Του Κώστα Κουτρουμπάκη*
«Μακάριοι οι άρχοντες που τους θυμούνται όταν η εξουσία τους παύσει.» Αυτό το γνωμικό μού έρχεται στο νου κάθε φορά που μαθήτριες και μαθητές μας -απόφοιτοι πια- έρχονται στο σχολείο μας, το 1ο Εσπερινό Γενικό Λύκειο της Θεσσαλονίκης, για να μας δουν. Άνθρωποι του μόχθου αρκετοί, πρωί δουλειά, βράδυ σχολείο κι ανάμεσα στριμωγμένες οι οικογενειακές υποχρεώσεις και τα σχολικά καθήκοντα. Θαρραλέοι άνθρωποι, που πολλοί έχουν τα κότσια όχι μόνο να κάτσουν ξανά στα θρανία και να «ξεσχολίσουν» σβήνοντας τη ρετσινιά του αμόρφωτου αλλά και να διεκδικήσουν τα όνειρα, που καθώς «η τύχη ή έστω οι περιστάσεις / τους αρνήθηκαν την ύπαρξη / ζουν για πάντα», καταπώς είχε κάποτε πει ο ποιητής Τάσος Λειβαδίτης.
Είναι αυτό το αίσθημα «υστέρησης» και αυτά τα ματαιωμένα όνειρα που δημιουργούν μιαν άλλη, ιδιόμορφη σχέση μεταξύ μαθητών και καθηγητών στα εσπερινά σχολεία. Τα σχολεία αυτά, όπως και τα σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, δεν περιορίζονται στον γνωστό θλιβερό ρόλο του προθάλαμου για την τριτοβάθμια εκπαίδευση αλλά αποτελούν οιονεί ευκαιρία για την επανένταξη των παριών της κοινωνίας. Ο δάσκαλος εδώ δεν οφείλει να είναι μόνο συντονιστής ή καλύτερα εμψυχωτής στην πορεία προς τη γνώση αλλά κυρίως συνοδοιπόρος που κατανοεί βαθιά τις αποκλίσεις στον ψυχισμό, στην προσωπικότητα και στις ανάγκες του κάθε μέλους της τάξης.
Δεν είναι εύκολο έργο αυτό. Το δυναμικό των εσπερινών σχολείων είναι πολυποίκιλο. Η ηλικιακή σύνθεση εκτείνεται από τα 18 μέχρι τα 60 ή ακόμη και τα 70. Η βεντάλια αυτή μαρτυρεί μαθητές με διαφορετικό σημείο εκκίνησης αλλά και διαφορετικούς στόχους. Άλλος θέλει απλώς να πάρει το «χαρτί», άλλος να αποκτήσει εγκύκλια μόρφωση και άλλος να φοιτήσει στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Για τον εκπαιδευτικό, αυτό πρακτικά σημαίνει ότι, πέρα από τη διάθεση, πρέπει να έχει και την ικανότητα να αναπροσαρμόζει διαρκώς τους στόχους του, να εγκαταλείπει την ευκολία των passe-partout διδακτικών μεθόδων και να σπάει, κατά περίπτωση, το καλούπι των οδηγιών διδασκαλίας του υπουργείου.
Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι αυτά και γνώσεις απαιτούν και διαρκή επιμόρφωση. Δεν αρνούμαι τη σημασία αυτών των παραγόντων. Η επιμόρφωση άλλωστε -όχι η αξιολόγηση, της οποίας την αναγκαιότητα επιτρέψτε μου ευθέως να αμφισβητώ- αποτελεί πάγιο αίτημα του εκπαιδευτικού κλάδου. Πείρα ζωής όμως μ’ έχει οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι αυτά που συνηθίζουμε να ονομάζουμε «τυπικά προσόντα» ή «διαπιστευτήρια», μολονότι αναγκαία, δεν αποτελούν εχέγγυα για την αποτελεσματικότητα του δασκάλου σ’ οποιοδήποτε σχολείο, πόσο μάλλον σ’ ένα εσπερινό.
«Η αγάπη είναι δρόμος μακρύς» τραγουδούσε κάποτε ο άρτι αναχωρήσας διά τας αιωνίους μονάς Tom Petty. Το έμμεσο πλην σαφές υπονοούμενο είναι ότι πέρα από μακρύς είναι και επίπονος, τραυματικός. Πώς άραγε να θεραπεύσεις αυτό το βλέμμα μειονεξίας, πώς να αποδομήσεις τη σωρευμένη ενοχή που φέρουν οι μαθητές μας, απόκληροι αρκετοί που αδικήθηκαν πραγματικά από τη ζωή και όχι από κάποια νεανική επιπολαιότητα; Πώς να ενθαρρύνεις ανθρώπους για τους οποίους τα προϊόντα του επερχόμενου γήρατος, η έκπτωση δηλαδή των σωματικών και των νοητικών λειτουργιών, καθιστούν πραγματικό άθλο κατακτήσεις που για τους νεαρούς «κανονικούς» μαθητές είναι παιχνίδι; Πώς άραγε να σταθείς δίπλα σε ανθρώπους που είναι αντιμέτωποι με το φάσμα της ανεργίας ή της αρρώστιας, βαριάς ή κι ανίατης κάποιες φορές;
Δεν φτάνει η κατάρτιση, η επένδυση προσωπικού χρόνου, η «αυτοθυσία» για να τα βγάλεις πέρα με τέτοιες εξισώσεις. Άλλη λέξη, παράξενη, χρειάζεσαι, αυτή που με πλέρια ευαισθησία και λεπτότητα προτείνει η ποιήτρια Έλσα Κορνέτη στα «Αγγελόπτερά» της:
«Αλγάπη είναι η λέξη/
Το άλγος της αγάπης
[...] Είναι επώδυνη η αγάπη Συνώνυμο του πόνου είναι η αγάπη Μόνον πονώντας αγαπάς Κι αυτή η αγάπη είναι ένα παγκόσμιο αγαθό».
Αλγάπη· αυτή είναι η μόνη λέξη που μπορεί να μας καταστήσει αξιομνημόνευτους όταν η εξουσία μας παύσει.
* Ο Κώστας Κουτρουμπάκης είναι φιλόλογος στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση
