Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
19.2°C21.2°C
3 BF 71%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ασθενής ομίχλη
17 °C
13.6°C19.4°C
2 BF 78%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
17.7°C19.4°C
3 BF 67%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
25 °C
22.7°C24.8°C
6 BF 33%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
17 °C
16.8°C18.5°C
0 BF 82%
Πραγματικές και τεχνητές ανάγκες
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Πραγματικές και τεχνητές ανάγκες

Franz Marc, "Η μοίρα των ζώων", 1913

Του Νίκου Δόικου*

Στην "Αυγή" της 13.12.2017 και υπό τον τίτλο «Η Παγκόσμια κρίση και το Μέτρο» σημείωνα την ώριμη πλέον ανάγκη οι αντισυστημικές πολιτικές δυνάμεις να διαμορφώσουν μια νέα στρατηγική, σχετική με τη διάκριση μεταξύ πραγματικών και τεχνητών αναγκών διαβίωσης και την «επαγγελία» ενός συνειδητά αποδεκτού Μέτρου στην ανάλωση πόρων και τις καταναλωτικές συνήθειες.

Το θέμα πυροδότησε έναν ιδιαιτέρως ζωηρό διαδικτυακό διάλογο και φόρτωσε την ηλεκτρονική μου διεύθυνση με σχόλια, κρίσεις και κυρίως παραινέσεις να ασχοληθώ διεξοδικότερα με τη διάκριση.

Θεωρώ υπαρκτική ουσία του νεοφιλελευθερισμού το τριαδικό σύστημα

* Υπερ-παραγωγή

* Υπερ-ανάλωση

* Υπερ-συσσώρευση,

στην Οικονομία και στον Πολιτισμό.

Το τριαδικό σύστημα συνοδεύεται από ένα ιδιοφυές πλέγμα επιβολής Τεχνητών Αναγκών, με στόχο τη θεαματική αύξηση της ζήτησης. Αυτό που ονομάζω εκβιαστική ζήτηση. Νομίζω λοιπόν πως κάθε σοβαρή συζήτηση σχετική με τη διάκριση ανάμεσα στις Τεχνητές και Πραγματικές ανάγκες εγείρει, σχεδόν αυτόματα, το πελώριο ζήτημα του «εν μέτρω βίου». Όχι βέβαια ως άμυνα απέναντι στο τριαδικό σύστημα αλλά ως στρατηγική πρόταση της κοινωνιοκεντρικής συμμαχίας. Πολύ περισσότερο κάθε συζήτηση περί στρατηγικών πόρων και αποθεμάτων.

Άς μου επιτραπεί να επαναλάβω, όχι ως ζήτημα τακτικής αναδίπλωσης απέναντι στην ανθρωπιστική κρίση που ταλαιπώρησε τόσες κοινωνίες αλλά ως στρατηγική επιλογή συμβίωσης και επιβίωσης της μικρής πλανητικής μας οικογένειας. Ενδεχομένως, μοναδική επιλογή επιβίωσης.

Συνήθως χρησιμοποιώ τον όρο «βιωματικός μινιμαλισμός» αντί του σωστού «βιοτικός μινιμαλισμός» για να περιγράψω κάτι που δεν εισάγεται στο κοινωνικό σώμα αλλά κατακτιέται από την ίδια την Κοινωνία ως βιωματική εμπειρία και έτσι ως συνειδητή πολιτική επιλογή.

Στα μέσα του 19ου αιώνα δεν ήταν αβάσιμη η προβολή του Σοσιαλισμού ως «καθεστώτος αφθονίας». Το 1848, οι πλανητικοί πόροι αρκούσαν για να χαρίσουν αφθονία αγαθών στους 1,24 δισ. κατοίκους του πλανήτη, με μόνο προαπαιτούμενο τη δίκαιη κατανομή του πλούτου.

Σε κάθε περίπτωση, όλη εκείνη η κοινωνιολογία της επάρκειας και της αφθονίας (και των δύο ιδεολογικών πόλων) βασίστηκε πάνω σε συγκυριακούς συσχετισμούς μεταξύ ανθρωποδράσεων και πόρων, συσχετισμούς που εν τω μεταξύ ξεπεράστηκαν τόσο από τα συστήματα ανάπτυξης, όσο, και, κυρίως, από τους ρυθμούς ανάλωσης των πόρων.

Σύμφωνα με τα σημερινά πληθυσμιακά δεδομένα των 7,5 δισ., με βάση τους δημογραφικούς δείκτες και με δεδομένη την βιολογική επανάσταση, η οποία αναμένεται να επιφέρει σημαντική αύξηση του μέσου προσδόκιμου ζωής, ποιος αλήθεια μπορεί να υποστηρίζει με σοβαρότητα πως είναι ανεκτή αυτή η απεριόριστη εκμετάλλευση των πόρων και πως αυτοί (οι μη μεταλλαγμένοι, οι καθαροί πόροι και τα αποθέματα) θα επαρκούν για τις ανάγκες 15 δισ. πολιτών του κόσμου το 2040;

Πιο ανησυχητικοί βέβαια και από το ίδιο το πρόβλημα της σπάνεως πόρων είναι οι σχεδιασμοί της διεθνικής ελίτ, οι οποίοι παρουσιάζουν περίπου ως προφανές πεπρωμένο το ζήτημα της φθίνουσας πορείας των γήινων αποθεμάτων και προτείνουν ως εναλλακτικές λύσεις τη διατροφική «επανάσταση των μεταλλαγμένων», την εξάπλωση της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας και φυσικά την εξωγήινη αποίκιση. Αποίκιση όχι απλώς προς άγρα πόρων, κάτι που, ούτως ή άλλως, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όπως, λόγου χάριν, οι γεωλογικές έρευνες και τα μεταλλευτικά αποθέματα στον Άρη ή ακόμα η αποστολή Cassini - Huygens στον δορυφόρο του Κρόνου Τιτάνα όπου λίμνες υδρογονανθράκων, μεθανίου και αιθανίου, θα μπορούσαν να καλύψουν τις γήινες ανάγκες σε καύσιμα. Όχι. Για τη διεθνική ελίτ η αποίκιση διερευνάται ως «τελική λύση» για τη διαιώνιση του ανθρώπινου είδους.

Ο φαταλισμός αυτός καλλιεργείται από τα πανίσχυρα μέσα του Συστήματος (Κινηματογράφος, Μυθιστόρημα, Τηλεόραση, Διαδικτυακά Sites, Ιδρύματα, Επιστημονικές Εκδόσεις) καθώς και από τις συστημικές επιστημονικές «αυθεντίες» με την προειδοποίηση ότι ενδεχόμενη κάμψη των εντατικών ρυθμών ανάλωσης πόρων και ανακοπή των ρυθμών της (εχθρικής προς το περιβάλλον) «ανάπτυξης» ενέχει δήθεν τον κίνδυνο ύφεσης, ανεργίας και κοινωνικής εξαθλίωσης.

Ένας ανελέητος οικονομικός και πολιτισμικός μονισμός τροφοδοτεί τα δίκτυα ενημέρωσης, καθώς και την αγοραία κουλτούρα εμπεδώνοντας πρότυπα και αναπαράγοντας μοντέλα συμπεριφοράς συμβατά με τις κυρίαρχες νόρμες της ελίτ:

Σήμερα ανάπτυξη για την ανάπτυξη.

Αργότερα βλέπουμε για Περιβάλλον και Πόρους.

Τι πρέπει, λοιπόν, να κάνουν οι αντισυστημικές πολιτικές δυνάμεις;

Ποιες πολιτικές προαπαιτεί η αποκατάσταση του Μέτρου στις ανθρωποδράσεις;

Η συνειδητή επιλογή ενός «εν μέτρω βίου»;

Ασφαλώς πελώριο εγχείρημα απέναντι σε έναν πανίσχυρο αντίπαλο. Να στοχευθεί μια νέα κοινωνική συνείδηση και συναποδοχή των ανεκτών ορίων στη χρήση της τεχνολογίας, στην ανάλωση πόρων και αγαθών, στη σχέση ανάπτυξης και αειφορίας, στη σχέση με τα βιολογικά και πολιτισμικά αποθέματα του πλανήτη.

Σε όλες τις βαθμίδες της Παιδείας, μέσα στα κινήματα και τους πολιτικούς σχηματισμούς της κοινωνιοκεντρικής συμμαχίας να «δέσει» ως συλλογική συνείδηση η ανάγκη διαχωρισμού των πραγματικών από τις τεχνητές ανάγκες και το πέρασμα στον Βιωματικό Μινιμαλισμό.

Να μπολιαστεί ο κοινωνικός προβληματισμός, συστηματικά στον χώρο της Παιδείας και της Έρευνας, με ερεθίσματα όπως η σχέση πραγματικών και τεχνητών αναγκών, οι βιολογικές και πολιτισμικές σε διάκριση προς τις αμιγώς καταναλωτικές συνήθειες.

Να διαμορφωθούν συνθήκες δυναμικής ισορροπίας μεταξύ ανθρωποδράσεων και πραγματικών βιολογικών αναγκών, όπου παραγωγικές σχέσεις και παραγωγικές δυνάμεις αναδιατάσσονται και προσανατολίζονται προς τον ίδιο στρατηγικό στόχο.

Ο καταστροφολογικός αφορισμός ότι τυχόν "επιβράδυνση" των οικονομιών θα οδηγούσε σε ύφεση και εξαθλίωση στερείται ουσιαστικού ερείσματος. Για δύο λόγους:

Πρώτον, γιατί τα μοντέλα αειφόρου ανάπτυξης, εντάσεως γνώσεως, εναλλακτικών κλάδων και καινοτόμων δράσεων σταθερά ενισχύουν την απασχόληση και τον όγκο της Πραγματικής Οικονομίας. Γράφω «πραγματικής» για να την αντιδιαστείλω προς τα μοντέλα της άυλης οικονομίας του κοπανιστού αέρα και των τοξικών χρηματοπιστωτικών προϊόντων.

Δεύτερον, γιατί το νέο σύστημα ισορροπεί όταν τα ΑΕΠ κατανέμονται, και μάλιστα δικαιότερα, στις πραγματικές, δηλαδή, σε λιγότερες ανάγκες.

Κοντολογίς, δεν πρόκειται για διακινδύνευση επιβράδυνσης των οικονομιών, αλλά για μια δυναμική στρατηγική και ποιοτική αναδιάταξη τους.

Με τις ισχυρές οικονομικές αναταράξεις των Ασιατικών Τίγρεων και της Λατινικής Αμερικής παλιότερα, των ΗΠΑ το 2008 και της Ευρωζώνης το 2010, μεταξύ των άλλων σοβαρών ζητημάτων, έχω την αίσθηση ότι, για πρώτη φορά με τόση ένταση, προβάλλει η διάκριση του νέου αιώνα:

πραγματικές - τεχνητές ανάγκες.

Ανάμεσα σε ένα μοντέλο βιωματικού μινιμαλισμού, σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής, και στο κυρίαρχο σήμερα μοντέλο της καταναλωτικής αμετροέπειας και των κυλιόμενων ανθρωπιστικών κρίσεων.

Καλή χρονιά και καλύτερες μέρες για όλους τους λαούς του κόσμου.

Νίκος Δόικος είναι αρχιτέκτονας - συγγραφέας (rudoikos@gmail. com)

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL