Του Φοίβου Τσικλιά*
Σε ποιον ανήκουν οι δημόσιοι χώροι μιας πόλης; Έχουν το δικαίωμα οι πολίτες να τους χρησιμοποιούν μεταβάλλοντας σε κάποιες περιπτώσεις την καθορισμένη χρήση τους; Τα ερωτήματα αυτά προέκυψαν όταν, προσφάτως, μια απροσδόκητη φασαρία ήρθε να ταράξει τη συνηθισμένη γαλήνη της συμπρωτεύουσας.
Η πραγματοποίηση των διήμερων εκδηλώσεων του φεστιβάλ του περιοδικού «Σπούτνικ» στον Κήπο Εποχών της Νέας Παραλίας προκάλεσε, εντελώς απροσδόκητα, αντιδράσεις και πικρόχολα σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μια μικρή, αλλά σημαντική ομάδα ανθρώπων της Θεσσαλονίκης ζητούσε μετ’ επιτάσεως την άμεση επέμβαση του δήμου λόγω της «καταστροφής του Κήπου» και της «αλλοίωσης του χαρακτήρα της Νέας Παραλίας». Όπερ και εγένετο.
Στην εισαγωγή του βιβλίου του «Ο δημόσιος χώρος»1, ο Γάλλος φιλόσοφος του άστεως Τιερί Πακό κάνει μια πολύ βασική διάκριση. Σύμφωνα με τον Πακό, οι δημόσιοι χώροι (espaces publics) είναι αυτοί οι οποίοι είναι προσβάσιμοι από το κοινό που κατοικεί κοντύτερα ή μακρύτερά τους. Ως παραδείγματα φέρνει τους δρόμους και τις πλατείες, τα πάρκα και τους κήπους, τις παραλίες και τα άλση.
Αντιθέτως, ο όρος δημόσιος χώρος (espace public) σκιαγραφεί αυτό που θα ονομάζαμε δημόσια σφαίρα, τον χώρο του πολιτικού διαλόγου και της ανταλλαγής απόψεων. Πολύ περισσότερο, ο δημόσιος χώρος μπορεί να αποτελεί μια μορφή επικοινωνίας και κυκλοφορίας διαφόρων οπτικών για το κοινωνικό και πολτικό γίγνεσθαι.
Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του, ο Τιερί Πακό εξετάζει διάφορους δημόσιους αστικούς χώρους και μελετά το πώς αυτοί μπορούν να μεταβληθούν σε δημόσιο χώρο. Πώς μπορεί, δηλαδή, μια συγκεκριμένη χρήση τους να μετατραπεί σε χώρο συνάντησης και διαλόγου. Πώς μπορεί, λ.χ., η γωνία ενός δρόμου να μετατραπεί σε χώρο έκθεσης τέχνης από έναν καλλιτέχνη του δρόμου ή πώς μπορεί ένα άδειο πάρκινγκ τις Κυριακές να μετατραπεί από τη γειτονιά σε υπαίθριο μπαζάρ και αυτοσχέδιο χώρο πικ-νικ για τους γείτονες.
Τι αποτελούν τέτοιου είδους χρήσεις των δημόσιων χώρων; Καταστροφή του χαρακτήρα τους και της καθορισμένης λειτουργίας τους; Ή μήπως μπορούν να αντιμετωπιστούν ως προσπάθειες επανοικειοποίησης της πόλης από τους κατοίκους της; Σε αυτό το πλαίσιο, μόνο αρνητική έκπληξη μπορεί να προκαλέσει η αντίδραση συγκεκριμένων ομάδων με αφορμή τη χρήση ενός από τους Κήπους της Νέας Παραλίας Θεσσαλονίκης για την πραγματοποίηση ενός πολιτικού-πολιτιστικού φεστιβάλ.
Ένας ανοιχτός και ελεύθερος αστικός χώρος δεν μπορεί παρά να αποτελέσει τον καμβά για την έκφραση των κατοίκων της πόλης. Δεν μπορεί παρά να αποτελέσει τον καμβά για την παρουσίαση π.χ. του έργου διαφόρων ομάδων, οργανώσεων και κινήσεων. Αποτελεί χώρο έμπνευσης γι’ αυτές τις συλλογικότητες που διοργανώνουν δράσεις και εκδηλώσεις ανοιχτές στο κοινό και τελικά επανασυστήνουν τον χώρο στους πολίτες. Διότι είναι πολύ διαφορετικό το να αντικρίζεις έναν, πραγματικά πανέμορφο, αστικό κήπο και το να βλέπεις τον ίδιο κήπο «μεταμορφωμένο» σε χώρο φεστιβάλ.
Αυτή η νέα χρήση μπορεί να μετατρέψει τον κήπο σε έναν εύφορο χώρο για τη δημιουργία νέων ανθρώπινων σχέσεων και την ανάπτυξη του διαλόγου και της ανταλλαγής απόψεων. Μπορεί δηλαδή να συμβάλει στη δημιουργία δημόσιας σφαίρας έστω και παροδικά, όσο δηλαδή διαρκούν οι εκδηλώσεις.
Ο Πακό αναφέρεται σε προβλεπόμενες και απρόβλεπτες χρήσεις των δημόσιων χώρων, όπου οι απρόβλεπτες μπορούν να διευκολύνουν τη δημιουργία δημόσιου χώρου στο πλαίσιο της πόλης. Οι σύγχρονες πόλεις μας δεν έχουν ανάγκη μόνο από όμορφους δημόσιους χώρους. Έχουν ανάγκη από τις απρόβλεπτες χρήσεις τους. Έχουν ανάγκη από ανθρώπινες σχέσεις και επικοινωνία η οποία θα αναπτύσσεται εκεί. Διαφορετικά, οι δημόσιοι χώροι μπαίνουν, δυστυχώς, στη φορμόλη.
1. Thierry Paquot, “L’espace public”, Éditions La Découverte, Paris, 2015
* Ο Φοίβος Τσικλιάς είναι φιλόλογος
