Του Γιάννη Σχίζα
Αυτό το φαινόμενο του Ολλανδού καλλιτέχνη, που δημιούργησε 800 πίνακες σε 8 χρόνια παραγωγικής ζωής, αποθεώνοντας το φως, το τοπίο, τις ανθρώπινες φιγούρες της εποχής του, ήταν επόμενο να εμπνεύσει πολλούς μεταγενέστερους. Προηγήθηκαν τα «Όνειρα» του Κουροσάβα -που εντυπωσίασαν το 1990 με το παιχνίδισμα πάνω στη δημιουργία του Βαν Γκογκ- για να έλθει φέτος το «Loving Vincent», ένα κινηματογράφημα χειροποίητο, με 65.000 καρέ-πίνακες, κατασκευασμένους από 125 καλλιτέχνες, πολλοί από τους οποίους ήταν Έλληνες.
Το ιδιαίτερο στοιχείο της συγκεκριμένης δημιουργίας ήταν η παραγωγή και διαχείριση εικόνων με βάση το πνεύμα του Ολλανδού καλλιτέχνη. Όπως οι καλοί ηθοποιοί «ψυχανεμίζονται» και κινούν τα πρόσωπα που ερμηνεύουν αφού υπεισέρχονται κατά τον δυνατό περισσότερο στους χαρακτήρες τους, έτσι και οι συγκεκριμένοι καλλιτέχνες δούλεψαν όχι ως αντιγραφείς αλλά ως εισοδιστές και «χρήστες» του πνεύματος και του χαρακτήρα του Βαν Γκογκ.
Αυτή η συγκεκριμένη σχέση, που δεν είναι αντιγραφή ή παραχάραξη, που έχει αυτονομία όσον αφορά το «πιλοτικό έργο», που είναι σημαντικότερη από μια απαιτητική μετάφραση, εμφανίστηκε και στον λόγο. Ο Καβάφης έδωσε κίνητρο για πολλά καφαβίζοντα ποιήματα - που δεν ήταν απλή υιοθεσία του λιτού και απέριττου ύφους του αλλά συνθέσεις που παρέπεμπαν, περισσότερο ή λιγότερο άμεσα, στη δημιουργία του μεγάλου Αλεξανδρινού. Διακινδυνεύοντας μια περιαυτολογία ενώπιον πιο ειδημόνων, θα καταθέσω τη προσωπική διασκευή του ποιήματος «Ουκ έγνων», που έγινε επί δικτατορίας, με τον θεωρητικό της χούντας Γεωργαλά στη θέση του Ιουλιανού και τους Μαρξιστές στη θέση των Χριστιανών, και δημοσιεύτηκε μεταγενέστερα στην εφημερίδα «Εποχή» :
Για τες αριστερές μας δοξασίες -
ο κούφος Γεωργαλάς είπεν «Ανέγνων, έγνων,
κατέγνων». Τάχατες μας εκμηδένισε
με το «κατέγνων» του, ο γελοιωδέστατος.
Τέτοιες ξυπνάδες όμως πέρασι δεν έχουνε σ' εμάς
τους Μαρξιστές. «Ανέγνως, αλλ' ουκ έγνως· ει γαρ έγνως, ουκ αν κατέγνως» απαντήσαμεν αμέσως...
Με το ίδιο πνεύμα, αλλά με φαρσοειδείς διαθέσεις αυτή τη φορά, κατασκεύασα στο φατσοβιβλίο κάποιες ανύπαρκτες «Αθηναϊκές ιστορίες» όπου ο Παπαδιαμάντης «έγραφε» με το χαρακτηριστικό του ύφος: «Η νεαρά γατίσκη εκάθητο με το βλέμμα απλανές, κατά πάσαν όμως πιθανότητα προσβλέπουσα εις τας εσχατιάς του δρόμου απ' όπου ανεμένετο η συμπαθεστάτη γραία το Κυψελιώ - αποκλειστική χορηγός τροφής και θωπειών...».
Σε μια Ελλάδα που λόγω κρίσης έχει μετατραπεί σε «απέραντο λογιστήριο» («απέραντο φρενοκομείο», έλεγε ο πρεσβύτερος Καραμανλής), μια μικρή δοσολογία λογοτεχνικής φάρσας κοντά στις πολιτικές φάρσες πρέπει να είναι καλοδεχούμενη...
