυχική υγεία του αμφιλεγόμενου Προέδρου παραγνωρίζοντας το ζήτημα ποιες μπορεί να είναι οι προεκτάσεις και οι συνέπειες από αυτήν την πρώτη προεδρική θητεία της Νέας Άκρας Δεξιάς.
*Η Ζηνοβία Λιαλιούτη είναι διδάκτωρ του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου
