ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΤΣΙΡΩΝΗ
Με πενιχρό ενδιαφέρον παρακολουθεί η ελληνική κοινωνία την προσπάθεια δημιουργίας κεντροαριστερού κόμματος. Πέρα από τη γενικά εντεινόμενη αποστασιοποίηση των πολιτών από την πολιτική, εκτιμώ πως η παρακμή της «Κεντροαριστεράς» έχει αντικειμενικές και παγκόσμιες αιτίες.
Στο υπό έκδοση βιβλίο μου αναφέρομαι στις αιτίες που οδηγούν τη Σοσιαλδημοκρατία σε ιστορικό τέλος, ανάλογο με το τέλος του υπαρκτού σοσιαλισμού. Αντίστοιχα τεκμηριώνεται η παρακμή τού νεοφιλελευθερισμού, που απειλεί με κατάρρευση την κοινωνία και τον πλανήτη.
Ίσως τα παραπάνω ακούγονται απαισιόδοξα και εσχατολογικά. Ισχύει το ακριβώς αντίθετο: Η Ιστορία ανέκαθεν προχωρούσε, προχωράει και θα προχωράει με άλματα και κάθε άλμα αναπόφευκτα γεννά «νοσταλγούς». Στο άρθρο μου «Η παρακμή των παρηκμασμένων»,1 μνημονεύω αυτή την αναπόφευκτη πτυχή της ανθρώπινης φύσης: Οι φεουδάρχες βίωναν την άνθιση του καπιταλισμού ως παρακμή της κοινωνίας και όχι ως παρακμή της φεουδαρχίας.
Η παρακμή των οικονομικών μοντέλων του 20ού αιώνα γεννά κινδύνους και προκλήσεις, αλλά είναι στο χέρι μας να απαντήσουμε στην παρακμή με ένα νέο οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο που να σέβεται τη φύση και τον άνθρωπο. Συνοπτικά, τα κεφάλαια του βιβλίου αναφέρονται στην άνθιση και στο ιστορικό τέλος της Σοσιαλδημοκρατίας και μας βοηθούν να κατανοήσουμε την πορεία της.
Ο οικονομικός παράγοντας: Κεϋνσιανισμός
Η Σοσιαλδημοκρατία γεννιέται κατά το κραχ του 1929, αλλά κυριαρχεί στο τέλος τού Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου με τη διάσκεψη του Bretton Woods, ως απάντηση του δυτικού κόσμου στην ανάγκη ανοικοδόμησης της κατεστραμμένης Ευρώπης και την ανάγκη απόδειξης ότι η ευημερία των εργατών δεν είναι προνόμιο του υπαρκτού σοσιαλισμού. Με στόχο την ανοικοδόμηση και την αποφυγή μελλοντικών κραχ, οι δυτικές κυβερνήσεις προχωρούν σε γενναίες δημόσιες επενδύσεις και στην ίδρυση του ΔΝΤ (που μέχρι το 1973 εκπληρώνει τον θεσμικό του ρόλο ενίσχυσης χωρών με πρόβλημα ρευστότητας, χωρίς επιβολή νεοφιλελεύθερων πολιτικών). Μόνο η αμερικανική βοήθεια προς την Ευρώπη ξεπέρασε τα 5 δισ. δολάρια, όταν ολόκληρος ο προϋπολογισμός του ΟΗΕ δεν ξεπερνούσε τα 100 εκατ.
Η πετρελαϊκή κρίση του 1973 οδηγεί τον κεϋνσιανισμό στο τέλος του. Η ραγδαία αύξηση της τιμής του πετρελαίου στραγγαλίζει τους κρατικούς προϋπολογισμούς. Η Βρετανία αναγκάζεται να προσφύγει στο ΔΝΤ και λίγα χρόνια αργότερα αναλαμβάνει η Θάτσερ.
Γεωπολιτικός παράγοντας: Ψυχρός Πόλεμος και αυξανόμενη επιρροή της ΕΣΣΔ
Το δεύτερο στοίχημα του δυτικού κόσμου υπηρετείται από την άνθιση του κοινωνικού κράτους. Οι προλετάριοι του «ελεύθερου κόσμου» πρέπει να ζουν καλύτερα από τους σοβιετικούς συναδέλφους τους. Διόλου τυχαία, η Σοσιαλδημοκρατία ανθεί κυρίως στις πιο ευάλωτες στην κομμουνιστική επιρροή παρυφές του «σιδηρούν παραπετάσματος» (Αυστρία, Δυτική Γερμανία, σκανδιναβικές χώρες).
Η κατάρρευση των χωρών του υπαρκτού σοσιαλισμού κατέστησε περιττή την άμιλλα που στόχευε στην εξασφάλιση κοινωνικής συνοχής και προστασίας των ασθενέστερων. Ο νεοφιλελευθερισμός πέταξε τον ανθρωπιστικό φερετζέ και οι επίδοξοι σοσιαλδημοκράτες δεν έχουν κανέναν οικονομικό πόρο για να διατηρήσουν το μέγεθος του κοινωνικού κράτους. Το ένα μετά το άλλο τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα (Μπλερ, Σρέντερ) δίνουν γη και ύδωρ στα ιδιωτικά κεφάλαια.
Τρίτος παράγοντας: Η φενάκη της αέναης ανάπτυξης
Η τεράστια αύξηση του ΑΕΠ από την ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης Ευρώπης δημιούργησε υπερπλεονάσματα και επαρκή δημοσιονομικό χώρο για τη συντήρηση του κοινωνικού κράτους. Καλλιεργήθηκε έτσι η αυταπάτη ότι ο κοινωνικός καπιταλισμός είναι οικονομικά εφικτός. Ο Τομά Πικετί εξηγεί ότι ο πλανήτης αδυνατεί να συντηρήσει μια αέναη ανάπτυξη του 2%-3%. Το μεταπολεμικό θαύμα θα μπορούσε να επαναληφθεί μόνο ως συνέχεια μιας εφιαλτικής καταστροφής αντίστοιχης του παγκοσμίου πολέμου!
Δεν είναι τυχαίο ότι η φενάκη της αέναης ανάπτυξης γκρεμίστηκε από την πετρελαϊκή κρίση. Με μέσους ρυθμούς ανάπτυξης του 1%, κανένας καπιταλιστής δεν έχει συμφέρον ή δυνατότητα να συντηρεί το κοινωνικό κράτος που ονειρεύονται οι σοσιαλδημοκράτες.
Καπιταλισμός καζίνο
Οι εμπειρίες του κραχ, του εκφασισμού και του πολέμου οδήγησαν σε μέτρα ενάντια στην ασυδοσία των αγορών: Το 1932 οι Carter Glass και Henry Steagall, με δύο νόμους, θεσπίζουν αφενός την άμεση έκδοση χρήματος με εγγύηση κρατικά αποθέματα χρυσού και αφετέρου τον διαχωρισμό των επενδυτικών από τις εμπορικές τράπεζες, με πλήρη απαγόρευση της δυνατότητας κερδοσκοπίας με τα λεφτά των καταθετών. Το 1956 οι περιορισμοί αυξήθηκαν. Δυστυχώς, όμως, η μνήμη των κερδοσκόπων είναι κοντή.
Το 1971 η τεράστια ρευστότητα του ΟΠΕΚ διοχετεύεται στις αμερικανικές τράπεζες που πίεσαν ασφυκτικά και πέτυχαν το τέλος του Bretton Woods. Οι κερδοσκόποι ήταν αδύνατον να συμβιβαστούν με λογικές σταθερών ισοτιμιών. Είχαν και τη δύναμη και το χρήμα να υποτάξουν την πολιτική ηγεσία των ΗΠΑ στη λογική της ανεξέλεγκτης κερδοσκοπίας.
Η ολοκληρωτική κυριαρχία του καπιταλισμού «καζίνο» επιτεύχθηκε όταν ο Μπιλ Κλίντον το 1999, με την Gramm-Leach-Bliley Act, επέτρεψε στις εμπορικές τράπεζες να επενδύουν τις αποταμιεύσεις ανύποπτων καταθετών σε χρηματιστικά παράγωγα. Η κρίση του 2008 ήταν πλέον προδιαγεγραμμένη.
Αν το 1950 οι σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις και τα ισχυρά συνδικάτα είχαν δυνατότητα διεκδίκησης δικαιότερης κατανομής του πλούτου, αυτό είναι αδύνατον να γίνει σε εταιρείες όπως η Goldman Sachs, που παράγουν εικονικό χρήμα και υπερχρεώνουν ιδιώτες και κράτη. Το χειρότερο: το παγκόσμιο χρηματιστικό κεφάλαιο δεν απασχολεί προλετάριους ούτε επηρεάζεται από την ανεργία και την εξαθλίωση.
Η κατάρρευση της Σοσιαλδημοκρατίας
Η Σοσιαλδημοκρατία, λοιπόν, δεν καταρρέει από την αδυναμία των πολιτικών της ηγετών, αλλά επειδή εξέλειψε ο οικονομικός, κοινωνικός και πολιτικός χώρος που την ανέδειξε. Το ΠΑΣΟΚ χρεώνεται επιπλέον τη συνάφεια με τη διαφθορά και τη διαπλοκή. Οι Τσοχατζόπουλοι και οι θρασείες δηλώσεις «μαζί τα φάγαμε» δεν ξεχνιούνται από τους πολίτες που υποφέρουν.
Η συνάφεια με τη διαφθορά δεν εξηγεί από μόνη της την κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ. Και η Ν.Δ. κλονίστηκε, διατηρεί όμως τη θέση της στον πολιτικό χάρτη. Αντίθετα, η παρακμή τής Σοσιαλδημοκρατίας είναι παγκόσμιο φαινόμενο.
Ο θάνατος του παλιού σηματοδοτεί την αυγή του νέου
Η Σοσιαλδημοκρατία θα συρρικνώνεται, αφού δεν απαντά στην επίθεση του νεοφιλελευθερισμού. Στο πείραμα των τελευταίων εβδομάδων απουσιάζει εκκωφαντικά ο πολιτικός λόγος! Είναι παγκόσμια πρωτοτυπία, σε συγκρότηση πολιτικού φορέα, να εκλέγεται αρχηγός πριν πραγματοποιηθεί συνέδριο θέσεων. Πώς θα αντιδράσει ο νέος αρχηγός εάν σε μελλοντικό συνέδριο καταψηφιστούν οι πολιτικές του απόψεις και προτεραιότητες;
Η ιστορική ωστόσο παρακαταθήκη της Σοσιαλδημοκρατίας είναι πολύτιμη και η σημερινή της συνεισφορά μπορεί να είναι σημαντική εάν πάψει να πατά στις δύο βάρκες της κοινωνικής ευαισθησίας και της υποταγής στον νεοφιλελευθερισμό.
Όσο εντείνεται παγκοσμίως η απορρύθμιση, ένα τμήμα της θα αδυνατεί να διαχωριστεί και θα αφομοιωθεί από τον νεοφιλελευθερισμό.
Όσοι, αντίθετα, αναζητήσουν μια απάντηση στις θνησιγενείς νεοφιλελεύθερες επιταγές, που απειλούν τη δημοκρατία, την κοινωνία και τον πλανήτη, θα συνομιλήσουν με τη νέα κυβερνώσα Αριστερά και τα πράσινα κινήματα.
* Βουλευτής Β΄ Αθήνας και αναπληρωτής υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, ιδρυτικό μέλος του κόμματος των Οικολόγων Πράσινων
1 Δημοσιεύτηκε στη “Νέα Σελίδα” στις 19.9.17 και στο yannistsironis.blogspot.gr στις 22.9.17.
