ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΜΠΑΛΑΦΑ*
Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν ανακηρύξει την 18η Δεκέμβρη ως την Παγκόσμια Ημέρα Μεταναστών. Η φετινή ημέρα αποκτά ιδιαίτερη σημασία για τον 21ο αιώνα, καθώς βρισκόμαστε στη διαδικασία διαλόγου, στο πλαίσιο των ΗΕ για τη δημιουργία νόμιμων και τακτικών οδών μετανάστευσης. Αυτόν τον στρατηγικό στόχο πραγματεύεται το παρόν άρθρο.
Η μετανάστευση είναι ένα φαινόμενο συνυφασμένο με την οργάνωση του ανθρώπου σε κοινωνίες. Αν αναζητήσουμε τους λόγους για τους οποίους μεταναστεύουν οι άνθρωποι, θα οδηγηθούμε σε διάφορες απαντήσεις. Πόλεμοι, διωγμοί, φυσικές καταστροφές, ανέχεια, φτώχεια, ανισότητες, το μόνο κοινό όλων είναι ότι η μαζική μετανάστευση δεν είναι σε καμία περίπτωση μια εκούσια επιλογή, πάντα οφείλεται σε έναν εξωγενή παράγοντα και πάντα σχετίζεται με την απειλή της ζωής.
Οι μαζικότερες μετακινήσεις πληθυσμών είναι αυτές που οφείλονται σε πολέμους και φυσικές καταστροφές, το μεγαλύτερο όμως ποσοστό όσων μετακινούνται το κάνουν για οικονομικούς λόγους, οι οποίοι είναι, επίσης, λόγοι επιβίωσης.
Η οικονομική μετανάστευση είναι απόρροια των διευρυνόμενων, στις μέρες μας, κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων μεταξύ των κρατών, σωστότερα των ανισοτήτων που δημιουργεί η συσσώρευση πλούτου, σε τρομακτικά ποσοστά, στο βορειοδυτικό τεταρτημόριο του πλανήτη μας. Βέβαια και εντός αυτού του τεταρτημόριου υπάρχουν ανισότητες οι οποίες οδηγούν επίσης σε μετανάστευση, αλλά με όρους βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου.
Με κείμενο βάσης τη Διακήρυξη της Νέας Υόρκης για τους Πρόσφυγες και τους Μετανάστες, έχει τεθεί σε κίνηση μια διαδικασία για την ανάπτυξη ενός Παγκόσμιου Συμφώνου για την Ασφαλή, Ομαλή και Τακτική Μετανάστευση. Το Σύμφωνο θα εξεταστεί για έγκριση σε μια διακυβερνητική διάσκεψη για τη Διεθνή Μετανάστευση τον Μάρτη του 2018. Η Ελλάδα είναι και θα παραμείνει στην πρώτη γραμμή αυτής της προσπάθειας, η Ευρώπη, συνολικά, οφείλει να κάνει το ίδιο.
Η δημιουργία νόμιμων και τακτικών οδών μετανάστευσης πρέπει να είναι μια διαδικασία που θα εγκαθιδρυθεί όχι για να αποκλείει και να απαγορεύει, αλλά για να προστατεύει και να διασφαλίζει. Σκοπός δεν πρέπει να είναι να περιοριστούν οι μεταναστευτικές ροές, αλλά να διασφαλιστεί ότι οι άνθρωποι που μετακινούνται το κάνουν με ασφάλεια, ότι δεν θα είναι πια έρμαια όσων εμφανίζονται ως έμποροι ελπίδας.
Σε κάθε περίπτωση, οι βασικές αρχές για τις χώρες που υποδέχονται μετανάστες, πρέπει να είναι αυτές της αξιοπρέπειας και του σεβασμού. Στη χώρα μας έχουν γίνει σημαντικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση σε δύο επίπεδα.
Το πρώτο επίπεδο είναι η διαδικασία έκδοσης άδειας διαμονής. Η αρχή έγινε τον περασμένο Φλεβάρη με την διαδικασία της ηλεκτρονικής άδειας και της ηλεκτρονικής κάρτας. Η ηλεκτρονική άδεια συνιστά αφενός έγγραφο ταυτοποίησης και αφετέρου έγγραφο νόμιμης διαμονής. Στους επόμενους μήνες θα προχωρήσουμε στην πλήρη ηλεκτρονικοποίηση της διαδικασίας. Το αίτημα, η κατάθεση εγγράφων, η εξέταση του αιτήματος θα γίνονται με την ελάχιστη δυνατή φυσική παρουσία του αιτούντος και με πολύ γρηγορότερες διαδικασίες. Στην όλη πορεία του αιτήματος θα υπάρχουν ασφαλιστικές δικλείδες για να εξασφαλίζεται η διαφανής και αμερόληπτη εξέταση του αιτήματος.
Το δεύτερο επίπεδο είναι η κοινωνική ένταξη. Τα μεταναστευτικά ρεύματα που έφτασαν στην Ελλάδα από τη δεκαετία του 1990 ως σήμερα, εντάχθηκαν, λίγο ή πολύ, χωρίς ένα οργανωμένο σχέδιο από πλευράς της πολιτείας. Σήμερα έχουμε ξεκινήσει την κατάρτιση της τριετούς Στρατηγικής για την κοινωνική ένταξη των προσφύγων και μεταναστών. Η τριετής Στρατηγική θα είναι βασισμένη σε τρεις άξονες: την εκπαίδευση, την επαγγελματική κατάρτιση και την καταγραφή των δεξιοτήτων. Σε συνεργασία με τα συναρμόδια Υπουργεία, τους κοινωνικούς και τους θεσμικούς φορείς, θα φροντίσουμε ώστε η τριετής Στρατηγική να ανταποκρίνεται σε πραγματικές ανάγκες και να οδηγεί σε μια μακρόπνοη αλλαγή αντίληψης για το τι συνιστά η κοινωνική ένταξη και με ποιον τρόπο επιτυγχάνεται.
Οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμού ανά τους αιώνες είχαν πάντα μια μορφή εξαναγκασμού ως τη βασική τους αιτία. Από τη μία οι πόλεμοι, οι βιαιοπραγίες, τα αυταρχικά καθεστώτα και οι φυσικές καταστροφές, από την άλλη οι ανισότητες, η οικονομική ανέχεια και οι κοινωνικοί αποκλεισμοί. Στην πάροδο των αιώνων, όμως, εμφανίστηκαν και άλλες μορφές εξαναγκασμένης μετακίνησης πληθυσμού, μορφές που εμπεριείχαν την έσχατη έκφανση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.
Τον τελευταίο καιρό γινόμαστε όλοι, ξανά, μάρτυρες μιας τέτοιας μορφής εξαναγκασμένης μετακίνησης πληθυσμού, αυτής του δουλεμπορίου. Οι εικόνες και τα ρεπορτάζ που διαβάζουμε καθημερινά από τη Λιβύη, είναι περιστατικά που όλοι ελπίζαμε ότι είχαν εκλείψει από τον πλανήτη. Φυσικά δεν ζούσαμε, μέχρι τα γεγονότα στη Λιβύη, σε έναν ονειρικό κόσμο. Το φαινόμενο του εμπορίου ανθρώπων για σεξουαλική εκμετάλλευση, το εμπόριο οργάνων, η αισχρή οικονομική εκμετάλλευση ανθρώπων από εμπορικούς κολοσσούς που μετέφεραν τα εργοστάσια παραγωγής σε χώρες της Ασίας για να ρίξουν το εργατικό κόστος και να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους, υπήρχαν. Όμως αυτό που συμβαίνει σήμερα στη Λιβύη είναι διαφορετικό, είναι κανονικά σκλαβοπάζαρα, είναι εικόνες που έπρεπε να υπάρχουν μόνο ως ιστορική αναφορά σε μαύρες σελίδες της ιστορίας.
Για να θυμηθούμε τα λόγια του ποιητή, «Για μένα, το λοιπόν, το πιο εκπληκτικό, πιο επιβλητικό, πιο μυστηριακό και πιο μεγάλο, είναι ένας άνθρωπος που τον μποδίζουν να βαδίζει, είναι ένας άνθρωπος που τον αλυσοδένουν.»
* Υφυπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής
